W celu na koniec zachęcenia wojska Rzpltej do dzieł nadzwyczajnie walecznych i rycerskich nobilitacyje za sprawy przez się wojenne, promocyje bez fortragu i nadgrody pieniężne z sumy na to osobno przeznaczyć się mającej, a to wszystko Królowi Jmci w czasie teraz aktualnie toczącej się wojny powierzamy.

Nie zachęcono do zebrania się wolontariuszów [ochotników], a zebranych przez gorliwość własną nie użyto. Nie uzbrojono miast, które powszechnie życzyły być pomocą w sprawie uszczęśliwienia ogólnego. Nawet nie przyjęto remonstracyi [zaleceń] od komisyi wojskowej zabrania nadwornych ludzi i leśniczych po dobrach na Ukrainie, których liczba wynosić by mogła do czterech tysięcy. To po części uskutecznione było z domysłu samych generałów przy wkroczeniu nieprzyjaciela, ale liczba do 300 może tylko wynosiła.
Przy omyłkach tak grubych dokonano podział wojska zebranego, razem z 12 000 tylko złożonego, na trzy dywizyje, aby każda z osobna czyniła operacyje naprzeciw trzem dywizjom wojska rosyjskiego, z których każda tak mocna była, jak wojsko polskie, i już wkroczonym w kraj: jednej dywizyi od Kijowa, drugiej od Bałty, a trzeciej od Mohylewa – zamiast użycia całej siły naprzeciw jednej z tych, która by zapewnię zbita była, przez co wojsko, bez doświadczenia jeszcze, nabrałoby śmiałości, a obywatel zachęcenia i powodu łączenia się z nim.

Kawaleryja składała się z dwu brygad, po 1600 koni każda, i z pięciu pułków lekkiej kawaleryi, cztery po 600 koni, piąty po 800, razem czyniło to 6400 koni, z czego jednakże odliczyć należy najmniej 1500 kawalerzystów na rezerwy, mających konie okaleczałe lub niezdatne; tak że cała armia litewska wynosiła najwyżej 9000 żołnierza.
Łatwo więc zrozumieć, że tak mały korpus nie mógł obronić kraju mającego 150 mil frontu, w którym znajdowała się jedna tylko mała forteca [Zamek w Nieświerzu nad rzeką Uszą], a nie było ani wąwozów, ani gór, które by pomogły w zatrzymaniu wroga. Książę Wirtemberg, który wtedy był jeszcze komendantem tej armii, rozumiał bardzo dobrze te wadę naszych stanowisk i zażądał posiłków, obiecano mu je, ale w uszczuplonej ilości. Przysłano mu tylko dwa pułki wojsk pieszych koronnych (22000 ludzi [pomyłka wydawcy – powinno być 2000 ludzi]), brygadę Stanisława Kostki Potockiego (1300 koni) i 500 koni z regimentu księcia Wirtemberskiego; korpus ten, wliczając jeszcze 400 strzelców konnych i artylerją wynosił 4000 ludzi. Tak więc 15 000 ludzi miało powstrzymać całą nawałę moskiewską. Było to zbyt mało, a do tego garstka ta pozostawała pod tak złym kirownictwem, że dziwić się należy tak uporczywej jej obronie.
Skoro książę Wirtemberg zażądał dymisji, dowództwo naszej armii powierzono generał-lejtnantowi Judyckiemu (…)

