Kamienie milowe średniowiecznej architektury sakralnej Cz. 2.
Ważne daty
313 – zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa
330 – przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola
476 – upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie, uznawany za początek średniowiecza
966 – Chrzest Polski, tradycyjna nazwa przyjęcia chrztu przez Mieszka I, uznany za początek średniowiecza w Polsce
1492 – rok odkrycia Ameryki, data jednego z wydarzeń uznawanych za koniec średniowiecza
1450 – rok wynalezienia druku przez Gutenberga, data jednego z wydarzeń uznawanych za koniec średniowiecza
1453 – upadek Cesarstwa Bizantyjskiego i Konstantynopola, data jednego z wydarzeń uznawanych za koniec średniowiecza
XIII - XV w. – w Europie rozwija się architektura gotycka
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
5) charakteryzuje pozostałe środki wyrazu artystycznego, takie jak: linia, plama, faktura; wykorzystuje wskazane środki w działaniach plastycznych (kompozycjach z wyobraźni i transpozycji natury);
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;
2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);
6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych);
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
1) zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce.
definiować gotyk i jego architekturę;
stosować ze zrozumieniem podstawowe terminy związane ze średniowieczną gotycką architekturą sakralną;
analizować przykłady architektury gotyckiej w oparciu o detale architektoniczne.
Gotyk
Z tłem historycznym epoki średniowiecza oraz charakterystyką architektury romańskiej możesz zapoznać się w E‑materiale Kamienie milowe średniowiecznej architektury sakralnej.
Architektura gotycka to ostatni styl budownictwa europejskiego w średniowieczu. Nazwę tę rozpowszechnili Włosi w połowie XV w., którzy przymiotnik gotycki używali w znaczeniu typowym dla Gotów, a więc barbarzyński, prymitywny.
Rozwój gotyku przypada na czas dojrzałego i późnego średniowiecza – trwa od XIII do XV wieku. Styl gotycki wywodzi się z Francji, gdzie ukształtował się już w połowie XII w. Jedną z pierwszych budowli gotyckich był kościół Saint‑Denis pod Paryżem. Inicjatorem przebudowy był słynny opat Suger (Sugeriusz) – francuski kronikarz i historyk.
Sugeriusz urodził się w 1081 r., zmarł w 1151 roku. Był wybitną postacią swoich czasów pełniącą funkcję historyka, kronikarza, opata i doradcy króla Francji. Podczas II wyprawy krzyżowej, pod nieobecność władcy, władał Francją. Opat Sugeriusz uznawany jest za ojca architektury sakralnej. To z jego inicjatywy rozpoczęto budowę bazylikibazyliki św. Dionizego w St. Denis, która później, przez setki lat była miejscem koronacji i pochówków królów Francji. Opat Sugeriusz rozpoczął budowę prezbiterium w stylu gotyckim i stosował elementy podpatrzone w innych obiektach sakralnych. Podpatrywał m.in. w kościele św. Ambrożego w Mediolanie oraz w katedrze w Durham w Anglii. Plan kościoła natomiast, wykreślił na podstawie obserwacji innych obiektów wzorując się m.in na kościołach we francuskim Caen. Kiedy podczas prac budowlanych rozpętała się burza, opat Sugeriusz wyszedł przed nieukończoną budowlę relikwiami św. Dionizego i modlił się o jej przetrwanie. Budowla przetrwała a konsekracja odbyła się 11 czerwca 1144 roku i ta data uważana jest za początek architektury gotyckiej w Europie.
Na ilustracji znajduje się plan kościoła w St. Denis. Czerwoną linią zaznaczono gotycki chór tego kościoła, czyli pierwsze dzieło gotyku w Europie.
