Tajga
Wielkie iglaste lasy Azji, zwane tajgą, są tak ogromne, tak słabo zamieszkane i poznane, że do dzisiaj znajdują się tam miejsca, w których nigdy jeszcze nie stanęła stopa człowieka. Jest to kraina nieprzyjazna ludziom, ale obfitująca w bogactwa naturalne. Jest też skarbnicą szczątków dawno żyjących zwierząt.
jakie wyróżniamy strefy klimatyczne;
jaki jest związek między klimatem a warunkami życia w środowisku;
jakie są cechy klimatu poznanych środowisk.
wskazywać na mapie miejsca, w których występuje tajga;
wymieniać składniki krajobrazu tajgi;
opisywać warunki klimatyczne panujące na obszarze tajgi;
wyjaśniać, dlaczego ludzie zasiedlają tajgę.
1. Klimat tajgi
Na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego panują surowe warunki klimatyczne. Zima trwa tutaj nawet do 7 miesięcy. Temperatura powietrza spada miejscami poniżej −50°C. Wiosna i jesień są krótkie, chłodne, pochmurne i wietrzne. Natomiast krótkie lato jest słoneczne i ciepłe, ze średnią temperaturą powietrza około 20°C, za to dość suche. Opady roczne nie przekraczają 600 mm, zwykle mniej. Klimat taki nazywamy kontynentalnym suchym.
Tajga zajmuje ogromne obszary półkuli północnej rozciągające się od północnej części Półwyspu Skandynawskiego poprzez północne tereny europejskiej części Federacji Rosyjskiej, Syberię, niektóre wyspy i półwyspy Dalekiego Wschodu oraz większą część Alaski i Kanady.
Surowy klimat powoduje, że przetrwać tu mogą tylko rośliny przystosowane do bardzo długiej i bardzo mroźnej zimy oraz zwierzęta posiadające grube i ciepłe futro. Tajga to największy obszar lasów iglastych na świecie. Drzewa mają szeroko i płytko rozrośnięte korzenie, gdyż na głębokości około 1–3 metrów znajduje się warstwa zamarzniętych skał nazywana wieczną zmarzlinąwieczną zmarzliną. Występuje ona na bardzo dużych obszarach naszej planety, a jej grubość jest bardzo zróżnicowana i waha się w granicach 1–1600 m. Latem odmarza tylko powierzchniowa warstwa gleby o różnej grubości. Ponieważ woda nie może wsiąknąć głębiej w podłoże, bo zalega tam lód, na powierzchni tworzy się grząskie bagno. Szeroko rozłożone korzenie drzew pomagają im utrzymać się w rozmokniętej glebie.
30 czerwca 1908 roku nad syberyjską tajgą miało miejsce niewyjaśnione do dziś zdarzenie znane jako katastrofa tunguska. Świadkowie widzieli na niebie ognistą kulę, a huk wybuchu słychać było w promieniu 800 kilometrów. Fala uderzeniowa zniszczyła około 80 milionów drzew rosnących na powierzchni ponad 2000 kmIndeks górny 22. W Europie obserwowano świecenie nocnego nieba przez kilka dni po wybuchu, a światło to było tak intensywne, że nocą w Paryżu można było czytać gazetę, nie zapalając lampy. Dziś przypuszcza się, że była to eksplozja komety, która znalazła się w atmosferze.
2. Ludzie w tajdze
Tajga jest obszarem bardzo nieprzyjaznym człowiekowi. Przez wiele miesięcy w roku jest bardzo zimno. Latem pojawiają się miliony komarów i maleńkich, ale krwiopijnych meszek. Z powodu płytkiego zalegania warstwy wiecznej zmarzliny na powierzchni pojawia się błoto. Niewiele jest tu terenów, na których można budować domy.
Pomimo niekorzystnych warunków w tajdze od dawna pojawiali się ludzie. Z początku byli to głównie myśliwi polujący na liczne zwierzęta z powodu wysokiej ceny ich skór i futer. Pojawiali się także rybacy, bo w okresie letnim możliwy jest połów ryb w wielkich rzekach. Po nich zjawili się drwale wycinający ogromne połacie lasów.
Na terenie tajgi znajdują się bogate złoża rud metali, węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego i innych surowców, a także kamieni szlachetnych. Jednak dopiero w XX wieku, gdy postęp technologiczny umożliwił budowę w tajdze kopalń, hut, elektrowni i fabryk oraz domów dla pracowników, rozpoczęto eksploatację bogactw naturalnych tajgi na masową skalę.
