Wprowadzenie

Państwa, które znalazły się w radzieckiej strefie wpływów, będącej obszarem przejętym przez Armię Czerwoną, także z powodu ustaleń dokonanych podczas konferencji pokojowych Wielkiej Trójki, określano mianem krajów demokracji ludowej („demoludów”) lub krajów bloku wschodniegotY1RheU3ZY_000tp001krajów demokracji ludowej („demoludów”) lub krajów bloku wschodniego. Użycie nazwy „demokracja ludowa” miało na celu pokazanie, że w podporządkowanych ZSRR krajach funkcjonuje „prawdziwa demokracja”, w której władzę sprawuje lud, w odróżnieniu od demokracji burżuazyjnej, charakterystycznej dla krajów zachodnich.

R14ABfWHzFySv1

Europa z zaznaczonymi krajami demokracji ludowej

Bułgaria

W Bułgarii komuniści wchodzili w skład Frontu Ojczyźnianego (Bułgarska Partia Robotnicza). Współtworzyli tym samym rząd, który powstał po antyfaszystowskim przewrocie. Najsilniejszą partią opozycyjną był Bułgarski Ludowy Związek Chłopski, na którego czele stał Nikołaj Petkow. Spore poparcie mieli również socjaldemokraci.

Komuniści próbowali zdobyć sympatię, odwołując się do haseł przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Pierwsze wybory odbyły się w Bułgarii już w listopadzie 1945 roku. Najprawdopodobniej były sfałszowane. Wygrał je oczywiście Front Ojczyźniany. W nowym bułgarskim rządzie znaleźli się przede wszystkim komuniści, którzy stopniowo zaczęli pozbywać się działaczy opozycyjnych. Na wrzesień 1946 roku zaplanowano referendum, które miało zadecydować o ustroju państwa, a w październiku miały się odbyć kolejne wybory do ciała ustawodawczego – Konstytuanty. Kolejny raz wygrali komuniści, a na czele rządu stanął Gieorgi DymitrowtY1RheU3ZY_000tp002Gieorgi Dymitrow.

Po wygranych wyborach komuniści postanowili rozprawić się ostatecznie z opozycją. W czerwcu 1947 roku Petkowowi zarzucono organizowanie zamachu stanu. Uznano go za winnego i skazano na karę śmierci (wyrok wykonano 26 sierpnia 1947 roku). Członków jego partii pozbawiono mandatów, a następnie zdelegalizowano organizację. Podobny los spotkał pozostałe ugrupowania.

Zakończeniem procesu zdobywania władzy przez komunistów było uchwalenie w grudniu 1947 roku konstytucji powielającej prawno‑ustrojowy porządek radziecki oraz zjednoczenie partii komunistycznej i socjaldemokratycznej w czerwcu 1948 roku oraz powstanie jednolitej Bułgarskiej Partii Komunistycznej.

Czechosłowacja

W Czechosłowacji pierwsze miesiące po wyzwoleniu wskazywały, że dojdzie do porozumienia wszystkich ugrupowań walczących z Niemcami. Czechosłowacki rząd emigracyjny utrzymywał też pod koniec wojny przyjazne stosunki z ZSRR. Czechosłowacja była krajem częściowo wyzwolonym przez aliantów zachodnich, niemniej ich wojska ostatecznie wycofały się z obszaru państwa.

W kwietniu 1945 roku ogłoszono wspólny program wszystkich ugrupowań (Komunistycznej Partii Czechosłowacji, Słowackiej Partii Demokratycznej, socjaldemokratów, socjalistów narodowych, ludowców), który przede wszystkim przewidywał przeprowadzenie reform społecznych: nacjonalizację przemysłu i reformę rolną. Deklarowano także sojusz z ZSRR. Podkreślano konieczność ukarania zdrajców i  kolaborantów z okresu okupacji. Do końca 1947 roku osądzono blisko 30 tys. osób, w tym wydano 700 wyroków śmierci. Dokonano także przesiedleń Niemców Sudeckich.

W maju 1946 roku odbyły się pierwsze „prawie” wolne wybory. Udział w nich mogły wziąć jedynie partie, które tworzyły rząd koalicyjny. Komuniści zdobyli około 1/3 mandatów. Na czele rządu stanął ich przedstawiciel Klement GottwaldtY1RheU3ZY_000tp003Klement Gottwald, ale gabinet miał charakter koalicyjny. ZSRR próbował jednak naciskać na rząd praski, aby bardziej go sobie podporządkować, np. wymusił odrzucenie przez Czechosłowację przystąpienia do planu Marshalla.

