Przeczytaj
Rozwój kontrreformacji w Polsce
Biskupi polscy oraz rezydujący w Rzeczypospolitej przedstawiciele papieża, zwani nuncjuszami apostolskiminuncjuszami apostolskimi, domagali się zniesienia konfederacji warszawskiejkonfederacji warszawskiej, jednak zarówno dla krajowych, jak i zagranicznych szermierzy kontrreformacji było jasne, że w walce z protestantami decydować będą argumenty, a nie przemoc. Duszpasterze nauczali więc katechizmu rzymskiegokatechizmu rzymskiego i popularyzowali polskojęzyczne pieśni kościelne, jezuicijezuici wprowadzili jako codzienne pozdrowienie „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”, rozwijał się też – podobnie jak w innych krajach katolickich – kult maryjny. Ważną rolę w dziele ewangelizacji odegrała sztuka, którą traktowano jako swoistą Biblię dla analfabetów (łac. Biblia pauperum – Biblia ubogich, niepiśmiennych; zbiór rycin przedstawiających sceny biblijne).
W 1564 r. sejm przyjął postanowienia soboru trydenckiegosoboru trydenckiego. W tym samym roku sprowadzono na Warmię pierwszych jezuitów, którzy oprócz działalności duszpasterskiej rozwinęli sieć szkół na poziomie gimnazjalnym. Do 1608 r. powstało w Rzeczypospolitej 25 kolegiówkolegiów prowadzonych przez nowe zgromadzenie, a w ciągu następnych 30 lat – dalszych 17. W 1579 r. król Polski Stefan Batory podniósł wileńskie kolegium jezuickie do rangi uniwersytetu. Zagrożona ekspansją jezuitów poczuła się Akademia Krakowska, z której inicjatywy zaczęły wkrótce powstawać konkurencyjne szkoły średnie, tzw. kolonie akademickie. Z kolei w 1642 r. powstało pierwsze kolegium prowadzone przez zakon pijarówpijarów. Jednak ani konkurencyjne inicjatywy katolickie, ani starania pedagogów protestanckich nie mogły dorównać rozmachem działaniom jezuitów.
Wyjaśnij, jaką rolę odgrywały kolegia prowadzone przez jezuitów.
Na efekty nie trzeba było długo czekać. Już ok. 1570 r. rozpoczął się powrót szlachty na łono katolicyzmu. Do Kościoła rzymskiego powracali niedawni kalwinikalwini, ale przybywało w nim też neofitówneofitów – wywodzili się oni przede wszystkim spośród prawosławnych bojarówbojarów, którzy wcześniej na krótko przyjęli wyznanie kalwińskie. Szybkie porzucenie kalwinizmu przez szlachtę polską stanowi dla historyków zagadkę, którą tłumaczy się jej płytkim stosunkiem do kwestii religijnych. Znaczące enklawyenklawy protestantyzmu utrzymały się w XVII w. w Małopolsce i Wielkopolsce, gdzie poziom kulturalny i intelektualny szlachty był wyższy niż na wschodzie. Na Litwie kalwinizm zawdzięczał swe przetrwanie potężnym protektorom w osobach RadziwiłłówRadziwiłłów.
Kult maryjny
Odrzucając kult świętych, protestanci sprzeciwili się również wielowiekowej tradycji kultu maryjnego, jako że wśród osób wyniesionych na ołtarze szczególne miejsce zajmowała zawsze Matka Boska. Zwłaszcza ten jej ostatni tytuł, nadany jeszcze w starożytności, budził sprzeciw reformatorów. To sprawiło, że w XVI w. wyjątkowa cześć dla Najświętszej Marii Panny przyćmiła w Kościele katolickim kult innych świętych.
W Polsce wyrazem tego procesu był rozwijający się w wielu sanktuariach kult obrazów maryjnych, w tym najważniejszego – Matki Boskiej Częstochowskiej, który ok. 1382 r. trafił do świeżo ufundowanego klasztoru Paulinów na Jasnej Górze. W czasach reformacji kult Matki Boskiej wzmacniał jedność katolików polskich, a Częstochowa stała się celem pielgrzymek monarchów. Okoliczności oblężenia w 1655 r. klasztoru przez Szwedów spopularyzował następnie jego przeor Augustyn Kordecki w łacińskim dziele Nova Gigantomachia. Odtąd jasnogórski wizerunek Najświętszej Marii Panny stał się symbolem obrony katolickiej Polski przed różnowierczymi agresorami.
