Linia chronologiczna dotycząca genezy związków zawodowych w Polsce. 1795 - 1875 Mapa ziem polskich pod zaborami w 1821 r. Na mapie przedstawiono Polskę pod zaborami rosyjskim, pruskim i austriackim. W zaborze pruskim znajduje się Wielkie Księstwo Poznańskie (Poznań, Bydgoszcz, Inowrocław), Prusy Zachodnie (Gdańsk, Elbląg, Malbork, Olsztyn). W zaborze rosyjskim znajduje się województwo płockie, podlaskie, mazowieckie, kaliskie, sandomierskie, krakowskie, lubelskie oraz gubernie: kurlandzka, wileńska, witebska, grodzieńska, mińska, mohylewska, wołyńska, podolska, kijowska. W zaborze austriackim znajduje się Królestwo Galicji i Lodomerii. Na pograniczu zaboru austriackiego i zaboru rosyjskiego znajduje się Rzeczpospolita Krakowska (z Krakowem). Okres zaborów 1795 – 1918. Pierwsze organizacje zawodowe powstawały już w latach 70. XIX w. w zaborze rosyjskim. Działały tam m.in. związek zawodowy metalowców „Siła”, związek zawodowy garbarzy oraz Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich.. 1876 - 1889 Ludwik Waryński Na zdjęciu postać młodego mężczyzny. Ma ciemną brodę oraz półdługie włosy. Na nosie ma okulary. Okres zaborów 1795 – 1918. Pionierem ruchu związkowego w zaborze rosyjskim był Ludwik Waryński (1856 – 1889), który swoją działalność polityczno-społeczną przypłacił życiem. Pochodził ze zubożałej szlachty z tradycjami patriotycznymi. Pomagał uczestnikom powstania styczniowego, za co był kilkakrotnie aresztowany. Podczas studiów w Petersburgu zainteresował się socjalizmem. W 1876 r. zaczął organizować w Warszawie pierwsze kółka socjalistyczne wśród studentów i robotników. Swoją działalność rozwijał we Lwowie i Krakowie, za co trafił na rok do aresztu. Był też twórcą Kas Oporu gromadzących środki na pomoc strajkującym robotnikom. W roku 1883 został aresztowany przez carską policję. Skazany na 16 lat ciężkiej katorgi zmarł na gruźlicę w Twierdzy Szlisselburskiej w wieku 33 lat. 1889 - 1900 Artykuły o sprawach związkowych Związku Wzajemnej Pomocy publikowano w gazecie wydawanej w redakcji pisma „Katolik" pod nazwą „Praca". Na zdjęciu strona gazety zatytułowanej „Katolik” z roku 1868 w Chełmnie. Wydanie oznaczono jako numer pierwszy. Okres zaborów 1795 – 1918. Pierwsze legalne związki zawodowe zaczęły powstawać w latach 80. XIX w. w zaborze pruskim na Górnym Śląsku. Miały one charakter socjalistyczny i chrześcijańsko-społeczny. Zrzeszały pracowników kopalń, hut i innych zakładów przemysłu ciężkiego. Były to: Związek Wzajemnej Pomocy, Zjednoczenie Zawodowe Polskie i Centralny Związek Zawodowy Polski. 1901 - 1906 Gustaw Simon, członek zarządu Narodowego Związku Robotniczego. Na portrecie mężczyzna w średnim wieku. Jest łysy, ma siwe wąsy i odstające uszy. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Okres zaborów 1795 – 1918 W początkach XX w. w Galicji powstały pierwsze związki zawodowe o charakterze chrześcijańsko-społecznym, a także nacjonalistycznym. W 1905 r. powstał Narodowy Związek Robotniczy, a rok później Polskie Zjednoczenie Zawodowe Robotników Chrześcijańskich. 1905 Okres zaborów 1795 – 1918. W 1905 r. w Pilaszkowie koło Łowicza powstał tajny Związek Nauczycieli Ludowych. Jego głównym celem było nauczanie dzieci języka polskiego i w duchu polskim. Pierwsze związki polskich nauczycieli były prześladowane przez carską policję, a ich członkom groził areszt i utrata pracy. Wieloletnim działaczem nauczycielskich związków zawodowych zarówno pod zaborami, jak i w wolnej Polsce był ceniony pedagog Stanisław Nowak, senator II RP i wieloletni prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego. 1918 - 1939 Fragment dekretu o stowarzyszeniach Na zdjęciu strona dokumentu zatytułowanego „Dekret o stowarzyszeniach". W treści dekretu opisano artykuły. Czasy II Rzeczypospolitej Polskiej. Dekretem naczelnika państwa, Józefa Piłsudskiego, z 3 stycznia 1919 r. zalegalizowano w odradzającej się Polsce działalność stowarzyszeniową i związkową. Dzięki temu w krótkim czasie powstało około 2 tys. odrębnych organizacji związkowych zrzeszonych w 30 centralach. Należało do nich ponad 900 tys. pracowników. Art. 1. Rejestrację stowarzyszeń i związków, podlegających postanowieniom tymczasowych przepisów o stowarzyszeniach i związkach z dnia 4/17 marca 1906 r., wykonywać ma Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. 1.9.1939 - 8.5.1945 Mieszkańcy okupowanej Warszawy Na zdjęciu widoczna brukowana ulica. Przy chodniku stoi dorożka, obok ludzie z rowerami. W witrynach sklepów widoczne są szyldy. II wojna światowa. W czasie okupacji niemieckiej wszelka działalność związkowa została zdelegalizowana. Każdy mieszkaniec Generalnej Guberni, będący w wieku produkcyjnym musiał pracować na potrzeby niemieckiej machiny wojennej. 