Świat na granicy „gorącej” wojny
Wprowadzenie
Ułóż we właściwej kolejności i nanieś na linię chronologiczną wydarzenia, które są utożsamiane z genezą zimnej wojny.
Połącz wydarzenia z datami
VI 1947,
V 1946,
VI 1947,
X 1949,
III 1947,
IX 1949,
IV 1949,
III 1946
| Wycofanie wojsk radzieckich z Iranu (po odrzuceniu żądań dotyczących możliwości kontrolowania złóż ropy). | |
| Przemówienie W. Churchilla w Fulton. | |
| Sformułowanie „doktryny powstrzymywania” przez H. Trumana. | |
| Ogłoszenie planu Marshalla | |
| Blokada Berlina. | |
| Powołanie NATO | |
| Powstanie NRF | |
| Powstanie NRD |
Napisz, które z wydarzeń wymienionych w ćwiczeniu 1 uważasz za największe źródło konfliktów relacjach Wschodu i Zachodu.
Żaden z wymienionych wyżej problemów nie doprowadził do działań zbrojnych pomiędzy ZSRR a państwami zachodnimi, niemniej w okresie trwania zimnej wojny świat kilkakrotnie stanął w obliczu „gorącego” konfliktu. Takimi starciami na pewno były wojna koreańska oraz kryzys kubański. Zdarzały się także – nie tylko w pierwszych powojennych latach – bitwy na słowa. Kolejne lata również przynosiły konflikty, które wprowadzały wyjątkowe napięcie we wzajemnych kontaktach na linii Wschód‑Zachód.
„Polowanie na czerwone czarownice”
Walka ideologiczna, wzajemne potępianie imperializmu i komunizmu prowadziły nierzadko do podejmowania kroków w dziedzinie polityki wewnętrznej, które przeczyły racjonalizmowi. Jedną z konsekwencji rozpoczęcia zimnej wojny była walka z wpływami komunistycznymi w życiu publicznym USA. Zapanowała swego rodzaju panika: ugrupowania polityczne, Kościół, dziennikarze – wszyscy zaczęli poszukiwać szpiegów radzieckich w rządzie, w ważnych instytucjach. Czarną owcą amerykańskiego życia publicznego stała się Komunistyczna Partia USA, która miała spore wpływy, m.in. w przemyśle rozrywkowym. Przykładem „polowania na czerwone czarownice” było opublikowanie „czarnej listy” Hollywood. Zawierała ona nazwiska scenarzystów, reżyserów, aktorów, producentów i innych ludzi związanych z show‑biznesem, którzy otwarcie zadeklarowali swoje prokomunistyczne poglądy polityczne lub też byli o nie podejrzewani. W efekcie odmawiono im pracy w zawodzie: lista stała się wygodnym narzędziem w rozgrywkach branżowych i często wykorzystywano ją, aby izolować zawodowo w przemyśle rozrywkowym wybrane osoby. Znaleźli się na niej m.in. Charles Chaplin i Elia Kazan. Po raz pierwszy listę opublikowano 25 listopada 1947 roku, kolejna – znacznie dłuższa – ukazała się w 1951 roku. Powoływano się na nią do 1960 roku.
Wyjaśnij, dlaczego zjawisko szukania wpływów komunistycznych w życiu rozrywkowym i publicznym określono jako „polowanie na czerwone czarownice”.
Poszukiwania zwolenników komunizmu dotknęły jednak przede wszystkim środowisko rządowe i administrację. Już w marcu 1947 roku prezydent Harry Truman wprowadził program lojalności urzędników, mający wskazać sympatyków komunizmu w rządzie federalnym. W działania antykomunistyczne zaangażowało się Federalne Biuro Śledcze (FBI). Pracę w administracji straciło ponad 2 tys. osób.
Najbardziej spektakularnym przykładem amerykańskich operacji mających na celu odseparowanie od społeczeństwa osób zaangażowanych w działalność na rzecz komunizmu była sprawa małżeństwa Rosenbergów – szpiegów skazanych na śmierć za zdradę tajemnic związanych z produkcją broni atomowej (wywiad brytyjski z kolei aresztował fizyka Klausa Fuchsa, który przekazał Kremlowi informacje na temat tej broni).