Komuniści starali się także, wysuwając różnorodne oskarżenia, oczerniać przedstawicieli pozostałych partii. W prasie pojawiały się informacje o spiskach antyrządowych, zdradach. Wykorzystywano fakt, że na czele strategicznego ministerstwa spraw wewnętrznych stał komunista Václav Nosek. Między innymi jego działania doprowadziły do dymisji niekomunistycznych przedstawicieli rządu. W lutym 1948 roku rząd podał się do dymisji przyjętej przez prezydenta BenešatY1RheU3ZY_000tp004prezydenta Beneša.

Kolejny gabinet – również z Gottwaldem na czele – nie miał już charakteru koalicyjnego. Składał się prawie wyłącznie z komunistów. Wprawdzie funkcję ministra spraw zagranicznych pełnił Jan Masaryk, pochodzący z nadania prezydenta Beneša, ale wkrótce popełnił samobójstwo. Rząd Gottwalda podjął dalszą walkę z opozycją. Aresztowania objęły zarówno osoby ze sceny politycznej, jak i naukowców, wojsko, administrację. Zlikwidowano także niezależne organizacje społeczne oraz opozycyjną prasę. Ponad 200 tys. osób zdecydowało się na emigrację.

W maju 1948 roku uchwalono nową konstytucję i odbyły się wybory. Zdecydowaną większość mandatów zdobyli w nich komuniści. Prezydent Beneš, nie chcąc podpisać nowej konstytucji ani uznać wyników wyborów, podał się do dymisji. Jego funkcję objął Gottwald.

Rumunia

W Rumunii, po obaleniu profaszystowskiej dyktatury Iona AntonescutY1RheU3ZY_000tp005Iona Antonescu, w sierpniu 1944 roku utworzono rząd jedności narodowej. Niestety, komuniści, korzystając z poparcia Armii Czerwonej i organizując manifestacje, starali się przejąć władzę. W marcu 1944 roku król Michał – pod presją – powierzył urząd premiera i misję formowania rządu Petru Grozie, ludowcowi, ale zwolennikowi bliskiej współpracy z komunistami.

Największą partią opozycyjną była Narodowa Partia Chłopska kierowana przez Iuliu Maniu, która opowiadała się za pozostawieniem w Rumunii demokratycznej monarchii. Miała ona poparcie aliantów zachodnich. ZSRR natomiast popierał zdecydowanie rząd Grozy.

W listopadzie 1946 roku przeprowadzono wybory do parlamentu. Zastraszano opozycję, utrudniano jej przeprowadzanie kampanii wyborczej, a następnie doszło do zafałszowania wyników. Po przejęciu władzy przez komunistów rozpoczął się proces likwidacji opozycji według znanego schematu: pojawiły się oskarżenia o zdradę, chęć przeprowadzenia zamachu. W efekcie latem 1947 roku aresztowano polityków opozycyjnych, w tym Maniu. Przywódcę ludowców skazano na dożywocie (zmarł w więzieniu).

W listopadzie doszło do zjednoczenia socjaldemokratów i komunistów i powstała Rumuńska Partia Robotnicza. Na jej czele stanął Gheorghe Gheorghiu‑DejtY1RheU3ZY_000tp006Gheorghe Gheorghiu‑Dej. W grudniu wymuszono na królu Michale abdykację, w efekcie Rumunia stała się kolejną republiką „demokracji ludowej”.

Węgry

Również na Węgrzech komuniści znaleźli się w powstałej opozycji antyfaszystowskiej i utworzonym rządzie tymczasowym. Ich pozarządowym organem był Węgierski Narodowy Front Niepodległościowy, głoszący program reform społecznych oraz konieczność ukształtowania republiki demokratycznej, uciekano natomiast od radykalnych haseł. Najsilniejszą partią na Węgrzech, cieszącą się poparciem większości społeczeństwa, a także państw zachodnich, była Partia Drobnych Rolników, i to ona zdobyła blisko 60% głosów w przeprowadzonych bardzo szybko, bo już na jesień 1945 roku, wyborach.

