Bardzo dużo miejscowości w Polsce ma nazwy powiązane z drzewami liściastymi. Wiele miast i wsi nazywa się: Brzeziny, Brzozów, Bukowno, Dąbrowa, Dębica, Dębno, Głogów, Jawor, Jaworzno, Leszczyny, Lipno, Olszyna, Wierzbica lub podobnie. Czy wiesz dlaczego?
Już wiesz
jakie wyróżniamy strefy klimatyczne i krajobrazowe na kuli ziemskiej;
czym charakteryzują się wiecznie zielony las równikowy, sawanna, step i krajobraz śródziemnomorski;
że w naszym kraju drzewa liściaste zrzucają liście na zimę.
Nauczysz się
opisywać warunki klimatyczne strefy umiarkowanej;
opisywać lasy liściaste strefy umiarkowanej;
omawiać różnice w klimacie strefy umiarkowanej w zależności od odległości od morza.
i6EHr1WLjk_d5e207
1. Krajobraz lasów liściastych
Na północ od strefy roślinności śródziemnomorskiej oraz stepów wykształciła się strefa lasów liściastych zrzucających liście na zimę. Występuje praktycznie w całej Europie, także w Azji i Ameryce Północnej. Klimat charakteryzuje się występowaniem czterech pór roku. Suma opadów w każdej z nich jest zbliżona. Temperatury są różne i zależą w znacznej mierze od odległości od wybrzeży morskich. Zimą temperatura powietrza spada do 0°C w odmianie klimatycznej morskiej lub poniżej −20°C w odmianie kontynentalnej. Z powodu skracania się dnia i mrozów rośliny nie mogą pobierać dużej ilości wody z gleby, gdyż ma ona postać śniegu i lodu. W związku z tym drzewa i krzewy liściaste, które muszą ograniczyć parowanie (utratę wody), jesienią zrzucają liście, zaś rośliny zielne tracą swoje części nadziemne.
Rr4mjByJPXjqm1
Galeria prezentuje trzy klimatogramy strefy klimatu umiarkowanegoKlimatogram pierwszy, prezentuje klimat umiarkowany Warszawy. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w OC, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w mm. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Czerwona pozioma linia na wykresie, to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości 0 OC w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do około 28 OC w czerwcu, po czym opada do -3 OC w grudniu. Niebieskie słupki, to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Najwyższe opady, powyżej 40 mm, w miesiącach maj-wrzesień. Opady, poniżej 40 mm, październik-kwiecień .
Klimatogram przedstawiający roczny przebieg temperatury powietrza i opadów w Warszawie. Miasto to leży w głębi lądu, ale przez większą część roku znajduje się pod wpływem mas ciepłego powietrza znad morza
R5xq2nYg6UDtS1
Klimatogram drugi, prezentuje klimat umiarkowany morski Londynu. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w OC, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w mm. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Czerwona pozioma linia na wykresie, to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości 5 OC w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do około 19 OC w lipcu, po czym opada do 3 OC w grudniu. Niebieskie słupki, to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Opady rozkładają się równomiernie w poszczególnych miesiącach na wysokości 40 a 60 mm.
Klimatogram przedstawiający roczny przebieg temperatury powietrza i opadów w Londynie. Miasto znajduje się blisko morza, panuje tutaj morska odmiana klimatu umiarkowanego
R1OhwroifXDwB1
Klimatogram trzeci, prezentuje klimat kontynentalny wilgotny Moskwy. Na lewej osi wykresu wyskalowano średnie temperatury w OC, na prawej osi wykresu wyskalowano sumy opadów w mm. Na osi poziomej zaznaczono cyframi rzymskimi kolejne miesiące. Czerwona pozioma linia na wykresie, to średnie temperatury w poszczególnych miesiącach. Tutaj linia rozpoczyna się na wysokości -10 OC w styczniu i wznosi się w poszczególnych miesiącach do około 15 OC w lipcu, po czym opada do -8 OC w grudniu. Niebieskie słupki, to wysokości sum opadów w poszczególnych miesiącach. Opady, powyżej 40 mm, w miesiącach maj-grudzień. Najwyższe w miesiącach czerwiec-sierpień. Opady poniżej 30 mm w miesiącach styczeń -kwiecień .
Klimatogram przedstawiający roczny przebieg temperatury powietrza i opadów w Moskwie. Miasto znajduje się daleko od wybrzeży morskich. Panuje tu kontynentalna odmiana klimatu umiarkowanego
Zanim człowiek zmienił warunki środowiska, wycinając większość lasów liściastych, las dominował w krajobrazie. Zajmował niemal wszystkie tereny poza wysokimi górami, piaszczystymi wydmami i zabagnionymi dolinami rzek. Warunki klimatyczne i glebowe umożliwiły rozwój lasów liściastych, w których dominującymi gatunkami są dąb, buk i grab. Obok nich rosną brzozy, klony i jesiony. Lasy te mają warstwową budowę; pod warstwą drzew (często z niewielką domieszką drzew iglastych, np. świerka, modrzewia) rosną bogaty podszyt i runo. W lasach liściastych na dalekim wschodzie Azji i w Ameryce Północnej występują także gatunki drzew inne niż w lasach europejskich, np. magnolie i tulipanowce.