Wyraźnie uaktywniły swoją działalność Komitet Izby Reprezentantów do Badań Działalności Antyamerykańskiej oraz Podkomisja ds. Bezpieczeństwa Wewnętrznego w senacie. W jej pracach wyróżnił się senator z Wisconsin Joseph McCarthy, który często formułował bezpodstawne oskarżenia o współpracę z komunistami, ale jego nazwisko stało się symbolem ruchu antykomunistycznego w amerykańskim życiu publicznym.
Na powyższym plakacie umieszczono napisy: „To jest to jutro (przyszłość)” oraz „Ameryka w czasach komunizmu!”. Zinterpretuj symbolikę plakatu. Napisz, jak w wizji jego autora będzie wyglądała komunistyczna przyszłość Ameryki.
Sytuacja na Półwyspie Koreańskim
Wydarzenia w Ameryce stanowiły wewnętrzny problem tego kraju, natomiast dużo ważniejsza dla losów świata była sytuacja na arenie międzynarodowej, m.in. konflikt koreański. Korea od 1910 roku znajdowała się pod okupacją japońską. Zgodnie z postanowieniami konferencyjnymi okresu II wojny światowej miała być zajęta od południa przez Amerykanów, od północy przez ZSRR, a linią podziału miał być 38 równoleżnik. Zakładano, że w przyszłościodbędą się tam wybory, zostanie powołany rząd i powstanie jednolite państwo. Konflikt o zachowanie wpływów spowodował, że na południu proklamowano w sierpniu 1948 roku Republikę Korei ze stolicą w Seulu, z prezydentem Li Syng‑manem na czele, a we wrześniu na północy powstała Koreańska Republika Ludowo‑Demokratyczna ze stolicą w Phenianie. Na jej czele stanął Kim Ir SenKim Ir Sen – przywódca Partii Pracy Korei, który walczył wcześniej w partyzantce antyjapońskiej. Po powstaniu państwa na północy wojska radzieckie wycofały się z Półwyspu Koreańskiego, a ZSRR i KRLD podpisały przyjacielskie umowy zakładające dalszą współpracę obydwu państw. W kolejnym roku Koreę Południową opuścili Amerykanie. W 1949 roku powstała także Chińska Republika Ludowa, która nawiązała stosunki polityczne z Koreą Północną.
Państwa koreańskie nie utrzymywały kontaktów dyplomatycznych, manifestowały wrogość i prowadziły przeciwko sobie akcje propagandowe. Dochodziło także do konfliktów i starć granicznych. Oba kraje uważały się za jedynego reprezentanta narodu koreańskiego i domagały się zjednoczenia. Niemniej wyraźnie widać było, że każde z nich znalazło się w „innej strefie wpływów ideologicznych”, w związku z tym poszły innymi drogami rozwoju polityczno‑gospodarczego. Kolejne lata będą przynosiły narastanie rozbieżności.
Propaganda i rzeczywistośćW czerwcu 1950 roku Kominform i poszczególne partie komunistyczne nasiliły „pokojową” kampanię propagandową. Na III Plenum KC KPCh Mao stwierdził: „Pogłoski o wojnie mają na celu oszukanie ludu”. W apelu Kominformu z 9 VI 1950 wezwano do rozszerzania i umacniania „ruchu pokojowego”. Wszędzie zbierano podpisy pod Apelem Sztokholmskim Światowej Rady PokojuŚwiatowej Rady Pokoju. […]
Tę grę pozorów przejrzał prezydent Truman, który w przemówieniu wygłoszonym 10 VI w St. Louis stwierdził, że ZSRR ma w pogardzie nadzieje ludzi, mówiąc o demokracji, a ustanawiając dyktatury, głosząc niezawisłość, a ujarzmiając narody, nawołując do pokoju, ale nie szczędząc sił, by przygotować się do agresji.
Propaganda i rzeczywistość, [w:] Wojciech Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, Warszawa 2002, s. 39.
Oceń, czy fragment przytoczonego wyżej tekstu trafnie został zatytułowany Propaganda a rzeczywistość. Uzasadnij ocenę.
Czego dotyczy fragment tekstu: „mówiąc o demokracji, a ustanawiając dyktatury, głosząc niezawisłość, a ujarzmiając narody”?
- Agresywnej polityki ZSRR wobec USA i państw zachodnich.
- Przejęcia kontroli nad Europą Środkowo-Wschodnią i stworzenia państw demokracji ludowej.
- Polityki zbrojeń prowadzonej na szeroką skalę przez ZSRR.