Wieczna zmarzlina kryje w sobie pozostałości dawnych epok. Znaleziono w niej na przykład dobrze zachowane (zamrożone) mamuty. W pyskach niektórych z nich znajdowała się jeszcze trawa! Niektórzy myśliwi opowiadają historie, jakoby widywali nawet żywe mamuty. Niestety, nie ma żadnych dowodów, by mamuty przetrwały do dziś. Prawdopodobnie widzieli właśnie zamrożone zwierzę, które zostało odsłonięte na skutek obsunięcia się ziemi lub lodu.
Przez tereny tajgi przebiega najdłuższa kolej na świecie – kolej transsyberyjska. Korzystając z dostępnych źródeł informacji, dowiedz się, jakie trudności musieli pokonać jej budowniczowie oraz jak jej powstanie wpłynęło na rozwój ludzkich osiedli na Syberii.
W tajdze bardzo trudna, a miejscami wręcz niemożliwa jest uprawa roli. Okres letni, kiedy możliwa jest wegetacja roślin, trwa krótko, a gleby w tym czasie są zbyt podmokłe. W efekcie mieszkańcom tajgi często brakuje pokarmów pochodzenia roślinnego i muszą je sprowadzać z innych regionów.
Polowania na rzadkie zwierzęta tajgi i wyrąb najcenniejszych drzew oraz rozwój górnictwa, hutnictwa i energetyki na wielką skalę są poważnym zagrożeniem dla przyrody tego regionu.
Podsumowanie
W chłodnej części strefy klimatu umiarkowanego o cechach kontynentalnych na największym obszarze rośnie las iglasty zwany tajgą.
Zima w tajdze jest długa i mroźna, zaś lato – krótkie i ciepłe.
Tajga występuje tylko na półkuli północnej.
Ludzie w tajdze żyją z myślistwa, wyrębu lasów, górnictwa i przemysłu.
Wypisz, jakie metale szlachetne i rudy innych metali oraz jakie surowce energetyczne wydobywa się w Europie, w Azji i Ameryce Północnej na obszarach tajgi.
Na podstawie mapy zaplanuj wyprawę, podczas której uczestnicy objadą Ziemię przede wszystkim w obszarze tajgi. Wypisz kraje, przez które trzeba będzie przejechać.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku.
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi
Lasy równikowe
Rośliny i zwierzęta lasów równikowych
Lasy liściaste
Słowniczek
inaczej wieloletnia zmarzlina; zjawisko utrzymywania się powierzchni skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody o każdej porze roku; obejmuje większość terytorium Alaski i północnej Kanady oraz Syberii
Zadania
Wskaż nazwę warstwy zamarzniętych skał poniżej poziomu gruntu, które nie odmarzają przynajmniej przez dwa kolejne lata.
- wieloletnia zmarzlina
- stuletnia zamarzlina
- wieczny lodowiec
- wieczna skamieniałość
- podziemna zmarzlina
- wieloletni lodowiec
- wieloletnie zamarznięcie
Uzupełnij zdania wyrazami z listy.
długa, liściaste, gorące, długie, krótkie, podnieść się, iglaste, ciepła, krótka, wzrosnąć, chłodne, spaść, łagodna
W tajdze rosną przede wszystkim drzewa ............................... Zima jest .............................. , mroźna i śnieżna.
Temperatura zimą może .............................. do -50°C. Lato jest .............................. i ciepłe.
Wskaż na postawie mapy nazwy największych państw, w których znaczną część powierzchni zajmuje tajga.
- Kanada
- Federacja Rosyjska
- Polska
- Norwegia
- Szwecja
- Finlandia
- Łotwa
- USA
Wskaż wyrażenia opisujące zjawiska utrudniające budowę w tajdze domów, dróg i innych budowli.
- wieloletnia zmarzlina
- błoto i bagna na powierzchni w okresie letnim
- codzienne deszcze
- brak materiałów budowlanych
- brak wody
- zbyt długa wiosna i jesień
- silny mróz zimą
- letnie upały
Wskaż opisy terenów porośniętych tajgą.
- duże zasoby drewna
- duże zasoby surowców mineralnych
- małe zasoby roślinne
- łatwość mieszkania i gospodarowania
- przyjazny klimat
- brak drapieżników
- wiele bagien i torfowisk
- duże zasoby wody