Charakterystyczne cechy stylu gotyckiego:
obiekty duże, strzeliste i wysokie;
duże, wysokie, smukłe okna zdobione witrażami oraz rozety, przez co wnętrza obiektów są lepiej oświetlone;
często stosowany trzydrzwiowy, wysunięty przed fasadę, ostrołukowo zakończony portalportal;
szkieletowy system konstrukcji budowli - oparty na przyporachprzyporach, a wewnątrz budowli - filary i żebra oraz sklepienia krzyżowo‑żebrowesklepienia krzyżowo‑żebrowe i ich odmiany: wachlarzowe, siateczkowe, gwieździste, kryształowe i palmowe.
Nad portalem wejściowym gotyckich kościołów często umieszczano duże, okrągłe okno nazywane rozetąrozetą. Mogło być wypełnione witrażami i maswerkiemmaswerkiem.
Przyjrzyj się rozecie na poniższej fotografii. Kiedy na nią klikniesz zobaczysz zdjęcie frontu znanej budowli a nad nim dużą rozetę.
Wybrane przykłady budowli gotyckich
Architektura gotycka stopniowo obejmowała swoim zasięgiem całą ówczesną Europę Łacińską (czyli obszar dominacji języka łacińskiego jako języka międzynarodowego). W XVI w. sięgnęła aż do odległego estońskiego Tallina. Dziś styl gotycki najbardziej kojarzy się ze wspaniałymi budowlami o przeznaczeniu głównie sakralnym. Należy jednak pamiętać, że w stylu tym powstawały także inne obiekty architektoniczne m.in. – zamki rycerskie i zakonne, ratusze, hale targowe, domy mieszkalne, a nawet mosty. Przyjrzyj się niżej zamieszczonym ilustracjom przedstawiającym świeckie budowle epoki gotyku i zastanów się jakie mogły pełnić funkcje. Po kliknięciu w punkt na ilustracji wyświetlą się dodatkowe informacje.
1.
Brama Holsztyńska w Lubece – brama miejska stanowiąca część średniowiecznych fortyfikacji miasta.
1.
Stary Ratusz we Wrocławiu – od czasów powstania w XIII w., do początku XIX wieku budynek przeznaczony na zgromadzenia mieszczan; obecnie to budynek Muzeum Sztuki Mieszczańskiej, oddziału Muzeum Miejskiego Wrocławia.
Źródłem wiedzy w średniowieczu była scholastykascholastyka. Uświadamiała ona ówczesnym myślicielom, że droga do poznania Boga jest trudna i wymaga wielkiego wysiłku umysłowego. Trud zgłębiania tajemnic wiary symbolizowały kamienne labirynty układane w katedrach. Umożliwiały one człowiekowi średniowiecza odbycie na kolanach wędrówki rozumianej jako pielgrzymki do Ziemi Świętej, odprawianej najczęściej w akcie pokuty za grzechy. Jednym z najbardziej znanych labiryntów jest labirynt znajdujący się w gotyckiej katedrze w Chartres.
Katedry Notre Dame
Katedra Notre Dame w Chartres (Notre Dame znaczy Nasza Pani, a zatem tytuł odnosi się do Najświętszej Maryi Panny) to jeden z najwcześniej zbudowanych kościołów gotyckich w Europie i najsłynniejsza ówczesna katedra maryjna, w której przechowywano relikwię zwaną sancta camisia, czyli szatę, którą miała na sobie Matka Boska, rodząc Jezusa. Budowla powstała w latach 1194‑1260 na miejscu drewnianego kościoła. Z uwagi na fakt, iż w trakcie budowy zmieniali się architekci, zmieniały się też plany niektórych budowli. Klasycznym tego przykładem są różniące się kształtem i zdobieniami dwie wieże fasady budowli- Katedry Notre Dame w Chartres. Jedna powstała w XIII w., natomiast druga, wzniesiona została znacznie później, bo w XVI w. Wnętrze świątyni wypełnia wiele rzeźb, a okna przeszklone są dziesiątkami wielobarwnych witraży.
1.