Komuniści nie „przygotowali się”. To były jedyne niesfałszowane wybory w bloku państw demokracji ludowej. Po wyborach utworzono jednak rząd składający się z przedstawicieli różnych ugrupowań, na przykład funkcję ministra spraw wewnętrznych objął komunista Laszlo Rajk. Komuniści, wykorzystując podległe mu służby, rozpoczęli walkę o władzę. To od sytuacji zaistniałej na Węgrzech pochodzi określenie „taktyka salami”: poprzez różnorodne działania (demonstracje, prowokacje), stopniowe dyskredytowanie opozycji i pozbawianie jej władzy komuniści przejmowali kontrolę nad życiem politycznym. Apogeum stanowiło wykrycie przez służby porządkowe spisku, który miał na celu obalenie rządu. W ten spisek oczywiście zamieszani byli liderzy Partii Drobnych Rolników, których albo aresztowano, albo zmuszono do emigracji (m.in. z kraju wyjechał dotychczasowy premier Ferenc Nagy), choć już wcześniej pozbyto się części opozycji pod hasłem „poszukiwania faszystów i kolaborantów”.

W kolejnych wyborach w 1949 roku, już odpowiednio zabezpieczonych, Węgierska Partia Komunistyczna i jej sojusznicy zdobyli większość. Stopniowo po wyborach zdelegalizowano pozostałe ugrupowania, a następnie – po połączeniu Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej i Węgierskiej Partii Komunistycznej – doszło do powstania Węgierskiej Partii Pracujących.

Albania i Jugosławia

Inaczej wyglądała sytuacja w Albanii i Jugosławii. W obydwu krajach do wyzwolenia przyczyniła się komunistyczna partyzantka, która miała spore poparcie społeczne. W przypadku Albanii był to Front Wyzwolenia Narodowego. W październiku 1944 roku na czele państwa albańskiego stanął rząd tymczasowy składający się w większości z komunistów, premierem został Enver Hodża. Komuniści zadbali o to, aby jedyną legalnie działającą w kraju partią była Komunistyczna Partia Albanii, w efekcie w grudniu 1945 roku odnieśli sukces wyborczy. W styczniu 1946 roku proklamowano Republikę Albanii ze stolicą w Tiranie.

Przez pewien czas toczył się konflikt we władzach partii i kraju. Powodem był stosunek do Jugosławii. Ostatecznie wygrał Hodża, który potępił Josipa Broz‑Titę, zaakceptował oficjalną linię ZSRR, a państwo weszło w struktury RWPG i Układu Warszawskiego. Jednak w 1961 roku Albania wystąpiła z tych organizacji, choć pozostała ewidentnie krajem o ustroju komunistycznym i zarazem państwem odizolowanym od świata. Warto wspomnieć, że obawiając się inwazji radzieckiej, Hodża nakazał wybudowanie tysięcy bunkrów.

Podobnie wyglądała sytuacja w Jugosławii. W powstałym w marcu 1945 roku rządzie tymczasowym znalazło się tylko trzech polityków z rządu emigracyjnego w Londynie. Mający poparcie społeczne Broz‑Tito bardzo szybko pozbył się jednak opozycyjnych działaczy.

W listopadzie 1945 roku odbyły się wybory zbojkotowane przez opozycję (na znak protestu). Josip Broz‑Tito przejął pełnię władzy. Jugosławia stała się republiką o charakterze federacyjnym. Państwo składało się z sześciu republik: Serbii, Słowenii, Macedonii, Czarnogóry oraz Bośni i Hercegowiny oraz dwóch okręgów autonomicznych: Wojwodiny i Kosowa. Tutaj również Broz‑Tito zaprowadził ustrój socjalistyczny, ale o „charakterze narodowym”, niepełnej podległości wzorcowi moskiewskiemu. Władza skupiona była w rękach przywódców komunistycznych z Broz‑Titą na czele. Rozwiązana została opozycyjna Partia Demokratyczna. Również w Jugosławii pod pozorem rozliczeń z kolaborantami na śmierć skazano osoby uznane za niewygodne dla władzy, jak choćby Dražę Mihailovicia.

