Licytacja. Sprawa polska w 1917 roku
Pianista, socjalista, publicysta - Paderewski, Piłsudski, Dmowski - szli różnymi drogami. W jednym kierunku - niepodległości Polski.
Wprowadzenie
Mapa Europa w latach 1914‑1918. Na mapie zaznaczone są:
- państwa centralne,
- sojusznicy państw centralnych,
- państwa ententy,
- państwa, które w czasie wojny przystąpiły do ententy,
- państwa neutralne,
- kierunki uderzeń wojsk państw centralnych,
- kierunki uderzeń wojsk państw ententy,
- miejsca użycia gazów bojowych przez wojska niemieckie w 1918 r. na froncie wschodnim,
- ważniejsze bitwy,
- ważniejsze traktaty i rozejmy.
Państwa centralne:
- Cesarstwo Niemieckie,
- Monarchia Austro‑Węgierska.
Sojusznicy państw centralnych:
- Imperium Osmańskie,
- Królestwo Bułgarii.
Państwa ententy:
- Cesarstwo Rosyjskie,
- Republika Francuska,
- Królestwo Serbii,
- Królestwo Zjednoczonej Wielkiej Brytanii i Irlandii.
Państwa, które w czasie wojny przystąpiły do ententy:
- Królestwo Włoch,
- Królestwo Grecji,
- Królestwo Rumunii,
- Królestwo Belgii.
Państwa neutralne:
- Królestwo Holandii,
- Królestwo Hiszpanii,
- Szwajcaria,
- Królestwo Danii,
- Królestwo Szwecji,
- Królestwo Norwegii,
- Księstwo Albanii.
Kierunki uderzeń wojsk państw centralnych:
- na froncie zachodnim Niemcy uderzają znad rzeki Ren na Belgię i dalej na Francję.
- na froncie wschodnim Niemcy i monarchia austro‑węgierska uderza na Cesarstwo Rosyjskie.
Kierunki uderzeń wojsk państw ententy:
- Amerykanie uderzają na Niemcy z terenów Francji.
Miejsca użycie gazów bojowych przez wojska niemieckie w 1918 r. na froncie wschodnim:
- Ypres na terenie Republiki Francuskiej.
Ważniejsze bitwy:
- Gallipoli na terenie Imperium Osmańskiego,
- Tannenberg na terenie Cesarstwa Niemieckiego,
- Gorlice na terenie Monarchii Austro‑Węgierskiej,
- Lwów na terenie Monarchii Austro‑Węgierskiej,
- Ypres na terenie Królestwa Belgii.
Ważniejsze traktaty i rozejmy:
- Brześć Litewski 1918 r.,
- Compiegne 1918 r.
Na podstawie powyższej mapy, określ przebieg frontu wschodniego
na początku 1917 roku.
Z opisu mapy wymień najważniejsze bitwy I wojny światowej.
Moje wspomnienia
Wiadomości dochodzące nas z terenów przyfrontowych były wprost okropne. Wojsko już nie tylko rabowało i niszczyło,
ale zaczęło masowo wieszać zupełnie niewinnych ludzi,
i to najczęściej bez sądu. Według wiadomości, jakie w tym czasie mieliśmy, ilość powieszonych, przeważnie chłopów polskich i ruskich, wynosiła mnogie tysiące [w 1918 roku oceniono,
że ogólna liczba powieszonych wyniosła około 30 000 osób]. Liczba ta wciąż się powiększała w sposób zastraszający. Rekwizycje stawały się coraz bardziej bezwzględne, poniewieranie ludźmi niedające się opisać. […] Patrząc na to dzieło zniszczenia, odnosiło się wrażenie, że niektóre komendy wojskowe zmierzają celowo do zupełnego wytępienia ludności polskiej. […] Zarzutów zdrady nie szczędzono i polskim żołnierzom, choć dobrze wiedziano, że z tej zbieraniny narodów, z jakiej się armia austriacka składała, najbardziej bitnymi i wiernymi okazali się żołnierze polscy. Krwią polskich żołnierzy szafowano też bez opamiętania, wysyłając pułki z Polaków złożone najczęściej na pewną śmierć. Prawdą przecież jest niezbitą, a jednocześnie bardzo smutną, że jeszcze w pierwszych miesiącach wojny wiele polskich pułków zostało prawie doszczętnie wybitych, tak na froncie rosyjskim, jak i serbskim […]. Trzecim wreszcie powodem była wcale nieukrywana chęć przetrzebienia Polaków w Galicji. Pewni zwycięstwa Niemcy z zachodnich krajów państwa austriackiego marzyli o utworzeniu z Galicji wojskowego pasa, odgradzającego żelaznym murem niemieckim resztę krajów austriackich od Rosji. Zamiary te ujawniły się nawet w prasie codziennej, która zachęcała do przymusowego wywłaszczania tej ziemi celem masowego osadzania kolonistów Niemców. Rozumowała ona rzeczywiście po germańsku, że jeśli wojsko zacznie wieszać zdrajców, to ziemi za darmo będzie o tyle więcej, o ile ich więcej powiesi.Źródło: Wincenty Witos, Moje wspomnienia, [w:] Józef Piłsudski, O państwie i armii. W świetle wspomnień i innych dokumentów, Warszawa 1985, s. 14–15.
