1520 Zygmunt Stary wydaje edykt toruński
W Rzeczypospolitej Reformacja rozwijała się za czasów Zygmunta w podziemiu. Król i Kościół rzymskokatolicki współdziałali w walce przeciwko niej, chociaż w polityce personalnej Zygmunt I zachowywał niezależność, gdy bowiem w roku 1522, po śmierci biskupa płockiego Erazma Ciołka, papież Hadrian VI mianował na jego miejsce Jana Albrechta brandenburskiego, brata wielkiego mistrza, król sprzeciwił się temu i wyznaczył Leszczyńskiego, którego papież ostatecznie zatwierdził. Wcześniej już, 24 lipca 1520, wydał pierwszy edykt toruński przeciw Reformacji, zakazujący wwozu pism Lutra do kraju. O jakie pisma mogło chodzić? W roku 1520 Luter wydał trzy pisma programowe: „Do szlachty chrześcijańskiej narodu niemieckiego", „O niewoli babilońskiej Kościoła" i „O wolności chrześcijanina". W pierwszym głosił tezę, że chrześcijanie jako członkowie Kościoła, a zwłaszcza władcy, są zobowiązani do udziału w naprawie Kościoła, ale bez stosowania przemocy. Papież powinien być reprezentantem jedności chrześcijaństwa, ale decydujące znaczenie mają mieć Kościoły lokalne. Drugie pismo ma charakter dogmatyczny, poddaje krytyce naukę o siedmiu sakramentach. Trzecie — uzasadnia wolność chrześcijanina w Chrystusie, a jednocześnie zobowiązanie do służby wobec człowieka. Pisma te zawierały krytykę papiestwa. Rzym zaś reprezentował tezę, że podważanie powagi władzy duchownej pociąga za sobą podważanie autorytetu władzy świeckiej.Indeks górny Źródło: Tadeusz Wojak, Szkice z dziejów Reformacji w Polsce XVI i XVII w., Warszawa 1977, old.luteranie.pl [dostęp 20.05.2021].. 1540 Ilustracja przedstawia dziennik modlitewny z 1605. Na okładce znajdują się słowa w obcym języku. Posiada ozdobne srebrne obramowanie. Mniej więcej w tym okresie na ziemie polskie dociera kalwinizm Kalwinizm określa się inaczej ewangelicyzmem reformowanym. Był to jeden czołowych nurtów protestanckich, który rozwijał się wraz z luteranizmem. Powstał w wyniku XVI–wiecznej reformacji. 1562 Ilustracja przedstawia budynek zgromadzenia braci polskich w Cieszkowach. Jest to stary, zabytkowy budynek z czerwoną dachówką na planie prostokąta. Ma obdrapane ściany, małe okna. Znajduje się w okolicach lasu. Powstaje ruch braci polskich, zwanych arianami Bracia polscy byli unitariańską wspólnotą religijną, której początki sięgają lat 1562–1563. Odłam ten wywodzi się z polskiego Kościoła reformowanego i stanowi najbardziej radykalne ugrupowanie reformacji w Polsce. 1564 Biskup warmiński Stanisław Hozjusz sprowadza do Polski jezuitów, którzy podejmują działalność edukacyjną i kontrreformacyjną
Czytaj więcej...W Braniewie powstaje pierwsze w Rzeczypospolitej kolegium jezuickie.
Decyzja Hozjusza o sprowadzeniu jezuitów na Warmię była wynikiem wielu wcześniejszych obserwacji i przemyśleń. Szczególnie do gustu przypadła mu działalność jezuitów na polu oświaty (szkoła i konwikt dla szlachty w Wiedniu), z którymi zetknął się jeszcze w okresie swej misji na dwór cesarza Ferdynanda I. Jezuici osiedlili się w Braniewie 8 stycznia 1565 roku w klasztorze pofranciszkańskim, który podzielili na trzy części: na mieszkania dla siebie, na konwikt dla studentów i na pomieszczenie dla pięciu klas szkolnych. Dla szkoły zwanej Collegium Hosianum przeznaczyli część wschodnią klasztoru, dla konwiktu część północną, a dla siebie część zachodnią. Każda z tych części została oddzielona jedna od drugiej ścianą. Podobnie na trzy części został podzielony dziedziniec zewnętrzny do swobodnego korzystania przez każdą grupę użytkowników.