Do rozwoju kultu maryjnego przyczyniły się również złożone podczas potopu, w 1656 r., śluby lwowskie króla Polski Jana Kazimierza, w których władca ogłosił Marię Królową Korony Polskiej (do tej tradycji nawiązał 300 lat później, w okresie komunizmu, prymas Stefan Wyszyński). W XVII w., obok najsłynniejszego klasztoru na Jasnej Górze, istniało w Rzeczypospolitej przynajmniej 400 sanktuariów maryjnych o znaczeniu lokalnym.
Wymień znane ci ośrodki kultu maryjnego w Polsce. Które z nich mają znaczenie ogólnokrajowe, a które tylko regionalne? Znajdź informacje o czasie ich powstania.
Słownik
(z łac. collegium – zrzeszenie) w Rzeczypospolitej Obojga Narodów rodzaj szkoły średniej dla młodzieży szlacheckiej, połączonej z internatem
(z gr. neophytos – nowo nawrócony) człowiek, który niedawno przyjął jakieś wyznanie, zwykle chrześcijańskie
(wł. nunzio apostolico od łac. nuntius apostolicus) stały przedstawiciel dyplomatyczny papieża przy rządzie jakiegoś państwa
dokument uchwalony w 1573 r. podczas sejmu konwokacyjnego, który zapewniał pokój wieczysty między wyznawcami różnych religii w państwie polsko‑litewskim oraz równouprawnienie szlachty dysydenckiej i opiekę państwa nad jej przedstawicielami
członkowie zakonu katolickiego założonego w 1534 r. przez Ignacego Loyolę pod nazwą Towarzystwo Jezusowe (łac. Societas Iesu ); celem Towarzystwa było wspieranie Kościoła rzymskokatolickiego przez pracę oświatową i misyjną
sobór powszechny zwołany w Kościele katolickim w następstwie postępów reformacji oraz podnoszonej przez środowiska kościelne konieczności reform wewnętrznych; obradował w latach 1545–1563, ustalił najważniejsze punkty programu kontrreformacji
Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych; katolicki zakon męski założony w Rzymie przez św. Józefa Kalasantego pod koniec XVI w.; działalność zakonu skupiała się na prowadzeniu szkół dla młodzieży męskiej, początkowo przede wszystkim z ubogich rodzin; w drugiej połowie XVII i w XVIII w. zakon stworzył sieć szkół w kilku krajach europejskich, także w Polsce, konkurując pod tym względem z jezuitami
wyznawcy kalwinizmu, jednego z głównych odłamów protestantyzmu (twórcą doktryny był Jan Kalwin, jej podstawę stanowiło Pismo Święte); kalwinizm zalecał lekturę Biblii, odrzucał natomiast autorytet papiestwa i nauki doktorów Kościoła, a także hierarchię kościelną, zakony i celibat duchowieństwa
(z ros. bojarin; być może od istniejącego na Rusi określenia bojarin – wielmoża) najwyższa warstwa społeczna w dawnej Rosji
(z franc. enclave od łac. clavis – klucz) tu: teren otoczony obszarem o innym charakterze
(z gr. katechismos – nauczanie) zbiór doktryny chrześcijańskiej opublikowany w 1566 r.
Słowa kluczowe
kontrreformacja, kościół, kult maryjny, katolicyzm, protestantyzm, jezuici, Rzeczpospolita Obojga Narodów
Bibliografia
T. Wojak, Szkice z dziejów reformacji w Polsce XVI i XVII w., Warszawa 1977.
J. Włodarski, Inwestycje kulturalne kardynała Stanisława Hozjusza w Braniewie, „Studia Warmińskie” 1983, t. 20.
T. Maresz, K. Juszczyk,Historia w źródłach – nie tylko pisanych dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Toruń 2004.