Przeczytaj fragment powyższych wspomnień Wincentego Witosa. Na ich podstawie:
Oceń stosunek państw centralnych do Polaków.
Wyjaśnij, dlaczego Akt 5 listopada i możliwość organizowania przez Polaków
od początku 1917 roku polskiej państwowości na obszarze przywróconego Królestwa Polskiego miały dla społeczeństwa polskiego tak duże znaczenie.Dlaczego Polacy liczyli na przyłączenie do niego Galicji? Odpowiadając na to pytanie, wykorzystaj przydatne fragmenty tekstu.
Przełom
Rok 1917 wniósł nową jakość w walkę Polaków o niepodległość. Zdecydowało o tym stanowisko Stanów Zjednoczonych. 22 stycznia 1917 roku prezydent Wilsonprezydent Wilson w orędziu do Senatu powiedział o potrzebie powstania zjednoczonej, niepodległej, 'samoistnej' Polski. Dużą rolę w tym wydarzeniu odegrał wybitny polski pianista i polityk Ignacy Jan PaderewskiIgnacy Jan Paderewski. Gdy prezydent Wilson przygotowywał orędzie, Paderewski doradzał mu w kwestiach Polski. W kwietniu 1917 roku Ameryka przystąpiła do wojny, zmieniając jej bieg.
Wcześniej wypowiedzi mocarstw w sprawie polskiej miały charakter pragmatyczny. W 1917 roku po raz pierwszy na szczeblu rządowym polityk mówił o sprawie polskiej tak, jak myśleli o niej liberałowie i demokraci w XIX wieku – traktując ją jako konieczny warunek zwycięstwa idei demokratycznych. Prezydent Stanów Zjednoczonych wyszedł z założenia, że obywatele mają prawo żyć pod rządami, które sami wybiorą, toteż sami powinni je ustanawiać. Wilson konsekwentnie zasadę tę zastosował do Polski.
Kryzys przysięgowy
W Królestwie Polskim 14 stycznia 1917 roku – w konsekwencji wydania Aktu 5 listopada – powstała Tymczasowa Rada Stanu (TRS). Na jej czele stanął Wacław Niemojowski, wnuk Bonawentury (liberała i czołowego polityka doby powstania listopadowego). Związani z nim politycy dostrzegli szanse dla poszerzania polskiej państwowości, chociaż TRS miała jedynie kompetencje konsultacyjne. Rozpoczął się proces spolszczania sądownictwa, budowania polskich kadr administracyjnych, tworzenia prawa. Znaczną część stworzonego wówczas prawodawstwa uznała później II Rzeczpospolita.
Tymczasem niemiecki generał‑gubernator Beselergenerał‑gubernator Beseler, rozczarowany mizerną popularnością wśród Polaków z podlegających mu 'polskich sił zbrojnych', postanowił wcielić do nich Legiony Polskie, oficjalnie nazwane wówczas Polskim Korpusem Posiłkowym. Warunkiem (przymusowego) wstąpienia w ich szeregi było złożenie przysięgi. Środowiska niepodległościowe nie mogły i nie chciały zaakceptować tego warunku. Stał się on dogodnym pretekstem do ostatecznego zerwania istniejących zależności politycznych: w lipcu 1917 roku Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Wraz z nim uczyniła to większa część dwóch brygad (I i III) Legionów. Piłsudski został aresztowany i uwięziony w twierdzy w Magdeburgu, legioniści pochodzący z zaboru rosyjskiego - internowani,
a ci z Galicji – wcieleni do armii austriackiej.