Indeks dolny Źródło: Józef Włodarski, Inwestycje kulturalne kardynała Stanisława Hozjusza w Braniewie, „Studia Warmińskie” 1983, t. 20, s. 109–110.
. 14.4.1570 Ugoda sandomierska – porozumienie pomiędzy luteranami, kalwinami oraz braćmi czeskimi, zawarte w Sandomierzu
Czytaj więcej...Zawarta w kwietniu 1570 roku w Sandomierzu ugoda między przedstawicielami różnych wyznań wyróżniła Polskę na tle innych krajów europejskich, ogarniętych wojnami religijnymi. W porozumieniu tym protestanci zobowiązali się rozwiązywać konflikty między sobą w sposób pokojowy, dążyć do ochrony swego wyznania w państwie oraz współdziałać w sporach z katolikami. Z ugody wykluczono arian, ze względu na zbyt duże różnice w dogmatyce. Nie uznawali oni Trójcy Świętej, przez co byli uważani za bluźnierców przez wszystkie inne obecne w Polsce wyznania chrześcijańskie.
Porozumienie było w dużej mierze dziełem szlachty i to pozwala nam spojrzeć na ugodę także od innej strony. Stan szlachecki jako całość, bez względu na wyznanie, pragnął zachowania swej pozycji politycznej i własnego bezpieczeństwa. Obawiano się tyranii królewskiej, a także oddania rządów w ręce magnaterii. Obie te siły były w stanie wykorzystać kontrreformację jako pretekst do walki politycznej, w której wyniku straciłby cały stan szlachecki, nie tylko innowiercy (niekatolicy).
Indeks dolny Źródło: Ugoda sandomierska między trzema wyznaniami protestanckimi w Rzeczypospolitej, muzhp.pl [dostęp 24.05.2021].
. 28.1.1573 Ilustracja przedstawia pismo będące aktem konfederacji warszawskiej. Jest to drobnie zapisana uchwała. Akt konfederacji warszawskiej Podjęta na sejmie konwokacyjnym w Warszawie uchwała zawierała postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała pokój między innowiercami, równouprawnienie oraz opiekę państwa. 1579 Ilustracja przedstawia dziedziniec Uniwersytetu Wileńskiego. Widoczne są zabytkowe budynki z wysoką wieżą oraz krzyżem na czubku, a także niższy budynek wykonany z jasnego kamienia. Na placu zgromadzeni są ludzie. Utworzenie Akademii Wileńskiej – uniwersytetu w Wilnie, którego założycielem był król Stefan Batory Uczelnia funkcjonowała pod nazwą Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego. 1596 Ilustracja przedstawia czarno białą rycinę przedstawiającą cerkiew w Brześciu. Widoczne są dwie wieże z przodu kościoła przy głównym wejściu. Małe okna występują w rzędach w równych odległościach od siebie. Unia brzeska Władze Cerkwi w Rzeczypospolitej, przy poparciu Zygmunta III Wazy, decydują się na zawarcie unii z Kościołem katolickim. Na mocy unii brzeskiej większość wyznawców prawosławia została podporządkowana Kościołowi rzymskokatolickiemu. 1603 Ilustracja przedstawia stronę tytułową Indeksu Ksiąg Zakazanych. Słowa zapisane są po łacinie, widoczny jest herb. Pierwsza w Rzeczypospolitej publikacja Indeksu ksiąg zakazanych Był to opracowywany i ogłaszany przez Kościół katolicki spis dzieł, których wiernym nie wolno było czytać, posiadać ani rozpowszechniać bez zezwolenia władz kościelnych. Wśród wymienionych dzieł uważanych za niezgodne z doktryną Kościoła katolickiego znalazły się książki m.in. Galileusza, Immanuela Kanta, Kartezjusza, Mikołaja Kopernika, Monteskiusza i Andrzeja Frycza Modrzewskiego. 1638 Sejm nakazuje zamknięcie wszystkich instytucji ariańskich w Rakowie, w tym Akademii Rakowskiej, którą założyli bracia polscy w roku 1602. 