W życiu gospodarczym przeprowadzono liczne zmiany: w 1945 roku wprowadzono reformę rolną, w 1946 dokonano nacjonalizacji przemysłu, a w 1947 rozpoczęto realizację pierwszego planu pięcioletniego. Do końca 1947 roku Broz‑Tito uchodził za największego sojusznika Stalina (np. Jugosławia wspierała komunistyczne powstanie w Grecji), jednak od początku 1948 roku relacje między ZSRR a Jugosławią zaczęły się pogarszać. Broz‑Tito, wspierający narodowy komunizm, mówiący o utworzeniu „federacji bałkańskiej”, stawał się dla Stalina politykiem zbyt niezależnym i mogącym zagrozić radzieckim wpływom na Bałkanach. Radziecki dyktator oskarżył więc Broz‑Titę o nacjonalizm i odstępstwo od marksizmu. Jugosławia została wykluczona z Kominformu i potępiona przez pozostałe kraje demokracji ludowej. Natomiast Broz‑Tito pozbył się zwolenników Stalina w partii i we władzach, umieszczając ich w obozach koncentracyjnych na wyspach adriatyckich. Przestał również wspomagać greckich komunistów (blokując dostawy broni), co najprawdopodobniej przyczyniło się do ich klęski.

Zerwanie z Moskwą miało pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy państwa jugosłowiańskiego, które rozpoczęło współpracę z państwami zachodnimi. Już w 1948 roku Jugosławia zawarła umowy gospodarcze z USA i Wielką Brytanią, które ożywiły jej rozwój. Funkcjonująca w Jugosławii gospodarka odbiegała od klasycznego centralizmu. W przedsiębiorstwach dużą rolę odgrywały samorządy robotnicze. Zrezygnowano z kolektywizacji rolnictwa. W 1953 roku Broz‑Tito podpisał układ o przyjaźni i współpracy z Grecją i Turcją.

RRuXWLfsJqdts

Josip Broz Tito Josip Broz-Tito (1892–1980). W okresie I wojny światowej walczył w armii austro-węgierskiej, dostał się do niewoli rosyjskiej, tam zetknął się z ideami komunistycznymi. Był uczestnikiem rewolucji październikowej, przywódcą jugosłowiańskiej komunistycznej partyzantki antyfaszystowskiej w okresie II wojny, przywódcą Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii od 1945 roku aż do śmierci. Twórca „titoizmu”, narodowej odmiany socjalizmu, zakładającej własną drogę kształtowania tego ustroju – bez opierania się na wzorcu radzieckim. Źródło: Marxists Internet Archive, Josip Broz Tito, 1942, Fotografia, Marxists Internet Archive, licencja: CC BY 3.0.

Kraje demokracji ludowej – cechy wspólne

W krajach demokracji ludowej można wyróżnić cechy wspólne, świadczące o radzieckiej dominacji, ale też wyraźnie odróżniające je od zachodnich demokracji. W krajach tych dominującą, a często jedyną na scenie politycznej partią była partia komunistyczna, nie zawsze mająca w nazwie to określenie (np. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza). Wszystkim krajom bloku wschodniego ZSRR narzucił członkostwo w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) oraz Układzie Warszawskim. Stalin chciał również przejąć całkowity nadzór nad światowym ruchem komunistycznym i kontrolować partie komunistyczne w poszczególnych krajach, toteż we wrześniu 1947 roku utworzono w Szklarskiej Porębie Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominform). Oficjalnym celem biura było „koordynowanie walki z imperializmem” oraz wymiana doświadczeń między „bratnimi partiami”, a także wzajemna pomoc. W skład instytucji weszło siedem partii krajów demokracji ludowej i dwie partie komunistyczne krajów Europy Zachodniej (francuska i włoska).

RWPG została utworzona w Moskwie w styczniu 1949 roku. Należały do niej następujące państwa: Ludowa Republika Bułgarii, Republika Czechosłowacka, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Rumuńska Republika Ludowa, Węgierska Republika Ludowa i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. 21 lutego 1949 roku dołączyła Albańska Republika Ludowa, a 29 września 1950 Niemiecka Republika Demokratyczna. W tym składzie zabrakło Jugosławii.

Oficjalnie RWPG miała wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, dbać o przyspieszanie, podnoszenie poziomu, wzrost i zwiększenie państw członkowskich.

RJotex51bWP9W

Dawna siedziba RWPG Źródło: Dawna siedziba RWPG, Fotografia, licencja: CC BY-SA 4.0.

Układ Warszawski

Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej to oficjalna nazwa Układu Warszawskiego. Podpisanie Układu Warszawskiego nastąpiło 14 maja 1955 roku w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. Układ powstał w odpowiedzi na włączenie Niemiec Zachodnich do struktur NATO. Podkreślano jego pokojowy i obronny charakter, zapewniający bezpieczeństwo swoim sygnatariuszom.

Głównymi organami Układu Warszawskiego były: Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych Układu. Dominującą rolę w Układzie odgrywał ZSRR.