Tymczasowa Rada Stanu na znak protestu przeciw aresztowaniu Piłsudskiego, który był jej członkiem, rozwiązała się w sierpniu 1917 roku. Aresztowanie Piłsudskiego i represje wobec Legionów Polskich wprowadzone przez Niemców podały w wątpliwość sens dalszej współpracy z państwami centralnymi, a zwłaszcza z Niemcami. We wrześniu 1917 roku powstała Rada Regencyjna, stronnictwa niepodległościowe bojkotowały ją jako proniemiecką. Zasiadali w niej arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski, hrabia Józef Ostrowski. W grudniu tego samego roku powołano rząd polski z premierem Janem Kucharzewskim, historykiem i publicystą. Państwa centralne zaczęły rozważać powołanie na tron w Warszawie sprzyjającego im monarchy. Oznaczało to ostateczne zaniechanie pomysłu połączenia ziem Królestwa Polskiego z Galicją.
Ułóż wydarzenia w kolejności chronologicznej.
- Początek tworzenia polskich instytucji państwowych na obszarze dawnego Królestwa Polskiego.
- TRS podaje się do dymisji w proteście przeciw aresztowaniu Piłsudskiego.
- Uwięzienie Józefa Piłsudskiego w Magdeburgu.
- Kryzys przysięgowy w Legionach Polskich.
- Powstanie Tymczasowej Rady Stanu po ogłoszeniu przez państwa centralne Aktu 5 listopada.
Po upadku caratu w Rosji
Władze Rosji oraz DumaDuma zdobyły się jedynie na ogólnikowe wypowiedzi w sprawie polskiej. 30 marca 1917 roku rząd rosyjski zadeklarował, że niepodległa Polska powinna być utworzona z ziem, na których Polacy stanowią większość – i pozostać w dobrowolnym sojuszu z Rosją. Jej granice miały być zatwierdzone przez przyszłą rosyjską KonstytuantęKonstytuantę po ustaniu wojny. Oznaczało to, że rewolucyjna zmiana systemu politycznego w Rosji wcale nie zmieniła zadawnionego zwyczaju traktowania kwestii polskiej jako jej wewnętrznej sprawy. Podobnie myśleli pozostali zaborcy o 'swoich Polakach'. Powściągliwe stanowisko 'nowej' Rosji nie miało bezpośredniego wpływu na sytuację na ziemiach polskich, bo znajdowały się one pod kontrolą państw centralnych. Udało się jednak rozpocząć organizację polskich oddziałów wojskowych w Rosji. Powołano Naczelny Polski Komitet Wojskowy (tak zwany Naczpol), a na jego czele stanął Władysław RaczkiewiczWładysław Raczkiewicz.
Wcześniej, bo już od stycznia 1917 roku, na Ziemiach ZabranychZiemiach Zabranych zaczął się mobilizować I Korpus Polski na Białorusi. Jego dowódcą był generał Józef Dowbor‑MuśnickiJózef Dowbor‑Muśnicki, który jesienią tego roku rozbudował go o dwa kolejne korpusy. Po przewrocie bolszewickim (październik/listopad 1917 roku) także SDKPiL (Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy) oraz część DPPS‑Lewicy (Polskiej Partii Socjalistycznej‑Lewicy) zaczęły tworzyć formacje zbrojne, ale zgodnie z wyznawaną ideologią komunistyczną nie robiły tego w celu wspierania walki o polską niepodległość. Wkrótce Włodzimierz Lenin ze swymi planami rozpętania rewolucji o światowym zasięgu miał się okazać zagrożeniem dużo większym od carskiej Rosji. Głoszone przez niego hasło o prawie narodów do samostanowienia było tylko taktycznym wybiegiem.
I wojna światowa na ziemiach polskich. Na mapie zaznaczone są:
- państwa ententy, państwa centralne oraz granice Królestwa Polskiego;
- działania wojska podczas I wojny światowej;
- linie frontu z lat 1915‑1917.
Państwa wchodzące w skład ententy:
- Cesarstwo Rosyjskie.
Państwa wchodzące w skład państw centralnych:
- Cesarstwo Niemieckie;
- Monarchia Austro‑Węgierska.
