Linia chronologiczna
Polecenie 1
Przeanalizuj oś czasu, na której przedstawiono przypływowe i odpływowe fale demokratyzacji według Samuela Huntingtona. Korzystając z dostępnych źródeł informacji i własnej wiedzy historycznej, ułóż listę czynników, które przyczyniają się do upowszechniania demokracji na świecie, oraz tych, które osłabiają ten ustrój.
Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych Korzeni pierwszej fali demokratyzacji należy zdaniem Huntingtona szukać w ideach przyświecających rewolucji amerykańskiej.Czytaj więcej...
W Filadelfii trwa II Kongres Kontynentalny. Walczący o niepodległość Stanów Zjednoczonych Amerykanie ogłaszają Deklarację niepodległości, w której stwierdzają m.in.:
„Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi prawo do życia, wolność i dążenia do szczęścia.
Że celem zabezpieczenia tych praw wyłonione zostały wśród ludzi rządy, których sprawiedliwa władza wywodzi się ze zgody rządzonych.
Że jeżeli kiedykolwiek jakakolwiek forma rządu uniemożliwiałaby osiągnięcie tych celów, to naród ma prawo taki rząd zmienić lub obalić i powołać nowy, którego podwalinami będą takie zasady i taka organizacja władzy, jakie wydadzą się narodowi najbardziej sprzyjające dla ich szczęścia i bezpieczeństwa”.
, 26.8.1789 ŹRÓDŁA„Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi prawo do życia, wolność i dążenia do szczęścia.
Że celem zabezpieczenia tych praw wyłonione zostały wśród ludzi rządy, których sprawiedliwa władza wywodzi się ze zgody rządzonych.
Że jeżeli kiedykolwiek jakakolwiek forma rządu uniemożliwiałaby osiągnięcie tych celów, to naród ma prawo taki rząd zmienić lub obalić i powołać nowy, którego podwalinami będą takie zasady i taka organizacja władzy, jakie wydadzą się narodowi najbardziej sprzyjające dla ich szczęścia i bezpieczeństwa”.
Deklaracja praw człowieka i obywatela Niewiele ponad miesiąc po zdobyciu Bastylii przez paryskich mieszczan, uważanym za symboliczny początek rewolucji francuskiej, działające jako Konstytuanta francuskie Zgromadzenie Narodowe przyjmuje akt wstępny przyszłej konstytucji – Deklarację praw człowieka i obywatela.Czytaj więcej...
Powstaniu dokumentu przyświecają idee oświeceniowe i filozoficzna myśl francuska m.in. Denisa Diderota, Voltaire’a, Jeana-Jacques’a Rousseau i Monteskiusza. Artykuł II Deklaracji stanowi:
„Źródło wszelkiego zwierzchnictwa spoczywa całkowicie w Narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może wykonywać władzy, która nie pochodzi wyraźnie od Narodu”.
, 30.10.1828 PIERWSZA FALA – PRZYPŁYW„Źródło wszelkiego zwierzchnictwa spoczywa całkowicie w Narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może wykonywać władzy, która nie pochodzi wyraźnie od Narodu”.
POCZĄTEK
Wybory prezydenckie w USA W Stanach Zjednoczonych rozpoczynają się wybory prezydenckie, w których prezydentem zostanie Andrew Jackson.Czytaj więcej...
W państwie tym zatem istnieje odpowiedzialna władza wykonawcza, która musi utrzymywać poparcie większości pochodzącego z wyborów parlamentu lub wybierana jest w okresowych wyborach powszechnych. W latach poprzedzających te wybory prezydenckie zniesiono też ograniczenia związane z posiadaniem własności w starszych stanach i przyjęto do unii nowe stany z powszechnym prawem wyborczym dla mężczyzn. W rezultacie w wyborach prezydenckich 1828 r. wzięło udział znacznie ponad 50% ogółu mężczyzn. Te dwa kryteria – obieralnej odpowiedzialnej władzy wykonawczej i udziału ponad 50% dorosłych mężczyzn w głosowaniu – można zdaniem Huntingtona uznać za uzasadnione kryteria, które wyznaczają moment demokratyzacji systemu.
, 1829 - 1900 PIERWSZA FALA – PRZYPŁYWPRZEJAWY
Rozszerzanie praw wyborczych W ciągu następnego stulecia również w innych krajach stopniowo rozszerzano prawa wyborcze, ograniczano głosowanie grupowe i wprowadzano zasadę tajności głosowania oraz odpowiedzialności władzy wykonawczej przed parlamentem.Czytaj więcej...
