Oś czasu. 6.9.1944 Wydanie przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej Na podstawie ustawy Krajowej Rady Narodowej z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dz. U.R.P. nr 1, póz. 3) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego postanawia a Prezydium Krajowej Rady Narodowej zatwierdza, co następuje:
Art. 1. (1) Reforma rolna w Polsce Jest koniecznością państwową i gospodarczą i będzie zrealizowana przy udziale czynnika społecznego zgodnie z zasadami Manifestu Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
(2) Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:
a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu hektarów użytków rolnych;
b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców;
c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw dla produkcji ogrodniczo-warzywniczej, kolonii i ogródków działkowych robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych;
d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych zarządowi państwowemu lub samorządowi ośrodków dla podniesienia kultury rolnej, wytwórczości nasiennej, hodowlanej oraz przemysłu rolniczego.
Art. 2. (l) Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym:
a) stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu;
b) będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej i obywateli polskich narodowości niemieckie;
c) będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu, za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejscowej ludności, względnie za inne przestępstwa przewidziane w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. (Dz.U.R.P. nr 4, poz. 16);
d) skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn;
e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha ubytków rolnych a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.
_{Źródło: Materiały źródłowe do historii Polski Ludowej, cz. 1, 1944–1949, oprac. K. Robakowski, M. Żurowski, Poznań 1982, s. 10–11.} 3.1.1946 Wydanie ustawy o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej z 3 I 1946 r.
Art. 1. Dla planowego odbudowania gospodarki narodowej, zapewnienia państwu suwerenności gospodarczej i podniesienia ogólnego dobrobytu przejmuje Państwo na własność przedsiębiorstwa na zasadach niniejszej ustawy.
Art. 2.1. Bez odszkodowania przechodzą na własność Państwa przedsiębiorstwa: przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe:
a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska,
b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej,
c) niemieckich i gdańskich osób prawnych, z wyłączeniem osób prawnych prawa publicznego,
d) spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdańskich, albo przez administrację niemiecką lub gdańską
e) osób, które zbiegły do nieprzyjaciela.
[…]
Art. 3.1. Za odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność:
A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących gałęziach gospodarki narodowej:
1) kopalnie oraz nadania górnicze podlegające przepisom prawa górniczego,
2) przemysł naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoliniarniami i innymi zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz przemysł paliw syntetycznych,
3) przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania energii elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo w celu zasilania publicznych środków komunikacji korzystających z prądu silnego,
k) przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania gazu dla celów przemysłowych i domowych,
5) zakłady wodociągowo obejmujące więcej aniżeli teren jednej gminy (okręgowe zakłady wodociągowe)
6) huty żelaza oraz huty metali kolorowych
7) przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materiałów wybuchowych,
8) koksownie,
9) cukrownie i rafinerie cukru,
10) gorzelnie przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki wódek,
11) browary o zdolności produkcyjnej powyżej 15 000 hl rocznie,
12) fabryki drożdży,
13) młyny zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na dobę, obliczonej na podstawie długości walców lub powierzchni kamieni młyńskich,
14) olejarnie o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz wszelkie rafinerie tłuszczów jadalnych,
15) chłodnie składowe,
16) wielki i średni przemysł włókienniczy,
17) przemysł poligraficzny i drukarnie.
_{Źródło: Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, oprac. Z. Kozik, E. Grzędziński, Warszawa 1987, s. 19–20.} 2.6.1947 Uchwalenie ustawy o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw i zawodowe wykonywanie czynności handlowych Art. 1. Celem stworzenia należytej organizacji handlu i uchronienia kupiectwa przed nieuczciwą konkurencją Minister Przemysłu i Handlu może uzależnić zawodowe wykonywanie wszystkich lub niektórych zarobkowych czynności handlowych albo prowadzenie przedsiębiorstw handlowych od uprzedniego zezwolenia władz przemysłowych.
Art. 2.1. Minister Przemysłu i Handlu po zasięgnięciu opinii naczelnych organizacyj samorządu gospodarczego i naczelnych zrzeszeń kupieckich – ustali w porozumieniu z Ministerstwem Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych w drodze rozporządzenia właściwość władz przemysłowych oraz tryb i warunki udzielania zezwoleń, przewidzianych w art. 1.
2. Przed udzieleniem zezwolenia na zawodowe wykonywanie czynności handlowych albo na prowadzenie przedsiębiorstwa handlowego władza przemysłowa winna zasięgnąć opinii właściwych branżowo zrzeszeń kupieckich.
[…]
Art. 5. Przepisy niniejszej ustawy nie dotyczą przedsiębiorstw państwowych, spółdzielczych oraz samorządowych.
_{Za: D19470220.pdf (sejm.gov.pl).} 2.7.1947 Przyjęcie przez Sejm Ustawodawczy Ustawy o Planie Odbudowy Gospodarczej Postanowienie wstępne
Art. 1.1. Ustala się Narodowy Plan Gospodarczy na lata 1947-1949 pod nazwą „Plan Odbudowy Gospodarczej”, który w niniejszej ustawie będzie nazwany „Planem”.
Dział II Podstawowe zadania Planu
Art. 3. Podstawowym zadaniem gospodarstwa narodowego w okresie 1947-1949 jest podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego.
Art. 4. Osiągnięcie zadania, o którym mowa w art. 3, nastąpi drogą:
a) utrwalenia ustroju i przebudowy struktury społeczno-gospodarczej kraju;
b) wyrównania szkód wojennych;
c) scalenia Ziem Odzyskanych z resztą kraju, z wszechstronnym wykorzystaniem w gospodarstwie narodowym szerokiego wybrzeża morskiego;
d) rozszerzenia udziału kraju w gospodarstwie światowym;
e) powrotu do kraju Polaków, którzy znaleźli się poza jego granicami w związku z wojną 1939-1945, jak również tych, którzy opuścili kraj dla celów zarobkowych;
f) obniżenie kosztów własnych produkcji dóbr i usług oraz wzrostu wydajności czynników produkcji.