1645 Colloquium charitativum (łac., braterska rozmowa) – wspólny zjazd katolików, luteran oraz kalwinistów w Toruniu Celem tego pokojowego spotkania teologów różnych wyznań chrześcijańskich było ustalenie jedności wiary oraz zagwarantowanie pokoju religijnego; gorąco popierał je król Władysław IV. Choć uczestnicy zjazdu nie wypracowali wspólnego stanowiska (różnice doktrynalne okazały się nie do przezwyciężenia) i do zgody nie doszło, to warta podkreślenia jest sama idea oraz gotowość wszystkich stron do dialogu, podczas gdy w Europie od kilkudziesięciu lat toczyła się wojna trzydziestoletnia, wywołana m.in. sporami religijnymi. 6.4.1654 Ilustracja przedstawia wizerunek Jana Kazimierza. Jest on ubrany w czarną zbroję. Ma poważny wyraz twarzy, długie czarne kręcone włosy. Za nim znajdują się ciemne chmury. Jan Kazimierz podpisuje dekret, który nakazuje wygnanie z Rzeczypospolitej wszystkich innowierców
Indeks górny Źródło: Tadeusz Wojak, Szkice z dziejów Reformacji w Polsce XVI i XVII w., Warszawa 1977, old.luteranie.pl [dostęp 20.05.2021].. 1540 Ilustracja przedstawia dziennik modlitewny z 1605. Na okładce znajdują się słowa w obcym języku. Posiada ozdobne srebrne obramowanie. Mniej więcej w tym okresie na ziemie polskie dociera kalwinizm Kalwinizm określa się inaczej ewangelicyzmem reformowanym. Był to jeden czołowych nurtów protestanckich, który rozwijał się wraz z luteranizmem. Powstał w wyniku XVI–wiecznej reformacji. 1562 Ilustracja przedstawia budynek zgromadzenia braci polskich w Cieszkowach. Jest to stary, zabytkowy budynek z czerwoną dachówką na planie prostokąta. Ma obdrapane ściany, małe okna. Znajduje się w okolicach lasu. Powstaje ruch braci polskich, zwanych arianami Bracia polscy byli unitariańską wspólnotą religijną, której początki sięgają lat 1562–1563. Odłam ten wywodzi się z polskiego Kościoła reformowanego i stanowi najbardziej radykalne ugrupowanie reformacji w Polsce. 1564 Biskup warmiński Stanisław Hozjusz sprowadza do Polski jezuitów, którzy podejmują działalność edukacyjną i kontrreformacyjną Czytaj więcej...W Braniewie powstaje pierwsze w Rzeczypospolitej kolegium jezuickie.
Decyzja Hozjusza o sprowadzeniu jezuitów na Warmię była wynikiem wielu wcześniejszych obserwacji i przemyśleń. Szczególnie do gustu przypadła mu działalność jezuitów na polu oświaty (szkoła i konwikt dla szlachty w Wiedniu), z którymi zetknął się jeszcze w okresie swej misji na dwór cesarza Ferdynanda I. Jezuici osiedlili się w Braniewie 8 stycznia 1565 roku w klasztorze pofranciszkańskim, który podzielili na trzy części: na mieszkania dla siebie, na konwikt dla studentów i na pomieszczenie dla pięciu klas szkolnych. Dla szkoły zwanej Collegium Hosianum przeznaczyli część wschodnią klasztoru, dla konwiktu część północną, a dla siebie część zachodnią. Każda z tych części została oddzielona jedna od drugiej ścianą. Podobnie na trzy części został podzielony dziedziniec zewnętrzny do swobodnego korzystania przez każdą grupę użytkowników.
Indeks dolny Źródło: Józef Włodarski, Inwestycje kulturalne kardynała Stanisława Hozjusza w Braniewie, „Studia Warmińskie” 1983, t. 20, s. 109–110.
. 14.4.1570 Ugoda sandomierska – porozumienie pomiędzy luteranami, kalwinami oraz braćmi czeskimi, zawarte w Sandomierzu Czytaj więcej...Zawarta w kwietniu 1570 roku w Sandomierzu ugoda między przedstawicielami różnych wyznań wyróżniła Polskę na tle innych krajów europejskich, ogarniętych wojnami religijnymi. W porozumieniu tym protestanci zobowiązali się rozwiązywać konflikty między sobą w sposób pokojowy, dążyć do ochrony swego wyznania w państwie oraz współdziałać w sporach z katolikami. Z ugody wykluczono arian, ze względu na zbyt duże różnice w dogmatyce. Nie uznawali oni Trójcy Świętej, przez co byli uważani za bluźnierców przez wszystkie inne obecne w Polsce wyznania chrześcijańskie.
