Oś czasu.
1929. Czarno-białe zdjęcie przedstawia tłum ludzi, który zebrał się na placu. Za nim widoczny jest budynek i drzewa. Centrolew w Dolinie Szwajcarskiej, Warszawa. Powstaje tzw. Centrolew, czyli sojusz partii lewicowych, ludowych oraz chadeckich, które występowały przeciwko rządom sanacji Józefa Piłsudskiego. W skład Centrolewu wchodziły: Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe-Piast, Polskie Stronnictwo Ludowe-Wyzwolenie oraz ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne.
29 czerwca 1930. Centrolew organizuje w Krakowie Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu. „Zgromadzeni w dniu 29 czerwca 1930 roku w Krakowie przedstawiciele demokracji polskiej oświadczają, co następuje:
Polska znajduje się od czterech przeszło lat pod władzą dyktatury faktycznej Józefa Piłsudskiego; wolę dyktatora wykonują zmieniające się rządy; woli dyktatora podlega również Prezydent Rzeczypospolitej; podważone zostało u podstaw zaufanie społeczeństwa do prawa we własnym państwie; życie publiczne kraju karmione jest wciąż pogłoskami i zapowiedziami nowych zamachów stanu; odsunięto lud od jakiegokolwiek bądź wpływu na politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej. Skoro teraz – na skutek zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej – zamilknął konstytucyjny głos Sejmu, skoro Prezydent zaniedbał swego obowiązku – ani żądań Przedstawicielstwa Narodowego nie wykonał, ani nie odwołał się do decyzji kraju w drodze nowych, uczciwych wyborów – zabierając głos, my, zebrani w Krakowie przedstawiciele demokracji polskiej, stwierdzamy […].
Kongres stwierdza, że wolą szerokich mas ludu polskiego jest utrzymanie pokojowych stosunków ze wszystkimi sąsiadami oraz czynna współpraca nad utrwaleniem pokoju świata. Kongres oświadcza, że wszelka akcja, zmierzająca do zmian granic Rzeczypospolitej, spotka się ze zdecydowanym oporem demokracji polskiej, która ostrzega demokrację świata przed nowymi próbami imperialistów wywołania konfliktów międzynarodowych.
Niech żyje niepodległa Polska Republika Ludowa!
Precz z dyktaturą!
Niech żyje rząd zaufania robotników i chłopów!”
Źródło: http://lewicowo.pl/rezolucja-kongresu-obrony-prawa-i-wolnosci-ludu/ [dostęp 20.05.2021].
Listopad 1930. Czarno-białe zdjęcie przedstawia pojazd ze skrzynią ładunkową z tyłu, który jedzie po ulicy miasteczka. Jest on oklejony plakatami z numerem jeden. W jego tylnej części stoją ludzie i rozrzucają ulotki. Samochód agitacyjny BBWR, wybory w 1930 roku. Wybory parlamentarne nazywane „wyborami brzeskimi”. Do tych przedterminowych wyborów doprowadziło rozwiązanie przez prezydenta Ignacego Mościckiego dotychczasowego parlamentu drugiej kadencji. Władze obserwowały konsolidowanie się opozycji i obawiały się utraty mandatu do rządzenia, a także utrudnień w przeprowadzaniu zmian w konstytucji. Najpierw wybory przeprowadzono do sejmu (16 listopada), a tydzień później do senatu. Wygrał sanacyjny obóz BBWR, który zdobył 56% mandatów w parlamencie.
Dwa miesiące przed wyborami władze aresztowały 20 osób: 12 przywódców Centrolewu, trzech posłów centroprawicy z Chrześcijańskiej Demokracji i Narodowej Demokracji, a także pięciu ukraińskich posłów Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (UNDO). Dokonano tego bez nakazu sądowego, pod pretekstem wywoływania przez opozycję zamieszek i wystąpień antypaństwowych. Z twierdzy w Brześciu nad Bugiem zwolniono ich za kaucją po wyborach.
15 marca 1931. Dochodzi do zjednoczenia ruchu ludowego i utworzenia Stronnictwa Ludowego (SL). W ramach SL połączyły się partie PSL-Piast, PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie. Ich program obejmował reformę rolną, która zakładałaby brak odszkodowania, i uspołecznienie niektórych gałęzi gospodarki.
26 października 1931 — 13 stycznia 1932. Czarno-białe zdjęcie przedstawia salę sądową i ławy, w których siedzą obrońcy i oskarżeni. Po obu stronach ław stoją żołnierze. Za ostatnią ławą ustawiony jest drewniany parawan, za którym również stoją żołnierze. Ława oskarżonych podczas procesu brzeskiego. Proces brzeski opozycyjnych polityków aresztowanych przed wyborami. Polityczny proces sądowy, w którym na ławie oskarżonych zasiadło 11 członków Centrolewu. W przypadku 10 osób zapadły wyroki skazujące, utrzymane również przez sąd drugiej instancji.