Na przykładzie katedry w Chartres wpisz w poniższe pole przynajmniej trzy najważniejsze cechy architektury gotyckiej.
Katedrę w Notre Dame w Paryżu zbudowano w latach 1163‑1345 na jednej z wysp leżących na Sekwanie. Budowlę stanowi pięcionawowa bazylikabazylika, z krótkim transeptemtranseptem, długim prezbiteriumprezbiterium, otoczonym obejściem zwanym ambitemambitem. Budowla ta stanowiła wzorzec dla innych katedr wznoszonych w północno‑wschodniej części Francji.
Pamiętając o typowych cechach stylu gotyku wskaż jaki element jego architektury nie występuje w katedrze Notre Dame w Paryżu.
- trzy portale
- rozety
- strzeliste zakończenie wież
Zapoznaj się ze zdjęciem Katedry Notre Dame w Paryżu z innej perspektywy, z mostu na Sekwanie. Widok katedry od strony absydyabsydy pokazuje, że budowla posiada tylko jedną małą wieżyczkę, zwaną sygnaturką, umieszczoną nad skrzyżowaniem naw.
Przy użyciu narzędzi do edycji grafiki online zaprojektuj własne zwieńczenia wież, zwane hełmami.
Schemat gotyckiej budowli sakralnej
W okresie gotyku budowano obiekty sakralne najczęściej na planie trójnawowej bazyliki. Zastosowanie łuków przyporowych, ostrych łuków i sklepień krzyżowo‑żebrowych pozwoliło prawie całkowicie na wyeliminowanie ścian, które zastępowane były przez okna wypełnione witrażami.
Zapoznaj się w słowniczku z poniższymi pojęciami:
nawa, przypora, pinakiel, łuk przyporowy, sklepienie krzyżowo-żebrowe.
Przyporządkuj kafle umieszczone obok ilustracji do właściwego elementu architektonicznego kościoła gotyckiego. Obok schematu budowli umieszczone są kafle z nazwami, które należy przeciągnąć w odpowiednie miejsce na ilustracji. Niebieska strzałka wskazuje dokładne położenie danego elementu.
przypora, łuk przyporowy, sklepienie krzyżowo-żebrowe, nawa boczna, pinakiel, nawa główna
Dopasuj nazwy poszczególnych elementów architektonicznych do ich definicji.
tekst nawa poprzeczna kościoła, wznoszona bezpośrednio przed prezbiterium kościoła, trójkątne zwieńczenie portalu, które wypełniano w gotyku rzeźbami, np. sceną Koronacji Maryi, wieżyczka na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej, ozdobione rzeźbami wejście do kościoła, Okrągłe okno w ścianie wypełnione maswerkami i witrażem, służące do oświetlenia nawy głównej kościoła, i które zdobiło fasadę, było symbolem Najświętszej Marii Panny, dekoracja w formie wieżyczki, zwieńczenie skarpy, naroża wieży, wimpergi, szczytu. Pełnił także funkcję dociążającą przypory, półkoliste lub wieloboczne pomieszczenie w kościele zamykające prezbiterium, nawę lub ramiona transeptu
| sygnaturka | |
| wimperga | |
| rozeta | |
| transept | |
| portal | |
| pinakiel | |
| absyda |
Dopasuj nazwy poszczególnych elementów architektonicznych do ilustracji.
rozeta, sygnaturka, wimperga, pinakiel, portal, absyda
Z poniższej galerii budowli wybierz te, które zbudowane zostały w stylu gotyckim.
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
Jak nazywają się ozdobne kamienne stwory, wystające poza lico muru, z których woda deszczowa ma swobodny odpływ?
- gargulce
- chimery
- sfinksy
1.
Kamienny gargulec na wieży kościoła NMP w Katowicach.
1.
Blaszany gargulec na Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie.
Uzupełnij zdanie.
.............. to ażurowy, geometryczny wzór architektoniczny zrobiony z cegieł lub kamienia.