Królestwo Polskie sąsiadowało:
- od zachodu i północy z Cesarstwem Niemieckim;
- od wschodu z Cesarstwem Rosyjskim;
- od południa z monarchią Austro‑Węgierską.
- składało się z ziem: Małopolski, Mazowsza, Suwalszczyzny.
Linie frontu przebiegały:
- w kwietniu 1915 roku wzdłuż Królestwa Polskiego oraz przez Austro‑Węgry ;
- w październiku 1915 roku wzdłuż Cesarstwa Rosyjskiego;
- w wrześniu 1916 roku wzdłuż granicy z Cesarstwem Niemieckim oraz przez Austro‑Węgry.
Działania wojenne toczyły się przede wszystkim:
- na obszarze Królestwa Polskiego;
- w Galicji.
Ważniejsze bitwy:
1914:
Tannenberg (Stębark)
Przemyśl 1914/1915
1915:
Gorlice
1917:
Krechowce
Ważniejsze bitwy z udziałem wojsk polskich:
1914:
Limanowa;
Łowczówek;
Mołotków;
Nadwórna;
Krzywopłoty;
Konary;
Nowy Korczyn;
Laski.
1915:
Rokitna;
Rafajłowa;
Kostiuchnówka;
Kukle.
Twierdze:
Cesarstwo Rosyjskie:
Kowno;
Brześć Litewski;
Grodno;
Osowiec.
Królestwo Polskie:
Łomża;
Modlin;
Dęblin.
Cesarstwo Niemieckie:
Królewiec;
Grudziądz;
Gdańsk;
Toruń;
Poznań;
Kłodzko.
Monarchia Austro-Węgierska:
Kraków;
Lwów.
Traktat w Brześciu Litewskim - 1918
Ważniejsze ośrodki internowania legionistów:
Benjaminowo;
Szczypiorno;
Przemyśl.
Ośrodki formowania Legionów Polskich do (armii austriackiej):
Kielce;
Piotrków Trybunalski;
Kraków;
Mszana;
Lwów.
Ośrodki formowania polskich oddziałów wojskowych (do armii rosyjskiej):
Puławy;
Warszawa;
Brześć Litewski.
Na podstawie powyższej mapy omów polski wysiłek zbrojny w 1917 roku.
Na podstawie opisu mapy, wypisz miejsca najważniejszych bitew z udziałem Polaków.
Odpowiedź:
Ważniejsze bitwy z udziałem wojsk polskich:
1914:
Limanowa;
Łowczówek;
Mołotków;
Nadwórna;
Krzywopłoty;
Konary;
Nowy Korczyn;
Laski.
1915:
Rokitna;
Rafajłowa;
Kostiuchnówka;
Kukle.
Polskie przedstawicielstwo w Paryżu
Po zwycięskiej ofensywie Niemców w 1915 roku Roman DmowskiRoman Dmowski wyjechał do Szwajcarii, a następnie przeniósł się do Francji, gdzie kontynuował działalność na rzecz sprawy polskiej. Upadek caratu w 1917 roku zmienił jego polityczne priorytety i ostatecznie zakończył etap walki o autonomię, która z jego punktu widzenia była wówczas realistycznym rozwiązaniem. Wkrótce dołączył do niego Ignacy Paderewski, który przyjechał ze Stanów Zjednoczonych. Działalność dyplomatyczna na rzecz Polaków na Zachodzie była niezbędna, gdyż do roku 1917 także w Paryżu i Londynie sprawę polską traktowano jako wewnętrzny problem Rosji. Nie zgadzano się także na tworzenie polskich sił zbrojnych. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero po obaleniu caratu i pierwszych deklaracjach rządu rosyjskiego. Sprowokowały one Zachód do zajęcia własnego stanowiska.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1F2ESAKS8XBD
Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem „Relacja polityczna Romana Dmowskiego z Józefem Piłsudskim”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Krzysztof Kawalec z Uniwersytetu Wrocławskiego. Łysawy mężczyzna z brodą siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszone na niej fragmenty grafik, biała kanapa, wzorzyste poduszki. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. dr hab. Krzysztof Kawalec, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego".
Wysłuchaj powyższego wykładu. Na podstawie uzyskanych informacji wyjaśnij, jak układała się współpraca Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego, począwszy
od roku 1917.