17.9.1939 - 22.6.1941 druga wojna światowa. W czasie okupacji sowieckiej Kresy Wschodnie, czyli ziemie drugiej RP na wschód od rzeki Bug, zostały przyłączone do republik sowieckich tworzących Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Zgodnie z sowieckim prawem działalność związkowa była całkowicie podporządkowana „władzy ludowej”, czyli Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego. Kresy Wschodnie były przede wszystkim obszarami rolniczymi, a mieszkająca tam mniejszość polska została poddana przymusowym wysiedleniem w głąb państwa. Do momentu ataku Niemiec na ZSRS w 1941 r. wysiedlono z tych terenów kilkaset tysięcy Polaków. 1945 Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Po przejęciu w Polsce władzy przez komunistów działalność związkowa została podporządkowana partii rządzącej. 1949 Edward Ochab, stał na czele Komisji Centralnej Związków Zawodowych, która kierowała Zrzeszeniem Pracowniczych Związków Zawodowych. Na zdjęciu mężczyzna w średnim wieku, ubrany w garnitur. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zrzeszenie Pracowniczych Związków Zawodowych (ZPZZ), działające w latach 1949 - 1980, było koncesjonowane przez władze państwowe i silnie scentralizowane. Związki odgrywały dużą rolę w życiu społeczno-politycznym PRL-u. 1978 Strona tytułowa „Robotnika Wybrzeża”. Na zdjęciu strona gazety zatytułowanej „Robotnik Wybrzeża” z roku 1979. Jest to Pismo Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Niezadowolenie społeczne z sytuacji polityczno-ekonomicznej Polski doprowadziło w 1978 r. do utworzenia, m.in. przez Andrzeja Gwiazdę, Wolnych Związków Zawodowych (WZZ). Działacze tego związku wydawali w latach 1978 - 1980 swoje pismo „Robotnik Wybrzeża”. Oni również organizowali strajki w Stoczni Gdańskiej w 1980 r. 1980 Andrzej Gwiazda. Na zdjęciu mężczyzna w średnim wieku. Ma siwe włosy oraz brodę i wąsy. Ubrany jest w białą koszulę. Przed nim znajdują się dwa mikrofony, trzeci, mikroport ma przypięty do kołnierzyka koszuli. Przemawia. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Andrzej Gwiazda (ur. 1935 r.) – inżynier, związkowiec, nauczyciel akademicki i publicysta. Urodzony w Pińczowie na Kresach Wschodnich. Po wybuchu II wojny światowej przesiedlony z matką w głąb Związku Sowieckiego do kołchozu w północnym Kazachstanie. Po wojnie wrócił z rodziną do Polski i ostatecznie osiedlił się w Gdańsku. Brał udział w wydarzeniach marcowych w 1968 r. i grudniowych w 1970 r. Współtworzył m.in. NSZZ „Solidarność”. Internowany w stanie wojennym, kilkakrotnie aresztowany za działalność związkową i krytykę polskich władz komunistycznych.. 31.8.1980 Tablica z postulatami strajkujących na bramie Stoczni Gdańskiej. Na zdjęciu widoczna jest grupa osób strajkujących w Stoczni Gdańskiej. Na murze wywieszone są płachty papieru, na których widnieją spisane postulaty strajkujących. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W wyniku porozumień sierpniowych z 1980 r. władze komunistyczne zgodziły się na działanie niezależnych od rządu związków zawodowych i przyznały im prawo do legalnego strajku. Fragment 21 postulatów sierpniowych z 17 sierpnia 1980 r.: 1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych. 2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym. 17.9.1980 Logo NSZZ „Solidarność”. Na zdjęciu logo Solidarność. Słowo solidarność wypisane jest czerwoną czcionką. Przy literze N zamieszczono flagę Polski. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Powołanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Osoby należące wcześniej do WZZ przeszły do „Solidarności”. 13.12.1981 Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych z 13.12.1981 r., „Monitor Dolnośląski”, 14 grudnia 1981 r., nr 1. Na zdjęciu strona z gazety „Monitor Dolnośląski” z 14 grudnia 1981 roku. Jest to numer pierwszy. Tytuł artykułu „Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych z dnia 13 grudnia 1981 roku w sprawie ograniczenia swobody poruszania się osób w czasie trwania stanu wojennego”. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Delegalizacja związków zawodowych W momencie wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. NSZZ „Solidarność” oraz prorządowe związki zawodowe zostały zdelegalizowane. Internowano około 10 tys. działaczy związkowych.. 1983 Lech Wałęsa Na zdjęciu mężczyzna w średnim wieku. Ubrany jest w garnitur, przemawia do ludzi stojąc przed mikrofonem. W jednej ręce trzyma kartkę z przemówieniem, drugą rękę ma uniesioną ku górze i zaciśniętą w pięść. W tle widać innych mężczyzn. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Lech Wałęsa (ur. 1943 r.) – elektryk, związkowiec, polityk. Pochodził z rodziny robotniczej. Pracował jako elektryk w różnych zakładach pracy na Pomorzu, a od 1967 r. w Stoczni Gdańskiej im. W. Lenina. Był jednym z przywódców strajku w swoim zakładzie pracy w grudniu 1970 r. W 1976 r. zwolniony z pracy za publiczną krytykę kontrolowanych przez władzę związków zawodowych. W sierpniu 1980 r. dołączył do robotników strajkujących w Stoczni Gdańskiej. Stanął na czele strajkujących, a później został pierwszym przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Internowany w stanie wojennym. W 1983 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, którą odebrała jego żona. 1984 Logo OPZZ Na zdjęciu logo Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych OPZZ. Na tle biało-czerwonej flagi polskiej, w dwóch rzędach umieszczono litery. W pierwszym rzędzie, na białym tle flagi to litery O i P, wypisane czerwoną czcionką. W drugim rzędzie, pod spodem, na czerwonym tle flagi, białą czcionką wypisane litery ZZ. Czasy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Powstało prorządowe Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) Organizacja była kontynuatorem ZPZZ. 1989 Czasy Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Na mocy porozumień Okrągłego Stołu z 1989 r. ponownie zalegalizowano NSZZ „Solidarność”. Stał się on wpływową siłą polityczną w Polsce lat 90. dwudziestym wieku. 1990 Obrady Okrągłego Stołu, w których uczestniczyli m.in. Tadeusz Mazowiecki, Lech Wałęsa i Lech Kaczyński. Na zdjęciu przedstawiono obrady Okrągłego Stołu. Przy okrągłym stole siedzą politycy i związkowcy. W środku znajduje się ogromny wazon z kwiatami. Czasy Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Z obozu „Solidarności” wywodziło się wielu działaczy politycznych polskiej prawicy, m.in. pierwszy demokratycznie wybrany premier – Tadeusz Mazowiecki, prezydenci RP – Lech Wałęsa i Lech Kaczyński. Uczestniczyli oni w obradach Okrągłego Stołu. Lech Wałęsa w latach 1990 - 1995 był pierwszym demokratycznie wybranym prezydentem III RP. Dwukrotnie jeszcze startował w wyborach prezydenckich, ale bez powodzenia. Prowadzi działalność polityczną, społeczną i wykłady w kraju i za granicą. 1997 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. podpisana przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Na zdjęciu okładka dokumentu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Nad tytułem dokumenty znajduje się godło polskie, orzeł w koronie. Czasy Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Prawa do strajku oraz do zrzeszania się w związki zawodowe i inne organizacje reprezentujące interesy różnych kategorii społeczno-zawodowych gwarantuje obywatelom Konstytucja RP z 1997 r. Ponadto szczegóły działalności związkowej określa ustawa o związkach zawodowych z 1991 r., jak również inne ustawy. 2002 Logotyp Forum. Grafika przedstawia logo Forum Związków Zawodowych. Na tle dwóch liter Z dodano napis: Forum. Jedna litera Z jest biała, druga czerwona. Napis forum oznaczono żółtym kolorem. Czasy Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Obok NSZZ „Solidarność” i OPZZ w 2002 r. powstała alternatywna trzecia duża centrala związkowa – Forum Związków Zawodowych. 2014 Czasy III Rzeczypospolitej Polskiej. Po upadku komunizmu i rozpoczęciu przemian demokratycznych poziom uzwiązkowienia zaczął systematycznie maleć. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 r. aktywną działalność prowadziło 12,9 tysiąca jednostek organizacyjnych związków zawodowych. Oznacza to, że związki zawodowe istniały w 2 na 3 zakładach pracy zarejestrowanych w rejestrze REGON. Organizacje te zrzeszały łącznie 1,6 mln członków. W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej poziom uzwiązkowienia w Polsce jest stosunkowo niski i wynosi około 15%. Najwyższy odsetek związkowców wśród pracowników dotyczy branży górniczej i wydobywczej. Większość zakładowych organizacji związkowych działała w podmiotach sektora publicznego (66%). 2019 Plakaty obwieszczające strajk nauczycieli. Na zdjęciu znajduje się plakat z informacją o strajku 8 kwietnia 2019 roku. Plakat naklejony jest na witrynie sklepu. Strajk organizowany jest przez Oddział Warszawy – Śródmieści Związek Nauczycielstwa Polskiego. Czasy Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Co czwarta osoba zrzeszona w związkach zawodowych zajmowała się zawodowo edukacją. Związkami zawodowymi nauczycieli są Związek Nauczycielstwa Polskiego oraz Sekcja Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność". W 2019 r. odbył się największy strajk nauczycieli w Polsce od 1993 r. Pedagodzy domagali się wzrostu wynagrodzeń i zmian w systemie edukacji.