Do końca XIX w. transformacji demokratycznej dokonały Szwajcaria, Wielka Brytania i jej dominia, Francja i kilka mniejszych państw europejskich. Tuż przed wybuchem wojny do państw demokratycznych dołączyły Włochy i Argentyna. Nawet jeszcze po zakończeniu I wojny światowej nowo powstałe państwa (np. II Rzeczpospolita) będą formować się jako demokracje. Wkrótce jednak trend ten ma się odwrócić.
, 1914 - 1918 PIERWSZA FALA – PRZYPŁYWWYDARZENIA
I wojna światowa , 29.10.1922 PIERWSZA FALA – ODPŁYW
POCZĄTEK
Marsz na Rzym Po klęsce państw centralnych w I wojnie światowej Włochy znalazły się w obozie wygranych, jednak zwycięstwo to określano jako vittoria mutilata – kalekie zwycięstwo.Czytaj więcej...
Włochy okupiły je olbrzymimi stratami w ludziach, zrujnowaną gospodarką i kryzysem społecznym, co przyczyniało się do narastającego poczucia krzywdy, radykalizacji nastrojów, a w efekcie – groźby rewolucji komunistycznej. W tych okolicznościach Benito Mussolini, założyciel włoskiego ruchu faszystowskiego, łatwo pozbywa się słabych i skorumpowanych władz demokratycznych, koncentrując członków faszystowskich bojówek w stolicy i przejmując kontrolę nad państwem. Marsz na Rzym organizują czarne koszule – milicyjna formacja będąca częścią ruchu faszystowskiego. W marszu bierze udział zaledwie ok. 30 tys. osób, ale król Wiktor Emanuel III, obawiając się wybuchu wojny domowej, powierza Mussoliniemu misję utworzenia rządu. Z formalnego punktu widzenia Duce przejmuje władzę zgodnie z włoską konstytucją. Jednak niewiele ponad dwa lata później, po brutalnym morderstwie socjalisty Giacoma Matteottiego, Mussolini wprowadza swoją dyktaturę, która potrwa niemal do końca II wojny światowej.
, 12.5.1926 - 15.5.1926 PIERWSZA FALA – ODPŁYWPRZEJAWY
Przewrót majowy Plaga autorytaryzmu dotyka także Polskę. Pogarszająca się sytuacja polityczna i gospodarcza kraju oraz seria kryzysów gabinetowych w latach 1925–1926 doprowadza do wojskowego zamachu stanu.Czytaj więcej...
Na moście Poniatowskiego w Warszawie spotykają się starzy przyjaciele – prezydent Stanisław Wojciechowski i marszałek Józef Piłsudski. Ich rozmowa trwa kilka minut. Niestety nie potrafią się porozumieć i zbrojna demonstracja marszałka, domagającego się otworzenia drogi do centrum stolicy i dymisji rządu Witosa, przeradza się w krwawą konfrontację. W walkach ginie niemal 400 osób – żołnierzy i cywilów. Zwyciężają zwolennicy Piłsudskiego. Uprawnienia prezydenta przejmuje marszałek sejmu Maciej Rataj. Powołuje nowy rząd z Kazimierzem Bartlem na czele i Piłsudskim jako ministrem spraw wojskowych. Zamach majowy rozpoczyna w Polsce 13-letnie autorytarne rządy sanacji, które kończą się dopiero wraz z wybuchem II wojny światowej. Podobne wydarzenia miały miejsce w innych młodych demokracjach – na Litwie, Łotwie i w Estonii. Odwrót od demokracji okazał się dominującym kierunkiem w rozwoju sytuacji politycznej lat 20. i 30. XX w. Jej miejsce zajmują tradycyjne formy rządów autorytarnych lub nowe, zdecydowanie bardziej brutalne formy totalitarne. Tendencja taka dotyczyła przede wszystkim młodych demokracji i nowych narodów. Aż 13 z 17 krajów, które przyjęły demokrację w latach 1910–1931, doświadczyło w tym okresie rządów niedemokratycznych. Wśród dziesięciu państw, które wprowadziły demokrację jeszcze przed 1910 r., odrzuciła ją w tym czasie tylko Grecja.
, 24.10.1929 PIERWSZA FALA – ODPŁYWWYDARZENIA
Czarny czwartek Krach na nowojorskiej giełdzie w feralny październikowy czwartek staje się początkiem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego.Czytaj więcej...
W latach przed kryzysem giełda na Wall Street odnotowuje niemal nieustającą hossę. Ceny akcji rosną lawinowo, przybywa więc inwestorów z całego świata, gorączka narasta. W końcu jednak bańka inwestycyjna pęka i ceny akcji gwałtownie spadają. Papiery wartościowe stają się makulaturą, wielu traci dorobek życia, bankrutują przedsiębiorstwa, dramatycznie rośnie bezrobocie. Kryzys ekonomiczny w USA szybko odbija się na gospodarkach innych państw świata, stając się pożywką dla dyktatorów. Zdesperowane społeczeństwa gotowe były uwierzyć każdemu, kto obiecywał poprawę ich losu.