24 kwietnia 1935. Czarno-białe zdjęcie przedstawia ostatnią stronę Konstytucji kwietniowej. Jest ona pisana odręcznie i znajdują się na niej liczne podpisy. Kopia aktu konstytucji z kwietnia 1935 r. Z prawej widoczna ostatnia strona konstytucji z podpisami prezydenta Ignacego Mościckiego, marszałka Józefa Piłsudskiego i członków rządu Walerego Sławka. Wejście w życie Konstytucji kwietniowej. Nową ustawę zasadniczą dzień wcześniej podpisał prezydent Ignacy Mościcki. Na jej mocy wprowadzono w Rzeczypospolitej Polskiej system prezydencki o charakterze autorytarnym; osłabiono w ten sposób władzę parlamentu, a prezydentowi przyznano nadrzędną pozycję wobec innych organów państwa.
12 maja 1935. Czarno-białe zdjęcie przedstawia pogrzeb Józefa Piłsudskiego. Wokół jego trumny zgromadzeni są liczni salutujący żołnierze. Przed trumną stoi działo. Wokół trumny na ziemi leżą liczne wieńce. Pogrzeb marszałka Józefa Piłsudskiego, Warszawa. Śmierć Józefa Piłsudskiego. Edward Rydz–Śmigły nowym Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych Następuje rozpad obozu sanacyjnego, powstają trzy rywalizujące ze sobą ugrupowania sanacyjne:
- grupa zamkowa, której przedstawicielem był prezydent Ignacy Mościcki,
- grupa wojskowa (tzw. GISZ) z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym na czele,
- grupa ministra spraw zagranicznych Józefa Becka.
„Dnia 12 maja 1935 r. o godz. 20.45 zmarł marszałek Józef Piłsudski, w dniu 17 maja trumna ze zwłokami została przetransportowana z Warszawy do Krakowa, gdzie spoczęła w krypcie św. Leonarda (dopiero w czerwcu 1937 r. została przeniesiona pod wieżę Srebrnych Dzwonów). Po jego śmierci zabrakło człowieka, który swą osobą łączył cały obóz sanacyjny. W wyniku zaistniałej sytuacji nastąpił podział w łonie rządzącego obozu, który to został przez Bogusława Miedzieńskiego nazwany eufemistycznie «dekompozycją»”.
Źródło: http://lewicowo.pl/rezolucja-kongresu-obrony-prawa-i-wolnosci-ludu/ [dostęp 20.05.2021].
„Mimo szoku, jaki wywołał zgon Józefa Piłsudskiego, ekipa rządząca działała szybko, już kilka godzin po tym wydarzeniu zebrała się rada gabinetowa, która zaproponowała prezydentowi gen. Edwarda Śmigłego-Rydza na następcę Marszałka na stanowisku Generalnego Inspektora Siał Zbrojnych (zarazem Naczelnego Wodza na wypadek wojny), jego kandydatura została wysunięta przez grupę pułkowników, na czele której stał Walery Sławek, stało się tak, ponieważ żywiono przekonanie, iż Śmigły-Rydz nie przejawia większych aspiracji politycznych, opinię tę miały zrewidować wydarzenia następnych miesięcy”.
Źródło: http://lewicowo.pl/rezolucja-kongresu-obrony-prawa-i-wolnosci-ludu/ [dostęp 20.05.2021].
13 października 1935. Czarno-białe zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn. Wszyscy są ubrani w ciemne garnitury poza jednym ubranym w wojskowy mundur. Połowa z nich siedzi na krzesłach, a druga część stoi za nimi. Znajdują się w pomieszczeniu. Rząd RP w 1935 roku. Powołanie rządu Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego. Wicepremierem i ministrem skarbu mianowano Eugeniusza Kwiatkowskiego.
30 października 1935. Walery Sławek rozwiązuje BBWR. „Blok powstawał w okresie silnych jeszcze nadziei rozbudzonych przewrotem majowym. Gdy w latach trzydziestych wystąpiły symptomy rozczarowania rządami sanacji, odbiło się to na jego reputacji. Nawet w środowiskach legionowych mówiono o zaprzepaszczeniu ideałów rewolucji 1926 r., a skrót BBWR odczytywano jako «Bujać Będziemy Was Rodacy». Decyzję o rozwiązaniu organizacji przyjęto w kraju bez wielkich emocji. Po niedługim czasie niektórzy z przywódców obozu rządzącego uznali, że lukę po BBWR należy jednak wypełnić, trudno bowiem działać politycznie bez narzędzi wpływania na nastroje społeczne”.
Źródło: Andrzej Chojnowski, BBWR – antypartyjna partia piłsudczyków, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2008, nr 5–6, s. 68.