Słownik pojęć
(inaczej: apsyda) – składowa bryły kościoła zaczerpnięta z architektury rzymskiej, miejsce ustawienia ołtarza. Otwarte do wnętrza świątyni pomieszczenie zbudowane na planie półkola, półelipsy lub wieloboku. Zdobione często malowidłami lub mozaikami.
w prezbiterium kościoła obejście umożliwiające wiernym przejście wokoło ołtarza głównego lub dojście do przylegających do niego kaplic bocznych, zwanych promienistymi (otaczającymi prezbiterium).
w architekturze starożytnej budowla urzędowa lub hala handlowo‑sądowa. Wewnątrz podzielona kolumnadami na trzy lub pięć naw. W architekturze chrześcijańskiej kościół wzorowany na budowlach antycznych, wznoszony najczęściej na planie prostokąta, z nawą poprzeczną zwaną narteksem i nawami zakończonymi absydami. Nawa główna jest wyższa i szersza od naw bocznych. Jest to główna cecha odrózniająca bazylikę od innych budowli, np. halowych.
element architektoniczny charakterystyczny dla architektury gotyckiej w postaci wysmukłej kamiennej wieżyczki, zwykle o czworobocznym członie zdobionym na krawędziach motywem tzw. czołganki.
zwany też łękiem, element architektoniczny łączący ścianę korpusu kościoła z przyporą. Jego zadaniem jest przerzucenie ponad nawami bocznymi ciężaru sklepienia nawy głównej na przypory lub filary przyporowe.
ażurowy, geometryczny wzór architektoniczny zrobiony z cegieł lub kamienia.
może być główna lub boczna, to część kościoła pomiędzy prezbiterium a kruchtą (przedsionkiem kościoła), przeznaczona dla wiernych. Kościoły w zależności od liczby naw mogą być od jedno- do siedmionawowych. Nawa główna jest zazwyczaj szersza od bocznych. Nawy wewnątrz kościoła wydziela się kolumnami, słupami lub filarami.
patrz fiala.
ozdobne obramienie wejścia do budynku sakralnego lub świeckiego. Dekoracje tworzą rzeźby i elementy architektoniczne. W portalu mieści się m.in. tympanon zdobiony rzeźbą figuralną (np. sceną Sądu Ostatecznego).
inaczej chór, chór mniejszy; przeznaczona dla duchowieństwa część kościoła przylegająca do nawy głównej zazwyczaj od strony wschodniej, wydzielona podwyższeniem, często balustradą z tralkami i łukiem tęczowym. Prezbiterium zamknięte jest ścianą prostą, półkolistą lub wieloboczną albo absydą.
inaczej skarpa, element konstrukcyjny systemu przyporowego kościoła gotyckiego, w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego, którego zadaniem jest wzmocnienie ściany lub przeniesienie ciężaru sklepienia na fundament.
w architekturze średniowiecznej duże, najczęściej okrągłe okno umieszczane w polu ściany zachodniej kościoła, nad portalem wejściowym. Wypełniona zazwyczaj maswerkiem i witrażami. Miała za zadanie doświetlić nawę główną.
początkowo termin określający ogólnie naukę uprawianą na średniowiecznych uniwersytetach Europy, później określenie metody uprawiania filozofii i teologii.
sklepienie gotyckie, o przekroju ostrołukowym, powstałe ze sklepienia kolebkowo‑krzyżowego. Na miejscu przecięcia się kolebek umieszczano kamienne lub ceglane żebra spływające w narożniki pomieszczenia i dalej na tzw. służki.
wieżyczka na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej.
nawa poprzeczna względem nawy głównej, wznoszona pomiędzy prezbiterium a nawą główną i nawami bocznymi w korpusie kościoła.
trójkątne zwieńczenie portalu, które wypełniano w gotyku rzeźbami, np. sceną Koronacji Maryi.
Żródło:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria ilustacji
