Kolonie
Lekcja wykracza poza podstawę programową, nauczyciel może z niej zrezygnować.
Przypomnij sobie, czym były kolonie greckie w starożytności:
wskaż na mapie, na jakich terenach się znajdowały,
wymień, kto je zakładał,
kto w nich mieszkał,
określ, jaki był ich związek z krainami, na terenie których powstawały.
![Mapa przedstawiająca basem Morza śródziemnego i Morza Czarnego. Różnymi kolorami oznaczone są wokół tych mórz miejsca, w których Grecy zakładali swoje kolonie](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1eVqt880w17d/4/q0cVWRFqdvirs59T3Lsc8fFgt6m1Htir.jpg)
Co oznacza termin „kolonizacja na prawie niemieckim”? Jakie były jej skutki dla ziem polskich, na których się ona dokonywała?
![Kolonizacja na prawie niemieckim do 1333 r. Kolonizacja na prawie niemieckim do 1333 r. Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 4.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RqCDWM4wRdZbl/3/1By4QI9h6Jp75ZOPkkANSjD74RlgQiWr.jpg)
XVI wiek – podboje Portugalczyków i Hiszpanów
Po odkryciu i zagospodarowaniu bezludnych wysp: Madery, Azorów oraz Wysp Zielonego Przylądka, Portugalczycy założyli faktorię handlową „Elmina”. Jej zadaniem była kontrola i organizacja wymiany handlowej, np. wzdłuż wybrzeży afrykańskich, a w Azji – z Goa, Cejlonem, Kalikat oraz Macao.
![Portugalskie imperium kolonialne Portugalskie imperium kolonialne Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 4.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R11VN1k2ZrKhB/3/2HYE3gSH69gSRfEhO6cL61AM1PX1TPuy.png)
Początki hiszpańskiego imperium kolonialnego wiążą się z odkryciami Kolumba. Nawet jeśli zachowane zostały wcześniejsze miejsce osadnicze, jak np. Meksyk (wcześniej Tenochtitlan), czy Cuzco, Hiszpanie częściej zakładali nowe ośrodki (Hawana, Lima, Buenos Aires, Bogota) i na sposób europejski wiązali je z rolniczym zapleczem. Wsparciem dla administracji kolonialnej były struktury Kościoła katolickiego. Z inicjatywy kościoła powstały: uniwersytet w Santo Domingo na Karaibach oraz uniwersytety w Meksyku i Limie.
![Wielkie odkrycia geograficzne Wielkie odkrycia geograficzne Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R18RH2ho0fjBh/3/1W0L0ockoOWiUicDynwxkxEEL5IueXQh.jpg)
![Wielkie kościoły barokowe w Ameryce kolonialnej: Katedra w Hawanie Wielkie kościoły barokowe w Ameryce kolonialnej: Katedra w Hawanie Źródło: Escla, 2010, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R158tGaeZZDIP/3/Nk05rbn1dFu5ohgcwkBmb4dTmHAj67TT.jpg)
![Wielkie kościoły barokowe w Ameryce kolonialnej: Katedra w Limie Wielkie kościoły barokowe w Ameryce kolonialnej: Katedra w Limie Źródło: Victoria Alexandra González Olaechea Yrigoyen, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R8rRAY9TOzrqI/3/2coAWfU9PQnDCa8Mbtt23CT3U5RSNnRQ.jpg)
Kolonie i imperium Holendrów
Holendrzy, korzystający już w XVI wieku z wymiany handlowej z koloniami hiszpańskimi w Ameryce, dobrze rozumieli, jakie korzyści ekonomiczne płyną z posiadania zamorskich kolonii. Gdy Hiszpania zamknęła dla Holendrów port morski w Sevilli, ci zaczęli rabować hiszpańskie statki, a po zawarciu przez Hiszpanię unii z Portugalią, także statki należące do Portugalii. Jednak choć piractwo stanowiło intratny interes, trudno było opierać na nim trwałe relacje ekonomiczne. Z czasem Holendrzy wyparli Portugalczyków m.in. z Kraju Przylądkowego, Cejlonu oraz z Japonii. System kolonialny Holandii opierał się na wzorach portugalskich faktorii i nie prowadził osadnictwa rolniczego na większą skalę, poza południowym krańcem Afryki.