Agresja Korei Północnej
25 czerwca 1950 roku wojska północnokoreańskie zaatakowały Koreę Południową, przekraczając 38 równoleżnik. 27 czerwca konflikt koreański był rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Pod nieobecność delegata radzieckiego (ZSRR bojkotował posiedzenia ze względu na to, że państwo chińskie reprezentowane było przez przedstawiciela Tajwanu – zob. lekcja Chiny po II wojnie światowej) podjęto decyzję o udzieleniu wsparcia Korei Południowej i uznano reżim Kim Ir Sena za agresora.
Jak sądzisz, dlaczego decyzja o udzieleniu wsparcia Korei Południowej najpewniej nie zostałaby podjęta, gdyby na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ był obecny przedstawiciel ZSRR?
- Zabrakłoby jednomyślności wśród stałych członków Rady Bezpieczeństwa.
- ZSRR zawsze głosował przeciw jakiejkolwiek interwencji zbrojnej.
- ZSRR nie interesowały sprawy Bliskiego i Dalekiego Wschodu.
Przypomnij, jaką funkcję pełnił gen. D. MacArthur w okresie II wojny światowej.
- Był dowódcą sił zbrojnych na Pacyfiku.
- Dowodził wojskami sprzymierzonych podczas inwazji na Normandię.
- Walczył przeciwko wojskom włosko-niemieckim w Afryce.
Zanim jednak doszło do udzielenia wsparcia, prawie cała Korea Południowa została zajęta przez Koreę Północną. Jedynym niezajętym portem był Pusan. I właśnie od niego rozpoczęła się ofensywa wojsk amerykańskich. W ciągu dwóch tygodni wyparto wojska północnokoreańskie za 38 równoleżnik i działania przeniosły się na teren państwa Kim Ir Sena. Wsparcia reżimowi udzielili wówczas „ochotnicy” chińscy (faktycznie regularne oddziały armii ChRL). W październiku czterystutysięczna armia chińska wkroczyła do Korei. W odwecie gen. MacArthur zaproponował Trumanowi zaatakowanie punktów strategicznych w Mandżurii. Prezydent, obawiając się, że po stronie Chin do wojny może się przyłączyć ZSRR, odmówił.
W jakim znaczeniu współcześnie używa się określenia „chiński ochotnik”?
Działania wojenne w Korei
Korea Północna wspierana była także przez ZSRR. Szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Północy. Działania znowu przesunęły się za 38 równoleżnik, a w styczniu 1951 roku powtórnie Seul został zdobyty. Wówczas gen. MacArthur zaproponował zbombardowanie terytorium chińskiego z użyciem bomby atomowej. Prezydent Truman również i tym razem nie wyraził zgody, obawiając się, że mogłoby to doprowadzić do konfliktu światowego. Odwołał dotychczasowego głównodowodzącego, a na jego miejsce zaś powołał gen. Matthew Ridgwaya.
Wytłumacz, dlaczego przejęcie miasta stołecznego przez wroga jest ważnym elementem walk.
Podjęta przez nowego głównodowodzącego ofensywa doprowadziła do ustabilizowania się frontu na 38 równoleżniku i rozpoczął się okres konfliktu pozycyjnego. Obie strony podjęły też rokowania. Trwały one ponad dwa lata. Dopiero śmierć Stalina i pewne odprężenie w stosunkach międzynarodowych rozluźniły stanowisko strony północnokoreańskiej. 27 lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni. Utrzymano podział na 38 równoleżniku. Oba państwa miały być rozdzielone neutralnym pasem.
Przypomnij, kiedy jeszcze została ustalona strefa zdemilitaryzowana i jaki obszar objęła.
- Alzację po wojnie prusko-francuskiej.
- Nadrenię po ustaleniach traktatu wersalskiego.
- Słowację po układzie monachijskim.
Nie wykluczono zjednoczenia w przyszłości, ale do dziś nie udało się tego osiągnąć.
Prześledź, jak przebiegała linia frontu. Powiedz, kiedy największy sukces (przejmując większość terytorium wroga) odniosły wojska północnokoreańskie i ich sojusznicy, a kiedy wojska południowokoreańskie i siły ONZ.