Odtąd miałem już tylko na oku rozkaz, usiłując co do środków omamić sam siebie (et je m’etourdis sur mes moyens). Zresztą artykuły, na któreśmy się zgodzili, a z których główniejsze przeze mnie podane zostały, mogły mi jakążkolwiek powodzenia dawać otuchę. Umówiliśmy tedy między sobą, że ani książę Wirtemberski, ani ja nie będziemy się zabawiali szczegółową i niepodobną obroną granic, ale że będziemy się starali skupić nasze rozrzucone siły w jak najprzyjaźniejszym dla nas punkcie. Z mojej strony miałem jak najrychlej zapewnić sobie jakie warowne miejsce, gdzieżbym zapasy wojenne i zakłady moje ubezpieczył. Miałem nadto utrzymywać ciągłe związki z wojskim litewskiem, abym z nim wspólnie zasłaniał Warszawę. Książę Lubomirski miał założyć znaczne magazyny w województwie wołyńskim, a sam z pięcio- lub sześcio-tysięcznym korpusem zająć okolice Konstantynowa dla zasłony mojej tylnej straży i wojennych składów i wtedy dopiero wspólnie działać zaczniemy. Artyleryja i potrzebne zapasy miały mi być z największym dostawiane pośpiechem: miałem nadto niewątpliwie otrzymać wyraźne rozkazy na wybranie kilku tysięcy kozaków, których pograniczna Ukraina dostarczyć mogła. Król miał opuścić Warszawę na czele ośmiotysięcznego korpusu i zwrócić się tam, gdzieby okoliczności tego wymagały. Upewniono mnie na koniec, że skoro tylko kroki wojenne rozpoczęte zostaną, Prusacy w trzydzieści tysięcy przyciągną nam w pomoc, a to na wiarę zawartego z tym mocarstwem przymierza. (…)

Otóż ktokolwiek zna niezłamaną zaciętość rosyjskiego żołnierza zmuszonego w dniu tym do odwrotu, ten łatwo wyobrazi sobie polską przewagę i snadno osądzi, azali strata 200 ludzi (jak ją podają rosyjskie raporta) spowodować mogła odwrót wojska przyzwyczajonego widzieć pierzchające przed sobą tłumy muzułmanów z siłami nierównie wyższymi. Polacy utrzymali plac bitwy przez kilka godzin; ale że ich celem był pochód za Zasław, gdzie swoje znaleźć mieli zapasy, że ta utarczka była raczej przypadkowym spotkaniem aniżeli z góry obmyśloną bitwą, pofirażowawszy wobec (sous la barbe) nieprzyjaciela puściłem się w moją drogę, w czym nieprzyjaciel najmniejszej nie śmiał mi stawiać przeszkody. Pomimo błędów popełnionych porażka Rosyjan byłaby zupełna i przywiodłaby ich pewnie o utratę całego wojennego rynsztunku, gdybym się po prostu dał unieść żołnierskiemu zapałowi, a nie musiał bacznego zwracać oka na ruchy wszystkich trzech kolumn rosyjskich natężających w tej właśnie chwili całą swoją usilność, żeby mnie koniecznie okrążyć. (…)

Kanonada trwała z obu stron bez przestanku siedem godzin, podczas której wojsko polskie straciło dwóch żołnierzy i oficyjera tylko.
Przypuszczony był atak potem z kawaleryją, infanteryją [piechota] i strzelcami. (…) Lecz gdy przez liczność wojska tył naokoło zajmowali Moskale i brygada Biernackiego uszła przed czasem, nie będąc w akcyi nawet, zaczęto rejterować się [wycofywać] ku Krasnystawowi z nieustannym ogniem karabinowym i użyciem armat w czasie potrzeby przeciw nieprzyjacielowi, który idąc za nim mil dwie odniósł korzyść, że jeszcze więcej stracił ludzi. W całej tej akcyi Polacy stracili 90 ludzi rachując z rannymi; Moskale podług powszechnej wiadomości – 4000.

a w układzie etatów takowych, zachowa deputacyja tę regułę, iż w etacie na 15 000 położy 8000 na Koronę, 7000 na Litwę, w etacie na 14 000 położy 7689 w Koronie, a 6311 na Litwie, w etacie na 13 000 położy w Koronie 7000, a 6000 w Litwie, w etacie na 12 000 położy 6500 w Koronie, a 5500 w Litwie. (…) Sposób zredukowania projective wojska przedsięwzięty będzie albo przez zmniejszenie generalne w części każdego korpusu, albo też przez zwinienie całkowite niektórych, mając oraz baczność na sztab generalny. (…)