Przedwojenny kryzys ekonomiczny zaowocował również upadkiem demokracji m.in. w Portugalii, Brazylii, Argentynie, Urugwaju, Hiszpanii czy Japonii.
, 30.1.1933 PIERWSZA FALA – ODPŁYWPrzedwojenny kryzys ekonomiczny zaowocował również upadkiem demokracji m.in. w Portugalii, Brazylii, Argentynie, Urugwaju, Hiszpanii czy Japonii.
PRZEJAWY
Adolf Hitler kanclerzem NSDAP nie osiąga w wolnych wyborach poparcia, które pozwoliłoby samodzielnie sprawować rządy. W Niemczech wciąż istnieją partie i grupy społeczne sprzeciwiające się celom i brutalnym metodom walki politycznej prowadzonej przez nazistów. Jednak demokratyczne elity są zbyt zdezorientowane i skłócone, a społeczeństwo niemieckie sfrustrowane, by powstrzymać zdecydowany marsz Hitlera do władzy.Czytaj więcej...
Po kolejnym kryzysie gabinetowym prezydent Paul Hindenburg powierza mu misję stworzenia rządu, desygnując go na kanclerza Niemiec. To początek końca demokratycznej Republiki Weimarskiej. W jej miejsce wyrasta III Rzesza Niemiecka – totalitarne państwo narodowo-socjalistyczne, które już wkrótce rozpęta wojnę światową i pochłonie ona ok. 50 mln ludzi. Powstanie niedemokratycznej III Rzeszy już rok później doprowadziło do upadku demokracji austriackiej, a niedługo potem – czeskiej.
, 1939 - 1945 PIERWSZA FALA – ODPŁYWWYDARZENIA
II wojna światowa , 11.2.1945 DRUGA FALA – PRZYPŁYW
POCZĄTEK
Zakończenie konferencji jałtańskiej – narzucenie demokracji Zima 1945 r., II wojna światowa dobiega końca. W pałacu cesarskim w Liwadii na Krymie trwa spotkanie wielkiej trójki: przywódcy ZSRS Józefa Stalina, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta.Czytaj więcej...
Konferencja ta ma decydujące znaczenie dla powojennego kształtu Europy. Rozstrzygnięto m.in. kwestię podziału i okupacji państwa niemieckiego. Trzy z czterech z tych stref połączą się wkrótce w Trizonię, czyli podporządkowane Francji, Wielkiej Brytanii i USA Niemcy Zachodnie. Zachodni alianci wpłyną na uformowanie się na tym obszarze instytucji demokratycznych. Podobnie dziać się będzie we Włoszech, Austrii, Japonii i Korei Południowej.
, 8.5.1945 - 31.12.1950 DRUGA FALA – PRZYPŁYWPRZEJAWY
Wybór demokracji Zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej sprawiło, że wiele państw na świecie zwróciło się ku demokracji – nawet jeśli tylko na chwilę. Dotyczyło to m.in. Turcji, Grecji, Urugwaju, Brazylii, Kostaryki, Argentyny, Peru i Wenezueli., 8.5.1945 - 31.12.1965 DRUGA FALA – PRZYPŁYW
PRZEJAWY
Dekolonizacja Schyłek kolonialnej dominacji państw zachodnich doprowadził do powstania wielu nowych państw. Niektóre z nich podejmują wysiłek budowy ustroju demokratycznego, który dłużej lub krócej udaje im się utrzymać. Taki rozwój wydarzeń staje się udziałem m.in. Pakistanu, Malezji, Indonezji, Indii, Sri Lanki, Filipin, Izraela, Nigerii, Jamajki, Trynidadu i Tobago, Malty, Barbadosu, Mauritiusa i Botswany., 1956 - 1970 DRUGA FALA – ODPŁYW
PRZEJAWY
Afryka Wiele wyzwalających się z kolonialnej zależności państw afrykańskich rozpoczynało swoje niepodległe funkcjonowanie jako demokracje. Jednak najczęściej nie udawało im się zbyt długo wytrwać w tym systemie politycznym. Jedynym państwem afrykańskim konsekwentnie utrzymującym procedury demokratyczne była Botswana. Trzydzieści trzy pozostałe kraje, które uzyskały niepodległość w latach 1956–1970, stały się autorytarne wraz z osiągnięciem lub tuż po osiągnięciu niezawisłości. W efekcie dekolonizacja Afryki przyczyniła się do najszybszego w historii wzrostu liczby państw niedemokratycznych., 1958 - 1965 DRUGA FALA – ODPŁYW
PRZEJAWY
Azja Odwrót od demokracji staje się również udziałem wielu państw azjatyckich. Zaczyna się od wprowadzenia przez wojsko stanu wyjątkowego w Pakistanie w 1958 r. Następnie ustroje demokratyczne zastępowane są przez autorytaryzmy także w Korei, Indonezji, Indiach, na Filipinach i Tajwanie., 18.7.1962 DRUGA FALA – ODPŁYW
POCZĄTEK
Wojskowy zamach stanu w Peru Niepewność związana z niezwykle wyrównanym wynikiem powszechnych wyborów prezydenckich w Peru powoduje, że kontrolę w państwie przez zamach stanu przejmuje wojsko.Czytaj więcej...