Wojna zaogniła problem „polowania na czerwone czarownice” w USA. Uświadomiła też, że zagrożenie konfliktem globalnym z użyciem broni atomowej jest niestety bardzo realne. Zapoczątkowała również okres wyjątkowo agresywnej propagandy między państwami koreańskimi, ale także między światem imperialistycznym i komunistycznym. Uaktywniono, z inicjatywy USA, nadawanie audycji przez Radio Wolna EuropaRadio Wolna Europa, a w 1952 roku wybudowano radiostację w Monachium. Nie pozostało to bez wpływu na kontynuowanie wyścigu zbrojeń między ZSRR i blokiem państw „demokracji ludowej” z jednej strony, a USA – z drugiej. W obawie przed konfliktem światowym w Europie pojawił się pomysł stworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Powołujący ją akt podpisano w Paryżu w maju 1952 roku. Kolejne kraje europejskie przystąpiły z kolei do NATO – w 1952 zrobiły to Grecja i Turcja. Podpisano również akt pokojowy z Japonią i amerykańsko‑japoński układ wojskowy.
Zimna wojna na Kubie
Sytuacja na Kubie przed kryzysem
Kolejny istotny konflikt zimnowojenny miał związek z rewolucją kubańską.
Kuba uzyskała samodzielność (pozbywając się władzy Hiszpanii) w 1898 roku, ale znalazła się pod wpływami USA. Formalnie od 1902 roku cieszyła się całkowitą suwerennością, ale w rzeczywistości Stany Zjednoczone zachowały spore wpływy polityczne, a zwłaszcza ekonomiczne. USA wsparły też zamach stanu gen. Fulgencia Batisty i wspomagały jego rządy. W latach 50. XX wieku często dochodziło na wyspie do wystąpień społecznych przeciwko dyktatorowi. Kubańczycy domagali się wprowadzenia reform. Przeciwko reżimowi wystąpił też prawnik z Hawany Fidel Castro, znany wcześniej z udzielania prawnego wsparcia osobom poszkodowanym przez rządy Batisty. Został za to skazany. W więzieniu spędził niespełna dwa lata, a następnie wyjechał do USA i Meksyku, aby tam zdobywać zwolenników i fundusze na walkę z dyktatorem kubańskim. Najprawdopodobniej wtedy nawiązał też kontakty z państwami komunistycznymi. W grudniu 1956 roku powrócił z towarzyszami na Kubę (na legendarnym jachcie Granma) i rozpoczął walkę partyzancką, zakończoną sukcesem w styczniu 1959 roku. Wówczas – po ucieczce Batisty – Castro zajął Hawanę. Po opanowaniu całej wyspy przeprowadził radykalne reformy społeczne: nacjonalizację przemysłu, ale przede wszystkim wywłaszczony został amerykański kapitał. USA próbowały wymusić na Castro zmianę polityki i zatrzymanie procesu upaństwowienia dóbr poprzez wstrzymanie zakupu kubańskiego cukru, który stanowił podstawę bogactwa wyspy. Kolejnym etapem było zerwanie stosunków dyplomatycznych z Kubą. To z kolei spowodowało zbliżenie Castro do ZSRR i ChRL. Od ZSRR Kuba otrzymała także pomoc gospodarczą i wsparcie doradców wojskowych.
Amerykańska próba obalenia rządów Castro
Obawy przed pojawieniem się państwa socjalistycznego niechętnie nastawionego do USA pod ich bokiem spowodowały podjęcie próby obalenia rządów Castro. Amerykańskie służby wywiadowcze przygotowały grupę emigrantów kubańskich, którzy mieli przejąć władzę na wyspie. 17 czerwca 1961 roku rozpoczął się desant kubańskich emigrantów w Zatoce Świń (około 1,5 tys. osób). Szybko jednak zostali oni pokonani przez siły rządowe. Nie udało się także przekonać społeczeństwa kubańskiego do udzielenia poparcia emigrantom. Osoby biorące udział w desancie zostały skazane w procesie w 1962 roku na długoletnie kary więzienia. Wspaniałomyślnie Castro pozwolił na ich wykup. Z pomocą MCK i funduszy amerykańskich (62 mln dolarów) udało się tego dokonać.
Poszukaj informacji na temat Che Guevary. Zwróć uwagę na jego rewolucyjne działania (nie tylko na Kubie) i okoliczności nawiązania kontaktu z Fidelem Castro.
Kryzys kubański
Po tym wydarzeniu Castro rozprawił się z przeciwnikami i rozpoczął budowę państwa socjalistycznego. Nastąpiło także wyraźne zbliżenie z ZSRR. W 1962 roku pojawiły się na Kubie pierwsze radzieckie rakiety ziemia‑ziemia, zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych. Rosjanie dostarczali też w ramach pomocy wojskowej innego sprzętu oraz wysyłali na Kubę swoich żołnierzy.