15 maja 1936. Czarno-białe zdjęcie przedstawia grupę stojących mężczyzn ubranych w ciemne garnitury lub wojskowe mundury. Za nimi znajdują się białe kolumny, a na ścianie wiszą obrazy. Rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego po zaprzysiężeniu. Rozwiązanie rządu Zyndrama-Kościałkowskiego i powołanie gabinetu gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego. W skład rządu weszli zarówno przedstawiciele prezydenta, m.in. Kwiatkowski i Zyndram-Kościałkowski, jak i współpracownicy Rydza-Śmigłego, m.in. Składkowski oraz Kasprzycki.
1936. W Szwajcarii powstaje tzw. Front Morges, który był politycznym porozumieniem działaczy stronnictw centrowych. Porozumienie powstało z inicjatywy gen. Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego, a jego głównym celem była walka z sanacyjną dyktaturą oraz prowadzoną przez nią polityką zagraniczną.
„Pod względem politycznym był to klasyczny obóz demokratycznego Centrum. Objął Chadecję, Narodową Partię Robotniczą oraz część ludowców – akcesu odmówiło zarówno Stronnictwo Narodowe, jak i Polska Partia Socjalistyczna. Zarówno w związku z emigracyjnym charakterem Frontu Morges, jak i targającymi nim rozbieżnościami w kwestii koncepcji obóz nie odegrał poważniejszej roli w polityce RP, choć – jak czas pokazał – jego postulaty świadczyły o doskonałym instynkcie społecznym. Przestrzegano np. przed radykalizacją nastrojów i skrętem zarówno w stronę faszyzmu, jak i komunizmu; podkreślano konieczność bliższego sojuszu z Czechosłowacją, Rumunią i Francją; domagano się demokratyzacji życia w kraju przez rozpisanie nowych wyborów do Sejmu.
Front Morges wydawał pisma «Odnowa», «Zwrot» oraz «Nowa Rzeczpospolita» (później «Nowa Prawda»), doprowadził do połączenia Chadecji z NPR w Stronnictwo Pracy, w czasie II wojny światowej, zaś jego myśl polityczna odcisnęła się na działaniach rządu emigracyjnego”.
Źródło: Front Morges w: https://dzieje.pl/aktualnosci/front-morges [dostęp 22.05.2021].
1937. Zdjęcie przedstawia pierwszą stronę odezwy OZN. Widnieje na niej napis: Deklaracja ideowo-polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego. Odezwa Obozu Zjednoczenia Narodowego z 1 września 1939. Powstanie Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN), organizacji utworzonej z polecenia marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego Jej powstanie zostało ogłoszone w radiu 21 lutego 1937 przez płk. dypl. Adama Koca w deklaracji ideowo-politycznej. Pomysłodawcą nazwy tego ugrupowania był Ferdynand Goetel. 10.10.1937 Powstanie Stronnictwa Pracy (SP), które łączy ze sobą Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, Narodową Partię Robotniczą i Związek Hallerczyków Pierwszym prezesem partii został Wojciech Korfanty, a przewodniczącym rady naczelnej Józef Haller.
„Na kongresie uchwalono program i statut stronnictwa oraz wybrano władze naczelne. Do Rady Naczelnej Stronnictwa Pracy weszło po 30 osób z dawnych NPR i ChD, 15 ze Związku Hallerczyków i pięciu z pozostałych łączących się ze Stronnictwem ugrupowań. Prezesem Rady został gen. Haller, wiceprezesami płk Izydor Modelski (Związek Hallerczyków), Kazimierz Beyer (ChD) i Ignacy Sikora (NPR). Prezesem Zarządu Głównego Stronnictwa wybrano Wojciecha Korfantego, jednak na okres jego nieobecności w kraju obowiązki prezesa powierzono Karolowi Popielowi.
Uchwalony na kongresie program Stronnictwa Pracy składał się ze wstępu i ośmiu rozdziałów przedstawiających stosunek jednostki do społeczeństwa, problemy państwa, armii, polityki zagranicznej, ustroju społecznego i gospodarczego, moralności w życiu publicznym, rolę religii oraz pozycję Polaków w wielonarodowym państwie polskim.
«Program stwierdzał, że życiem jednostki i narodu winny kierować chrześcijańskie zasady moralne wykluczające zarówno totalitaryzm, jak i niczym nie skrępowany liberalizm. SP deklarowało gotowość rozwijania i obrony kultury polskiej jako kultury zachodniej i chrześcijańskiej, deklarowało obronę ducha narodowego polskiego; deklarowało się również jako stronnictwo antykomunistyczne. Najwyższa forma organizacji narodu – suwerenne państwo […] ma zapewniać jego wszechstronny rozwój, co gwarantuje tylko państwo oparte demokracji, prawie i poszanowaniu praw obywatelskich, rozwijające samorząd i wszelkie formy inicjatywy społecznej, oparte na zaufaniu społeczeństwa, państwa demokracji parlamentarnej»”.
Źródło: 10 października 1937 r. powstało Stronnictwo Pracy, 2017, w: https://dzieje.pl/aktualnosci/10-pazdziernika-1937-r-powstalo-stronnictwo-pracy [dostęp 30.05.2021]