Art. 5. Utrwalenie ustroju i przebudowa struktury społeczno-gospodarczej kraju nastąpi drogą zwiększenia udziału przemysłu i usług w ogólnej produkcji, tworząc podstawy do zwiększenia zatrudnienia rezerw pracy na wsi przez intensyfikację produkcji rolnej i zajęcia uboczne, do późniejszej całkowitej likwidacji przeludnienia rolniczego i do pełnego wykorzystania sił roboczych w mieście.
Art. 6. Wyrównanie szkód wojennych dokonywane będzie w sposób odpowiadający zamierzeniom w zakresie odbudowy gospodarstwa narodowego, tworzenia podstaw do zmian w jego strukturze i wielkości w następnych okresach narodowych planów gospodarczych oraz z uwzględnieniem zabezpieczenia majątku narodowego przed dalszą dekapitalizacją.
Art. 7.1. Scalenie Ziem Odzyskanych z resztą kraju nastąpi przez dalsze osadnictwo na Ziemiach Odzyskanych i zharmonizowania całości aparatu produkcyjnego kraju w zakresie rolnictwa, przemysłu i usług.
_{Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. 5, Lata 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2003, s. 160–161.} 29.3.1949 Zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych (wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania) o utworzeniu Centralnego Zarządu Państwowych Gospodarstw Rolnych § 1. Tworzy się Centralny Zarząd Państwowych Gospodarstw Rolnych jako przedsiębiorstwo państwowe wydzielone z administracji państwowej, prowadzone w ramach narodowych planów gospodarczych według zasad rozrachunku gospodarczego, zwane w dalszym ciągu niniejszego zarządzenia Centralny Zarząd P.G.R.
§ 3.1. Przedmiotem działalności Centralnego Zarządu P.G.R. jest koordynowanie, nadzorowanie i kontrolowanie oraz ogólne kierownictwo wydzielonych z administracji państwowej przedsiębiorstw (ich zjednoczeń), których zadaniem jest:
a) prowadzenie wzorowej produkcyjnej gospodarki rolnej, roślinnej i zwierzęcej w nieruchomościach ziemskich, przeznaczonych na państwowe gospodarstwa rolne;
b) prowadzenie zakładów przemysłu rolnego, związanych z określonymi wyżej państwowymi nieruchomościami ziemskimi;
c) zakładanie i prowadzenie w ramach państwowych gospodarstw rolnych stacji hodowli i reprodukcji nasion selekcyjnych, zarodowych zwierząt gospodarskich, zwierząt futerkowych oraz stacji naukowo-doświadczalnych z zakresu produkcji roślinnej j zwierzęcej;
d) zakładanie i prowadzenie czyszczalni nasion, punktów kopulacyjnych, sztucznej inseminizacji i wylęgarni;
e) prowadzenie państwowych stad ogierów, państwowych stadnin koni oraz źrebięciarni w celu zaopatrywania kraju w materiał zarodowy i zapewnienia gospodarce narodowej produkcji różnych typów koni;
f) zakładanie i prowadzenie zespołowych i wydzielonych warsztatów reparacyjnych dla bieżących remontów traktorów i maszyn rolniczych w celu racjonalnej eksploatacji środków mechanicznej uprawy w państwowych gospodarstwach rolnych;
g) prowadzenie administracji przejściowej państwowych nieruchomości ziemskich, przeznaczonych na inne cele – do czasu przekazania właściwym instytucjom lub organom.
_{Źródło: M19490286.pdf (sejm.gov.pl).} 21.7.1950 Przyjęcie ustawy o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu na lata 1950–1955 […]
3. Wyniki osiągnięte w okresie odbudowy umożliwiają przejście do nowego etapu budownictwa socjalistycznego, postawienie gospodarce narodowej nowych zadań w dziedzinie rozwoju sił wytwórczych i przebudowy społecznej. Zgodnie z wytycznymi uchwalonymi w grudniu 1948 r. przez I Kongres Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sześcioletni plan rozwoju i przebudowy gospodarczej Polski jest planem wielkiego rozwoju sił wytwórczych, wzrostu dobrobytu mas pracujących, rozkwitu kultury, planem budowy podstaw socjalizmu w Polsce. Zbudowanie podstaw socjalizmu oznacza:
1) Znaczne podniesienie poziomu sił wytwórczych ze szczególnym uwzględnieniem produkcji środków wytwórczości.
2) Okiełznanie i ograniczenie elementów kapitalistycznych w tych dziedzinach naszej gospodarki, w których jeszcze one występują oraz dalsze ich stopniowe wypieranie, a następnie i likwidowanie jako klasy.
3) Dobrowolne przekształcenie poważnej części gospodarstw małorolnych i średniorolnych w gospodarstwa zespołowe – socjalistyczne spółdzielnie produkcyjne – i zamykanie przez to źródeł rozwoju kapitalizmu.
4) Oparte na zasadach socjalistycznej solidarności i wzajemnej pomocy pogłębienie i zacieśnienie wzajemnych stosunków ekonomicznych i współpracy gospodarczej, prowadzące do jak najszerszego rozwoju sił wytwórczych na bazie planów gospodarczych Polski, ZSRR i krajów demokracji ludowej.
5) Znaczny wzrost dobrobytu materialnego, polepszenie warunków życiowych i podniesienie kultury i aktywności mas pracujących.
[…]
_{Źródło: Historia PRL 1950–1954. Wybór źródeł, cz. 2, oprac. R. Kozłowski, J. Sziling, Toruń 1979, s. 75–80.}