Stałą cechą systemu demokracji ludowej było przeprowadzanie farsy wyborczej, a nie prawdziwych, wolnych wyborów. Mimo założeń, że wybory są demokratyczne, w rzeczywistości zawsze podlegały zafałszowaniu. W krajach, w których oprócz partii dominującej funkcjonowały jej przybudówki, jak w Polsce, wystawiana była jedna lista (np. Blok Stronnictw Demokratycznych). Często lista zawierała tyle miejsc, ile było mandatów do parlamentu, ewentualnie na miejscach eksponowanych (pewnych) byli właściwi kandydaci. Zawsze też podawano do publicznej wiadomości, że frekwencja wyborcza była bardzo wysoka, a kandydat partii rządzącej otrzymał prawie stuprocentowe poparcie.

Kolejną charakterystyczną cechą państw bloku wschodniego była praktyka obsadzania tych samych osób we władzach dominującej partii oraz we władzach państwowych. W każdym kraju demokracji ludowej stopniowo likwidowano opozycję oraz represjonowano Kościół i jego przedstawicieli. Prześladowani lub aresztowani byli m.in. zwierzchnicy instytucji kościelnych: na Węgrzech – prymas József Mindszenty, w Czechach – kardynał Josef Beran, w Chorwacji – prymas Alojzije Stepinac.

Wszędzie dochodziło do zjednoczenia ruchu socjalistycznego lub socjaldemokratycznego, robotniczego, a także w każdym kraju uchwalono konstytucję, która sankcjonowała zdobycze komunistów.

Państwa bloku wschodniego charakteryzowała indoktrynacja społeczeństwa, zwłaszcza ludzi młodych. Obowiązywał „monopol informacyjny” – przekazywano tylko te treści, które były wygodne dla władzy; prasę i inne publikacje cenzurowano. Do programów szkolnych i podręczników wprowadzono „właściwe” treści: narzucono marksistowską interpretację dziejów i obowiązkową naukę języka rosyjskiego.

RkhUHSuaJwE6r1

Zgoda na wyjazd do “demoludów” Źródło: Zgoda na wyjazd do “demoludów”, domena publiczna.

W obawie przed „zarażeniem się obywateli imperializmem” wyłącznie wybranym pozwalano na wyjazd za granicę – tylko oni otrzymywali paszporty. Aby wjechać do krajów demokracji ludowej także konieczna była zgoda odpowiednich organów, ale otrzymanie jej nie było już specjalnie kłopotliwe.

Kraje demokracji ludowej miały rozbudowany aparat represji, który stał na straży wprowadzonego porządku i władzy. Niewątpliwym wsparciem dla rządzących było stacjonowanie w poszczególnych państwach wojsk Armii Radzieckiej.

Wszędzie również przeprowadzono reformę rolną oraz nacjonalizację przemysłu, co przyczyniło się do wywłaszczenia obywateli i uzależnienia ich od państwa. Ograniczono do minimum kapitał prywatny. Popierano także spółdzielczość. O ile nie wszędzie rygorystycznie wprowadzano kolektywizację, o tyle od gospodarki planowej i rozbudowy przemysłu ciężkiego nie było odstępstw.

Kryzysy polityczne w krajach demokracji ludowej

Rewolucja węgierska

Zdobycie władzy przez komunistów w krajach demokracji ludowej nie zapobiegło protestom społecznym. Niektóre z nich stłumione zostały dopiero przy pomocy Armii Radzieckiej (podobnie jak powstanie berlińskie) czy wojsk Układu Warszawskiego.

Do istotnych kryzysów społeczno‑politycznych doszło między innymi w 1956 roku w Polsce i na Węgrzech. W dużej mierze były one wynikiem zmian, które nastąpiły w ZSRR po śmierci Stalina. Na Węgrzech już w 1953 roku podjęta została próba zreformowania systemu. Na czele państwa stanął Imre Nagy, który ogłosił program reform społecznych. Został on jednak odebrany przez większość aparatu władzy jako zbyt radykalny, toteż w 1955 roku Nagya pozbawiono wszystkich funkcji. Odsunięcie go od władzy wywołało falę protestów. Jednak do największych wystąpień doszło w październiku 1956 roku na wieść o wydarzeniach w Poznaniu – w geście solidarności z Polakami, którzy próbowali odsunąć od rządów działaczy stalinowskich. Przeciwko demonstrantom wysłano siły porządkowe i tajną policję polityczną. Doszło do użycia broni, w efekcie rozpoczęły się walki uliczne. Przeciwko demonstrującym w Budapeszcie skierowano także radzieckie jednostki pancerne stacjonujące na Węgrzech. Po kilku dniach walk wycofano je jednak ze stolicy Węgier. W celu uspokojenia sytuacji premierem ponownie został Imre Nagy, który kolejny raz wrócił do planu reform. Zapowiedział wprowadzenie systemu wielopartyjnego i zasad gospodarki wolnorynkowej.