R195DrgHiPaul1
Mapa świata prezentuje występowanie lasów liściastych na Ziemi. Lasy liściaste oznaczone kolorem zielonym na mapie występują w: Północnej i Środkowej Europie, Środkowo - Wschodniej Ameryce Północnej.
Rozmieszczenie na kuli ziemskiej lasów liściastych zrzucających liście na zimę
R19ARC6bt3RVW1
Fotografia prezentuje drzewa liściaste jesienią. Na pierwszym planie duże, rozłożyste, samotne drzewo z żółtymi, brązowymi i zielonymi liśćmi. W tle widoczne drzewa liściaste w podobnych kolorach.
Jesień to okres, kiedy drzewa przystosowują się do zimy. Tempo fotosyntezy znacznie się obniża, zanika też zielony barwnik w liściach, ustępując miejsca innym. Dlatego liście przybierają żółte i czerwone barwy
Polecenie 1
Porównaj warunki panujące w Warszawie, Londynie i Moskwie. Wskaż na mapie te miasta. Oceń, który z klimatogramów najlepiej oddaje klimat twojego miejsca zamieszkania.
Ciekawostka
Wiele krajów europejskich, w których rosły lasy liściaste, szukając surowca do produkcji węgla drzewnego, papieru albo materiałów budowlanych i terenów na pola uprawne albo pastwiska tak bardzo przetrzebiło swoje lasy, że obecnie już ich tam nie ma. Ogromna większość obecnie rosnących lasów powstała w wyniku sztucznych nasadzeń. Jednym z ostatnich fragmentów pierwotnych lasów jest Puszcza Białowieska.
i6EHr1WLjk_d5e267
2. Lasy liściaste w Polsce
Niemal cała powierzchnia Polski leży w strefie lasów zrzucających liście na zimę. Rozciągłość Polski z zachodu na wschód oraz z północy na południe to tylko kilkaset kilometrów, ale można już zaobserwować pewne zróżnicowanie klimatyczne, a w konsekwencji także zróżnicowanie składu gatunkowego lasów. Istotne znaczenie ma odległość od Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego oraz położenie w centrum Europy. Im dalej na wschód, a zwłaszcza na północny wschód, tym bardziej znaczący jest wpływ klimatu kontynentalnego. Jest tam chłodniej, a roczne amplitudy temperatury powietrza są większe. W efekcie zwiększa się udział gatunków odpornych na silne mrozy.
Na skutek rozwoju rolnictwa w ciągu ostatnich 1–2 tysięcy lat wycinano coraz więcej lasów i zastępowano je polami uprawnymi. Ponadto w ciągu ostatnich 200 lat znacząco wzrosło zapotrzebowanie na drewno w przemyśle i budownictwie. Niemal wszystkie stare lasy liściaste wycięto, a na ich miejscu posadzono szybciej rosnące lasy iglaste. Obecnie ponad 30% powierzchni Polski zajmują lasy, jednak ich skład gatunkowy nie odpowiada warunkom naturalnym. Są to głównie lasy gospodarcze (produkcyjne), sadzone przez leśników po to, by je wyciąć, gdy odpowiednio urosną. Pierwotnych lasów liściastych i mieszanych prawie już nie ma, a ich niewielkie skrawki (np. Puszcza Białowieska) zasługują na ścisłą ochronę.
R1Zg75yLoTzmQ1
Wykres kołowy prezentujący udział różnych gatunków drzew w polskich lasach. W środku koła widnieją sylwetki trzech różnych drzew. Na obwodzie koła kolorami zaznaczono udział poszczególnych gatunków drzew: ciemnozielony – 75,5% sosna modrzew, niebieski – 8,8% świerk, ciemnoniebieski – 4,1% dąb, jesion, wiąz i klon, zielony – 3,3% buk, jasnozielony – 2,8% olcha, jasnoniebieski – 2,7% jodła, żółty – 2,2% brzoza, granatowy – 0,3% lipa, wierzba, topola, zielony – 0,3% grab
Udział różnych gatunków drzew w polskich lasach
R96eLRcRC7JMN1
Ilustracja przedstawia ciemno szarą sylwetkę dębu. Po prawej od góry: gałązka z ciemno zielonymi liśćmi i owocami. W środku zbliżenie żołędzi: dwóch większych i trzech mniejszych owoców. Żołędzie są zielone i mają chropowatą, brązową czapeczkę. Poniżej gałązka z żółto zielonymi liśćmi i żółtymi kwiatami dębu, zebranymi w cienki, zwisające kwiatostany.
Dęby są jednymi z największych i najodporniejszych drzew rosnących w Polsce. Ich twarde drewno wykorzystywano np. przy budowie statków
R164Azcgj7G9n1
Ilustracja przedstawia szarą sylwetkę kasztanowca. Po prawej u góry gałązka z jasno zielonymi, dłoniastymi liśćmi. Niżej kilka brązowych kasztanów, w zielonych łupinach i bez nich. Na dole dwa wzniesione kwiatostany kasztanowca z licznymi biało różowymi kwiatkami.
Kasztanowiec jest drzewem pochodzącym z południa Europy. W Polsce sadzony był jako roślina ozdobna. Spotyka się go głównie w parkach
RSScN90TSNlYv1
Ilustracja przedstawia ciemno szarą sylwetkę klonu. Po prawej od góry: pojedynczy ciemno zielonymi liść. W środku zbliżenie owoców klonu, złączonych po dwa i zwisających na długich ogonkach z gałązki. Poniżej gałązka z żółtymi, wzniesionymi, drobnymi kwiatami klonu.
Klon to drzewo wyjątkowo odporne i mało wrażliwe na zanieczyszczenia, dlatego doskonale rośnie w Polsce zarówno w lasach, jak i w miejskich parkach
ROba5rxfpNcoW1
Ilustracja przedstawia ciemno szarą sylwetkę wierzby zwanej płaczącą. Po prawej od góry: gałązka z długimi, wąskimi ciemno zielonymi liśćmi. W środku zbliżenie pałeczkowatych, jasnozielonych owocostanów. Poniżej gałązka z okrytymi białym puchem kwiatostanami wierzby.
Wierzba to drzewo spotykane głównie w dolinach rzecznych. Potrafi wchłaniać duże ilości wody, więc sadzi się je na terenach podmokłych i narażonych na wiosenne powodzie
RcHEczB2ndXFk1
Ilustracja przedstawia ciemno szarą sylwetkę lipy. Po prawej od góry: gałązka z o zielonymi, sercowatymi liśćmi. W środku zbliżenie owoców: jasnobrązowych kulek na cienkich łodyżkach, z płaskim żółtawym listkiem. Poniżej gałązka z żółto zielonymi liśćmi i biało żółtymi kwiatami, zebranymi w zwisające kwiatostany.
Lipa rośnie głównie w lasach, duże ilości drzewa sadzi się w parkach i ogrodach. Jej kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły, dlatego lipy są niezwykle ważnym surowcem do produkcji doskonałej jakości miodu
R1JGAL8j5y6KV1
Ilustracja przedstawia biało szarą sylwetkę brzozy. Po prawej od góry: gałązka z zielonymi, ostro zakończonymi liśćmi. W środku zbliżenie pięciu walcowatych owocostanów na gałązce z liśćmi. Poniżej gałązka z drobnymi liśćmi i brązowo białymi, drobniutkimi kwiatami, zebranymi w zwisające kwiatostany.
Brzozy rosną głównie na skraju lasów oraz wszędzie tam, gdzie występują ubogie gleby, na których inne drzewa liściaste nie mogą przeżyć
Polecenie 2
Wymień cztery najczęściej występujące gatunki drzew w najbliższym lesie. Ile wśród nich jest drzew liściastych?
Ciekawostka
W miastach, parkach, ogrodach, a nawet w lasach naszego kraju rośnie wiele drzew całkowicie obcych florze środkowej Europy, takich jak platany, migdałowce, robinie zwane mylnie akacjami, magnolie i wiele innych. Są sprowadzone z odległych krain geograficznych, np. z Ameryki Północnej.
Ważne!
Od lat czynione są starania, aby zwiększyć powierzchnię lasów w Polsce i ich powierzchnia rośnie. Kiedy odkryto, że sadzenie jednogatunkowych lasów iglastych sprzyja klęskom ekologicznym, takim jak roznoszenie się chorób drzew czy szkodników upraw, stopniowo zwiększa się udział drzew liściastych w nowo sadzonych lasach.
RjdSEsQNH0eh81
Fotografia wykonana od dołu prezentuje wysokie sosny na tle bezchmurnego nieba.
Sadzony przez człowieka jednogatunkowy bór sosnowy jest obecnie najczęściej występującym typem lasu w Polsce
i6EHr1WLjk_d5e337
Podsumowanie
W klimacie umiarkowanym występują cztery pory roku. W takich warunkach pojawiły się lasy liściaste zrzucające liście na zimę.
Lasy liściaste graniczą ze stepem i roślinnością śródziemnomorską oraz z lasami iglastymi.
Większość lasów liściastych Europy została w przeszłości wycięta.
Obecnie w polskich lasach rośnie najwięcej drzew iglastych. Zachowały się jedynie niewielkie fragmenty pierwotnej puszczy porastającej Polskę.
Praca domowa
Polecenie 3.1
Wskaż na mapie świata obszary, porośnięte przez lasy liściaste zrzucające liście na zimę. Wyjaśnij, dlaczego ta formacja roślinna nie występuje na półkuli południowej.
Warunki klimatyczne w strefie umiarkowanej zmieniają się w zależności od .............................. geograficznej oraz odległości od mórz i ...............................
Lasy liściaste zrzucające liście rosną w strefie .............................. lub w wilgotnej odmianie klimatu ...............................
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