Zasadniczą rolę w kształtowaniu stanowiska Zachodu odegrał memoriałmemoriał Romana Dmowskiego, złożony na ręce przedstawiciela brytyjskiego ministerstwa spraw zagranicznych w marcu 1917 roku. Najważniejszą jego tezą było to, że Polska nie może być zamknięta ani w granicach historycznych, ani etnicznych. Po odzyskaniu niepodległości powinna objąć ziemie zaboru rosyjskiego (Kowieńszczyznę, Wileńszczyznę, Wołyń, część guberni mińskiej), ziemie zaboru austriackiego (Galicję i Śląsk Cieszyński), ziemie zaboru pruskiego oraz Górny Śląsk i południe Prus Wschodnich (dzisiejsze Mazury). W sierpniu 1917 roku w Paryżu powstało oficjalne przedstawicielstwo Polski – Komitet Narodowy Polski (KNP) z Dmowskim jako prezesem. Jego bliskim współpracownikiem został Paderewski. Tym samym po raz pierwszy ukształtowała się polska reprezentacja polityczna wobec Zachodu – rodzaj tymczasowego rządu – uznana przez państwa ententy. KNP rozpoczął starania o organizację oddziałów polskich we Francji. Komitet zyskał wiarygodność i uznanie międzynarodowe, ale nie miał monopolu na reprezentowanie Polaków.
Zamiast podsumowania
Idea Polski
Na szczęście zatem dla idei niepodległości i dla twórców Legionów ogół Polaków nie poparł Legionów. Twórcy Ci mylnie przypisywali to tchórzostwu i ugodowości tego ogółu. Było dużo tchórzów wszędzie, ale nie oni byli siłą decydującą. Ogół nie poparł Legionów właśnie w imię instynktu narodowego, patriotycznego, który nakazywał trzymać się z dala od akcji popierającej wojskowo Austrię, uzależnioną od Niemiec, czyli akcję zakrawającą na sojusz wojskowy z Niemcami, którego tylko skutkiem dalszego biegu spraw szczęśliwie uniknięto. […] Gdy widoczne się stało, że Legiony to garstka bez większej dla Niemców militarnej wartości, Niemcy przedwcześnie dla siebie, a w sam raz dla Polski, zdemaskowały swoje negatywne oblicze wobec idei wojska prawdziwie polskiego, co otworzyło oczy Józefowi Piłsudskiemu na rzeczywistość dziejową, którą zresztą on najlepiej ze wszystkich dostrzegł i co poprowadziło go do Magdeburga. […] Twórców tego ruchu [tj. legionowego] uważam za bohaterów. Ale od takiego mojego sądu do tego, by uznać Legiony i POW za jedyne wcielenie idei niepodległości Polski, jest bardzo daleko.Źródło: W. Grabski, Idea Polski, [w:] Józef Piłsudski, O państwie i armii. W świetle wspomnień i innych dokumentów, Warszawa 1985, s. 26–27.
Rozmowy z Piłsudskim
U podstaw decyzji polskich [Piłsudski] natykał się przede wszystkim na bierność i tchórzostwo, brak wyższych aspiracji i zadowalanie się małością życia. 'Trudno – mówił – odszukać w tym społeczeństwie i uchwycić jakieś prawdziwe, istotne wartości moralne. Brak mu zaufania we własne siły. Przy powierzchownej bucie, a przy istotnej zarozumiałości, mającej świadczyć niby o honorze i odwadze, stosunek do siły i zaborców cechuje służalstwo i gotowość do ustępstw'. […] Gdym wchodził zbrojny do Królestwa, miałem pewne iluzje, że naszym czynem obudzę odruch bohaterstwa czy dumy narodowej, gdzieś głęboko tkwiącej w zakamarkach duszy polskiej. Aczkolwiek nadzieje z tym złączone nie były nazbyt wielkie, to zawiodły jednak najskromniejsze oczekiwania. Było mi wstyd przed moimi chłopcami, których ku tym nadziejom wiodłem, lecz wstyd jeszcze większy obcych.Źródło: W. Baranowski, Rozmowy z Piłsudskim 1916–1931, [w:] Józef Piłsudski, O państwie i armii. W świetle wspomnień i innych dokumentów, Warszawa 1985, s. 27–28.
Powyższe fragmenty tekstów źródłowych prezentują dwa spojrzenia na kwestię Legionów. Które z tych stanowisk jest bliższe Twoim poglądom lub wydaje Ci się bardziej uzasadnione w świetle faktów historycznych? Uzasadnij swoją odpowiedź.