Zrobione 15 października 1962 roku przez Amerykanów zdjęcia nad Kubą potwierdziły obecność rakiet na wyspie. Kreml w oficjalnych rozmowach temu zaprzeczał. Amerykanie, opierając się jednak na informacjach własnego wywiadu i zdjęciach, nie mieli wątpliwości, że rakiety zostały rozmieszczone na wyspie. W związku z tym nowy prezydent USA John Kennedy podjął decyzję o morskiej blokadzie wyspy. Amerykańskie okręty otrzymały także rozkaz zatrzymania każdego statku radzieckiego zbliżającego się do Kuby. Siły zbrojne USA postawiono w stan gotowości.
Wytłumacz, korzystając z powyższych zdjęć, dlaczego dla USA rozmieszczenie rakiet na Kubie miało ogromne znaczenie.
W efekcie Nikita Chruszczow wycofał się z planów dalszego rozmieszczania rakiet i odwołał płynące na Kubę statki. Ostatecznie 28 października podpisano porozumienie o wycofaniu rakiet z Kuby. USA natomiast zobowiązały się do demontażu rakiet średniego zasięgu na terenie Turcji. Konflikt zażegnano, do wojny nuklearnej nie doszło, ale u granic USA pozostało państwo socjalistyczne.
Dowiedz się, jaką decyzję w sprawie konfliktu kubańskiego podjęło ONZ. Poszukaj tej informacji w dostępnych źródłach.
W przypadku kryzysu kubańskiego konflikt zażegnano na mocy dwustronnego porozumienia. Często jednak zdarza się, że potrzebna jest mediacja lub arbitraż. Przypomnij sobie z zajęć z wiedzy o społeczeństwie, czym się od siebie różnią. Podaj po jednym przykładzie takich rozwiązań w historii stosunków międzynarodowych.
Po konflikcie kubańskim założono gorącą linię Kreml‑Biały Dom, która miała ułatwić dalsze kontakty radziecko‑amerykańskie, a przede wszystkim unikać ostrych konfliktów.
Zamiast podsumowania
Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów i dokonaj własnej oceny zaprezentowanych konfliktów.
Historia świata XX wieku. Od rewolucji październikowej do "Solidarności"Wojna koreańska była typową tragedią XX wieku. Rozpoczęto ją z przyczyn ideologicznych, bez cienia uzasadnienia moralnego, bez żadnego społecznego poparcia, a zginęły w niej 34 tys. Amerykanów, milion Koreańczyków i ćwierć miliona Chińczyków. Nie osiągnięto żadnego celu, wszystkie konsekwencje były niezamierzone, a jej przebieg to jeden ciąg błędów. Kim i Stalin nie docenili reakcji Ameryki.
Paul Johnson, Historia świata XX wieku. Od rewolucji październikowej do „Solidarności”, Warszawa 2009, s. 143.
Historia świata XX wieku. Od rewolucji październikowej do "Solidarności"Sposób, w jaki prezydent Kennedy poradził sobie z kryzysem rakietowym, spotkał się wówczas – a także i w późniejszym okresie – z bardzo pochlebną oceną, zaś Chruszczow został mocno skrytykowany przez współtowarzyszy. Odsuwając go w październiku 1964 roku od władzy, sowieckie Biuro Polityczne nawiązało do jego „knowań”, pochopnych wniosków i decyzji oraz działań nie popartych trafnym rozeznaniem rzeczywistości.
[…]
Kennedy choć odniósł zwycięstwo propagandowe, nagrodził akt sowieckiej agresji dwoma istotnymi ustępstwami. Mniej istotne polegało na wycofaniu pocisków typu „Jupiter” [z Turcji], co uzasadniał tym, że były rzekomo przestarzałe. O wiele ważniejsze było to, że Kennedy zgadzał się na zachowanie na Kubie reżimu komunistycznego, pozostającego w jawnym sojuszu wojskowym z Rosją Radziecką. Jeśli chodzi o kwestię praktycznego bezpieczeństwa Kuby i Karaibów, Kennedy przegrał.
Paul Johnson, Historia świata XX wieku. Od rewolucji październikowej do „Solidarności”, Warszawa 2009, s. 143.
Potrafię wskazać na mapie Zatokę Świń.
Wiem, kiedy rozgrywała się wojna w Korei.
Rozumiem, że konflikt w Korei doprowadził świat do granicy III wojny światowej.