Nikita Chruszczow, I sekretarz KC KPZR (Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego), nie zamierzał utracić kontroli nad Węgrami, obawiał się też, że może dojść do „efektu domina” w krajach podległych ZSRR. Do Budapesztu kolejny raz wysłano czołgi radzieckie. Zrobiono to na prośbę rządu robotniczo‑chłopskiego z Jánosem Kádárem (komunistą) na czele, utworzonego w opozycji do ośrodka władzy kierowanego przez Imre Nagya. Doszło do krwawych walk. Niestety, Węgrom nie udało się stawić czoła siłom radzieckim. Zginęło ponad 7 tys. osób. Kolejne ofiary były wynikiem represji. Niektórzy uczestnicy powstania węgierskiego schronili się poza granicami kraju. Imre Nagy po pokazowym procesie i wyroku skazującym został stracony.

### Kapsuła czasu

Czy Nikita Chruszczow miał słuszne obawy, że wydarzenia w 1956 roku w Polsce i na Węgrzech mogą wywołać „efekt domina”? Analizując kolejne tematy, postaraj się znaleźć odpowiedź na pytanie: kiedy obawy radzieckiego przywódcy znajdą pełne uzasadnienie?

Praska wiosna

Kolejnym istotnym kryzysem w krajach demokracji ludowej, który spowodował nie tylko interwencję radziecką, ale też sił Układu Warszawskiego, było wystąpienie w Pradze. Tutaj również nastąpiła próba zreformowania systemu socjalistycznego, jak mówiono – wprowadzenia socjalizmu z ludzką twarzą. Reformatorem był Alexander Dubček, który objął w styczniu 1968 roku funkcję I sekretarza Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Niestety, zniesienie cenzury i coraz częściej pojawiająca się krytyka ustroju socjalistycznego spowodowały niepokój w ZSRR. I sekretarz KC KPZR Leonid Breżniew, po zainicjowaniu spotkań z przedstawicielami pozostałych krajów demokracji ludowej, postanowił podjąć kroki w celu zachowania status quo w Czechosłowacji.

Podczas spotkania w Warszawie powstał ostrzegawczy list skierowany do KPCz. Dubček zagwarantował pozostanie Czechosłowacji w kręgu państw socjalistycznych, niemniej zapadła decyzja o interwencji. Uzyskała ona nazwę operacja „Dunaj”. W interwencji, rozpoczętej 20 sierpnia 1968 roku, wzięło udział około 200 tys. żołnierzy. Mimo że Dubček, nie chcąc rozlewu krwi, wezwał do niestawiania oporu, nie obyło się bez ofiar. Reformatorów wywieziono do Moskwy. Dubček, po zapewnieniu, że zlikwiduje wprowadzone reformy, pozostał przy władzy, ale już w marcu 1969 roku zastąpił go bardziej promoskiewski Gustáv Husák.

Kapsuła czasu

W interwencji wojsk Układu Warszawskiego udział wzięły też siły polskie. Niektórzy historycy uważają, że władze PZPR wykazały się zbyt dużą gorliwością i uległością wobec władz radzieckich… Nasi południowi sąsiedzi do dzisiaj mają nam za złe tę interwencję. Jak uważasz, czy rzeczywiście można było odmówić udziału w tej operacji? Jakie mogły być konsekwencje odmowy? Odpowiedź może ci ułatwić tekst proklamacji.

Protest młodego pokolenia

Przeczytaj fragmenty artykułu i wykonaj poniższe polecenia.

Zamiast podsumowania

Ćwiczenie 18

Przeanalizuj elementy logo Układu Warszawskiego (napisy: sojusz [przyjaźń] pokoju i socjalizmu; Pakt Warszawski).

RG7kuPtaTurZj

Logo Układu Warszawskiego Źródło: Fenn-O-maniC, Logo Układu Warszawskiego, licencja: CC BY-SA 3.0.