Porozumienie było w dużej mierze dziełem szlachty i to pozwala nam spojrzeć na ugodę także od innej strony. Stan szlachecki jako całość, bez względu na wyznanie, pragnął zachowania swej pozycji politycznej i własnego bezpieczeństwa. Obawiano się tyranii królewskiej, a także oddania rządów w ręce magnaterii. Obie te siły były w stanie wykorzystać kontrreformację jako pretekst do walki politycznej, w której wyniku straciłby cały stan szlachecki, nie tylko innowiercy (niekatolicy).
Indeks dolny Źródło: Ugoda sandomierska między trzema wyznaniami protestanckimi w Rzeczypospolitej, muzhp.pl [dostęp 24.05.2021].
. 28.1.1573 Ilustracja przedstawia pismo będące aktem konfederacji warszawskiej. Jest to drobnie zapisana uchwała. Akt konfederacji warszawskiej Podjęta na sejmie konwokacyjnym w Warszawie uchwała zawierała postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała pokój między innowiercami, równouprawnienie oraz opiekę państwa. 1579 Ilustracja przedstawia dziedziniec Uniwersytetu Wileńskiego. Widoczne są zabytkowe budynki z wysoką wieżą oraz krzyżem na czubku, a także niższy budynek wykonany z jasnego kamienia. Na placu zgromadzeni są ludzie. Utworzenie Akademii Wileńskiej – uniwersytetu w Wilnie, którego założycielem był król Stefan Batory Uczelnia funkcjonowała pod nazwą Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego. 1596 Ilustracja przedstawia czarno białą rycinę przedstawiającą cerkiew w Brześciu. Widoczne są dwie wieże z przodu kościoła przy głównym wejściu. Małe okna występują w rzędach w równych odległościach od siebie. Unia brzeska Władze Cerkwi w Rzeczypospolitej, przy poparciu Zygmunta III Wazy, decydują się na zawarcie unii z Kościołem katolickim. Na mocy unii brzeskiej większość wyznawców prawosławia została podporządkowana Kościołowi rzymskokatolickiemu. 1603 Ilustracja przedstawia stronę tytułową Indeksu Ksiąg Zakazanych. Słowa zapisane są po łacinie, widoczny jest herb. Pierwsza w Rzeczypospolitej publikacja Indeksu ksiąg zakazanych Był to opracowywany i ogłaszany przez Kościół katolicki spis dzieł, których wiernym nie wolno było czytać, posiadać ani rozpowszechniać bez zezwolenia władz kościelnych. Wśród wymienionych dzieł uważanych za niezgodne z doktryną Kościoła katolickiego znalazły się książki m.in. Galileusza, Immanuela Kanta, Kartezjusza, Mikołaja Kopernika, Monteskiusza i Andrzeja Frycza Modrzewskiego. 1638 Sejm nakazuje zamknięcie wszystkich instytucji ariańskich w Rakowie, w tym Akademii Rakowskiej, którą założyli bracia polscy w roku 1602. 1645 Colloquium charitativum (łac., braterska rozmowa) – wspólny zjazd katolików, luteran oraz kalwinistów w Toruniu Celem tego pokojowego spotkania teologów różnych wyznań chrześcijańskich było ustalenie jedności wiary oraz zagwarantowanie pokoju religijnego; gorąco popierał je król Władysław IV. Choć uczestnicy zjazdu nie wypracowali wspólnego stanowiska (różnice doktrynalne okazały się nie do przezwyciężenia) i do zgody nie doszło, to warta podkreślenia jest sama idea oraz gotowość wszystkich stron do dialogu, podczas gdy w Europie od kilkudziesięciu lat toczyła się wojna trzydziestoletnia, wywołana m.in. sporami religijnymi. 6.4.1654 Ilustracja przedstawia wizerunek Jana Kazimierza. Jest on ubrany w czarną zbroję. Ma poważny wyraz twarzy, długie czarne kręcone włosy. Za nim znajdują się ciemne chmury. Jan Kazimierz podpisuje dekret, który nakazuje wygnanie z Rzeczypospolitej wszystkich innowierców