W lipcowy dzień ze stanowiska usunięty zostaje urzędujący prezydent Manuel Prado Ugarteche, a jego miejsce zajmuje nie jeden z wybranych w wyborach powszechnych kandydatów, ale stojący na czele junty wojskowej gen. Ricardo Pérez Godoy. Rok później wybrany został cywilny prezydent Fernando Belaúnde Terry, którego wojsko początkowo akceptowało, jednak i on został usunięty w 1968 r.
, 1963 - 1976 DRUGA FALA – ODPŁYWPRZEJAWY
Ameryka Południowa Drogą przewrotów wojskowych podążyły również Brazylia, Boliwia, Argentyna, Ekwador, Chile i Urugwaj. Wojskowe rządy w tych państwach określa się czasem jako „biurokratyczny autorytaryzm” – to system, w którym losy jednostki w ogromnym stopniu uzależnione są od decyzji armii urzędników., 25.4.1974 TRZECIA FALA – PRZYPŁYW
POCZĄTEK
Rewolucja goździków Lizbona, 25 minut po północy. Jedna ze stacji radiowych nadaje piosenkę Grandola Vila Morena. To umówiony sygnał dla wojsk rozlokowanych wokół stolicy Portugalii do rozpoczęcia zamachu stanu zaplanowanego przez młodych oficerów zrzeszonych w ruchu Movimento das Forças Armadas.Czytaj więcej...
Aparat bezpieczeństwa stawił jedynie słaby opór, zamachowcy sprawnie przejęli najważniejsze ministerstwa, stacje nadawcze, pocztę, lotniska i centrale telefoniczne. Obalony przywódca Marcelo Caetano oddał się w ręce wojskowych. Na ulice wyległ tłum wiwatujący na cześć żołnierzy. W lufy karabinów ludzie wkładali im goździki. W ten sposób upadła dyktatura zapoczątkowana w podobnym zamachu w 1926 r. i trwająca przez ponad 35 lat surowych rządów Antónia Salazara, cywila ściśle współpracującego z wojskiem. W konsekwencji przywrócono w Portugalii swobody obywatelskie i polityczne. Wydarzenia te stały się początkiem ogólnoświatowego ruchu w kierunku demokratyzacji – w ciągu najbliższych 15 lat systemy demokratyczne zostaną przywrócone w ok. 30 krajach Europy, Azji i Ameryki Łacińskiej.
, 7.1974 - 1975 TRZECIA FALA – PRZYPŁYWPRZEJAWY
Europa Zaledwie trzy miesiące po portugalskiej rewolucji goździków upada wojskowy reżim czarnych pułkowników w Grecji, a nieco ponad rok później umiera generał Francisco Franco i na łono demokracji po 36 latach powraca Hiszpania., 1976 - 1979 TRZECIA FALA – PRZYPŁYW
PRZEJAWY
Ameryka Łacińska Pod koniec lat 70. przywódcy wojskowi zaczynają wycofywać się z polityki w kolejnych państwach latynoamerykańskich. W Ekwadorze, Peru, Boliwii, Argentynie, Urugwaju, Brazylii, Hondurasie i Gwatemali powstają nowe, demokratyczne konstytucje, odbywają się wolne wybory, wyłaniane są w nich cywilne władze państwowe., 1977 - 1989 TRZECIA FALA – PRZYPŁYW
PRZEJAWY
Azja W 1977 r. po półtora roku stanu wyjątkowego Indie powracają na drogę demokracji. Po kilkuletnim okresie destabilizacji tureckie wojsko oddało władzę w ręce cywilnego rządu. Demokracja powraca też w Korei, Pakistanie, na Filipinach i Tajwanie., 1989 - 1990 TRZECIA FALA – PRZYPŁYW
PRZEJAWY
Świat komunistyczny W końcu fala demokratyzacji dociera również do świata komunistycznego. Kończy się dominacja Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, decydują się one kształtować swój ustrój na wzór zachodnioeuropejskich demokracji. Transformacja systemowa następuje m.in. na Węgrzech, w Polsce, NRD, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii.