Przyroda w klimacie śródziemnomorskim
Włoszczyzną do dziś nazywa się warzywa, które sprowadziła do Polski i nakazała uprawiać królowa Bona, która była Włoszką. Na królewskim stole brakowało jej kalafiorów, fasolki szparagowej, marchwi, sałaty i wielu innych warzyw. Znad Morza Śródziemnego pochodzą też figi, pomarańcze, cytryny i mandarynki.
jaki klimat panuje w strefach lasu równikowego, pustyni, sawanny i stepu;
jaki jest związek między klimatem a warunkami życia roślin i zwierząt w tych krajobrazach;
jakie są charakterystyczne cechy klimatu śródziemnomorskiego.
wskazywać przystosowania roślin do życia w klimacie śródziemnomorskim;
omawiać wpływ człowieka na szatę roślinną nad Morzem Śródziemnym;
wymieniać rośliny uprawiane w basenie Morza Śródziemnego;
rozpoznawać wybrane dziko żyjące zwierzęta tego regionu.
1. Rośliny strefy śródziemnomorskiej
Drzewa i krzewy strefy śródziemnomorskiej przystosowały się do przetrwania kilkumiesięcznego okresu suszy. Ich liście są twarde, skórzaste i pokryte woskiem, aby ograniczyć straty wody. Nie opadają sezonowo, lasy i zarośla w strefie śródziemnomorskiej są więc wiecznie zielone. Często są to kolczaste krzewy i niskie drzewa: ostrokrzew kolczasty, dąb ciernisty, oleander, dzikie oliwki, pistacja i jałowiec. Tworzą one charakterystyczne skupisko roślinne zwane makiąmakią. Obecnie coraz częściej spotyka się także sprowadzone z Ameryki, odporne na susze opuncje i agawy oraz australijskie eukaliptusy. W miejscu dawnych pól powstały pastwiska, na których pasą się owce i kozy.
Wiele roślin w tym regionie jest sadzonych w celach ozdobnych albo do uzyskania cienia, np. cyprysy. Charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego są uprawy drzew oliwnych, winorośli, figowców, kasztanów jadalnych oraz drzew dających owoce cytrusowe, czyli pomarańczy, cytryn i mandarynek. Uprawia się tam także wiele roślin służących jako przyprawy (wawrzyn dający liść laurowy, majeranek, rozmaryn, szałwię, bazylię, koper włoski, tymianek i inne) albo dających aromatyczne olejki (lawenda, róża, mięta).
Specyficzną uprawą w śródziemnomorskiej Hiszpanii i Portugalii jest dąb korkowy, którego korę odrywa się (bez większej szkody dla drzewa) co kilka do kilkunastu lat. Produkuje się z niej na przykład korki do butelek, płyty ocieplające, tablice czy podstawki kuchenne.
Makia powstała w wyniku działalności człowieka. Pierwotnie obszar ten porastały lasy cedrowe i dębowe. Zostały one niemal doszczętnie wycięte, aby stworzyć miejsce pod uprawy oraz w celu pozyskania dobrej jakości drewna. Podobny los spotkał także największe drzewa w innych obszarach o klimacie śródziemnomorskim. W Kalifornii wycięto większość rosnących tam sekwoi, a w południowej Australii – większość eukaliptusów.
Na podstawie dostępnych źródeł, np. Internetu, opisz znaczenie upraw regionu Morza Śródziemnego w różnych gałęziach przemysłu.
2. Zwierzęta strefy śródziemnomorskiej
Trwająca tysiące lat uprawa pól, wypasanie stad spowodowały, że poza skalistymi górami prawie nie ma miejsc, w których zachowało się naturalne środowisko. Dlatego wśród kręgowców lądowych spotykamy głównie gady i ptaki. Wśród gadów liczne są żółwie i węże, a także kameleony, gekony i inne jaszczurki. Wiele ptaków naszego regionu (zwłaszcza pływających i owadożernych) spędza zimę nad Morzem Śródziemnym, gdyż w naszych warunkach nie znajdują wówczas odpowiedniego pokarmu. Z Polski nad Morze Śródziemne odlatują na przykład szpaki, skowronki, czajki, perkozy i czaple. Spośród ssaków lądowych charakterystyczne dla regionu są przede wszystkim dziki, jeże, króliki i lisy, a na większych wysokościach – susły, kozice, muflony i koziorożce.
Bardzo bujnie rozwija się życie u wybrzeży morskich. Wśród podwodnych roślin oraz raf koralowych żyją liczne morskie bezkręgowce, np. langusty, homary, ostrygi i ośmiornice. Zwierzęta te są masowo poławiane w celach kulinarnych.
Niektóre zwierzęta basenu Morza Śródziemnego zostały sztucznie osiedlone w Europie Środkowej. W polskich górach coraz częściej można spotkać muflony, a na obszarze zachodniej Polski żyją daniele.
We Włoszech tradycyjnie spożywa się potrawy z ptaków i poluje na nie podczas przelotów. W niektórych krajach polowania na ptaki są legalne, w innych to kłusownictwo, które trudno zwalczyć. Bywa, że ptaki objęte ochroną w jednym kraju (np. bociany) są masowo zabijane w krajach basenu Morza Śródziemnego.
W wodach Morza Śródziemnego żyje dosyć dużo zwierząt niebezpiecznych dla kąpiących się ludzi. Poparzenia przez meduzy, rany spowodowane nadepnięciem na jeżowce oraz jad niektórych ślimaków i ryb mogą być groźne dla życia człowieka. Oficjalne kąpieliska są bezpieczne, ale zawsze należy zachowywać ostrożność. Starajmy się nie dotykać nieznanych nam zwierząt.
Podsumowanie
Roślinność w basenie Morza Śródziemnego ma zwykle grube, skórzaste liście pokryte ochronną warstwą w celu zapobiegania nadmiernemu parowaniu.
W klimacie śródziemnomorskim uprawia się wiele roślin powszechnie używanych w kuchni – przypraw oraz owoców.
Wiele roślin uprawnych zostało sprowadzonych do Polski z krajów śródziemnomorskich.
Wiele gatunków zwierząt żyjących nad Morzem Śródziemnym występuje także w Polsce.
Dowiedz się, które produkty (np. przyprawy) i przedmioty w twoim domu pochodzą z krajów śródziemnomorskich lub zostały wytworzone z tamtejszych surowców.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku.
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Nad Morzem Śródziemnym
Słowniczek
zarośla wiecznie zielonej roślinności twardolistnej w klimacie podzwrotnikowym typu śródziemnomorskiego
Zadania
Połącz w pary nazwy roślin i nazwy ich części, które są wykorzystywane przez człowieka.
owoce, kora, liść, kwiat
| laur (wawrzyn) | |
| lawenda | |
| dąb korkowy | |
| winorośl |
Wskaż nazwy owoców zaliczanych do cytrusów.
- pomarańcze
- cytryny
- mandarynki
- jabłka
- oliwki
- banany
- winogrona
Wskaż sformułowania opisujące przystosowania roślin do warunków klimatycznych nad Morzem Śródziemnym.
- liście twarde
- liście pokryte warstwą ochronną
- krzewy z kolcami
- liście duże, miękkie
- zrzucanie liści na zimę
- przeważają wysokie drzewa
- rosną wielogatunkowe, gęste lasy