![Imperia kolonialne pod koniec XVI w. Imperia kolonialne pod koniec XVI w. Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 4.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RdFRlS2rvufFr/3/2GBxm8Jl41mOrIacVcewRcmujInSTgjk.jpg)
![Gmach Kampanii wschodnich Indii w Amsterdamie Gmach Kampanii wschodnich Indii w Amsterdamie Źródło: Iijjccoo, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1CToBRWFO8W7/3/1uiJ1bwdRpk8MRhmNuCTDvqlQGFKEnqA.jpg)
![Gmach Kampanii wschodnich Indii w Amsterdamie Gmach Kampanii wschodnich Indii w Amsterdamie Źródło: J. Patrick Fischer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1dkIvH3KFLYf/3/1qy4dTesVNnitM4WGGVK8yIm1HiFjWCG.jpg)
![Dawna zabudowa kolonialna w Malakkce Dawna zabudowa kolonialna w Malakkce Źródło: AngMoKio, fotografia, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RftvbgGd1MswF/3/2gVcUQSTSq7yHgbqZGRRXDUwrIiE7d33.jpg)
![Widok na wyspę Ambon na Molukach z plantacjami w tle Widok na wyspę Ambon na Molukach z plantacjami w tle Źródło: Lubiesque, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R9UNKbnR3Jdyq/3/2FQlqtNs4icmqNyfM1oEbURYBUR4wo7Y.jpg)
![Holenderska kolonia w tle Batawia (obecnie Dżakarta) Holenderska kolonia w tle Batawia (obecnie Dżakarta) Źródło: Milgesch, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RQdhDYi9P06u1/3/5HNtqvF7aIc1eknwnP91zgVyLjFqOLcH.jpg)
Budowa imperium kolonialnego Anglików
Anglicy włączyli się w rywalizację kolonialną w XVI wieku, jednak dopiero dwieście lat później ekspansja brytyjska nabrała przyspieszenia. Imperium ułatwiało przepływ ludności przeludnionych miast do kolonii, dbając, aby nie ponosiła żadnych strat w nowym miejscu. Anglicy zdobyli także i założyli kolonie na tzw. „wyspach cukrowych” posiadających doskonałe warunki dla zakładania plantacji trzciny cukrowej (Barbados - 1632; Jamajka - 1655) oraz nielegalnie wymieniali się towarami z koloniami hiszpańskimi. W Afryce zakładali faktorie umożliwiające handel niewolnikami, a w Azji starali się kontrolować jak największe tereny.
![Atak korsarzy (piratów pozostających na usługach władców) Atak korsarzy (piratów pozostających na usługach władców) Źródło: Ambroise-Louis Garneray, ok. 1800, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1MHavz9IlR7S/3/WIJyQ7ZdLAocPdUuzy6wEiKbkFHCdput.jpg)
![Angielskie pierwsze imperium kolonialne do końca XVIII w. Angielskie pierwsze imperium kolonialne do końca XVIII w. Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1cSXzFwN8gCI/3/1n9nhAq36ECsCCewPlcbHQSTzaj4SRB8.jpg)
Budowa imperium kolonialnego przez Francję
Francuzi zaczęli zakładać kolonie dopiero w początkach XVII w. w późniejszej Kanadzie. Mimo tego, że Francja była najludniejszym krajem Europy, nie powstał mechanizm, który skłaniałby osadników do wyjazdu z Francji i osiedlania się w tzw. „Nowej Francji” (czyli Kanadzie) czy założonej w początkach XVIII w. „Luizjanie” w dorzeczu Missisipi.
Znacznie bardziej owocne okazały się próby pozyskania przez Francję „wysp”. Takie kolonie jak Haiti, Gwadelupa, Martinica, Saint Lucia itp. stały się one największymi producentami cukru. Sukcesem zakończyły się również próby zdobycia przyczółków w Azji, gdzie Francuzi przez długi czas skutecznie rywalizowali w Brytyjczykami.
![Miasto Quebec po zniszczeniach w wojnie siedmioletniej Miasto Quebec po zniszczeniach w wojnie siedmioletniej Źródło: 1761, domena publiczna.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RMGIv098uXiXj/3/1fWxxMRnDmsGHuVPAyylxUwEVP4XOJPJ.jpg)
Rywalizacja między krajami europejskimi o kolonie
W 1756 roku wybuchła tzw. wojna siedmioletnia, którą możemy nazwać pierwszą wojną o światowym zasięgu. Działania zbrojne toczyły się wprawdzie głównie w Europie, ale także w Ameryce Północnej, Indiach, u wybrzeży Afryki i na Karaibach. Anglicy, Holendrzy i Francuzi nie respektowali „podziału świata” i stref wpływów hiszpańskich oraz portugalskich, ale łamali także monopol handlu z koloniami. Prowadziło to do otwartych konfliktów, które często przenosiły się z odległych kolonii na kontynent.
Efektem tej konfrontacji stał się upadek pierwszego imperium kolonialnego Francuzów, a w dalszej perspektywie również osłabienie innych państw kolonialnych i dawnych systemów eksploatacji terytoriów zamorskich.
Scharakteryzuj imperium kolonialne wylosowanego kraju europejskiego. Na czym polegało znaczenie posiadania imperium dla tego kraju?
Wskaż na mapie obszary wchodzące w skład imperium kolonialnego wylosowanego kraju.