Oś czasu.
25 listopada 1967. Zdjęcie ze spektaklu. Zdjęcie przedstawia spektakl teatralny. Czterech aktorów stoi na scenie w kostiumach z epoki. Jeden z nich siedzi i czyta list. Premiera Dziadów Adama Mickiewicza w reż. Kazimierza Dejmka
W roli Gustawa-Konrada wystąpił Gustaw Holoubek. Ministerstwo Kultury i Sztuki namawiało reżysera, aby przygotował spektakl na rocznicę 50-lecia rewolucji październikowej (czyli 7 listopada 1967 r.), ale Kazimierz Dejmek tłumaczył przesunięcie premiery tym, że przedstawienie nie jest jeszcze gotowe. Ostatecznie odbyła się ona 25 listopada, co także miało symboliczne znaczenie, była to bowiem wigilia rocznicy śmierci Adama Mickiewicza.
30 stycznia 1968. Zdjęcie ze spektaklu. Zdjęcie przedstawia spektakl teatralny. Aktorzy stoją na scenie w kostiumach z epoki. Po środku młody mężczyzna w jasnej koszuli, w stronę którego zwróceni są pozostali. Ostatnie przedstawienie Dziadów Adama Mickiewicza w reż. Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Manifestacja studentów pod pomnikiem Adama Mickiewicza
1967 Grudzień 13, Warszawa
Notatka Kierownika Wydziału Kultury KC PZPR Wincentego Kraśko w sprawie inscenizacji „Dziadów" Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie.

„Przedstawienie »Dziadów«, grane od 25 listopada br. w Teatrze Narodowym, przygotowane przez dyrektora teatru tow. Kazimierza Dejmka ma szkodliwy politycznie, tendencyjny charakter.
Wynika to z doboru tekstów, sposobu prowadzenia aktorów oraz inscenizacji poszczególnych fragmentów dzieła; nie mówiąc o »dopisanej« scenie finałowej o określonej symbolice ideowo-politycznej.
Trudno przypuścić, by tej miary reżyser, co tow. Dejmek nie zdawał sobie sprawy z wymowy ideowo-politycznej tak wystawionych »Dziadów«, zwłaszcza w roku obchodów 50-lecia Rewolucji Październikowej”
_{Indeks dolny Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Wybór tekstów źródłowych, t. 6, 1956–1989, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 260.}.
29 lutego 1968. Rezolucja uchwalona 29 lutego 1968 na Walnym Nadzwyczajnym Zebraniu Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich. Ilustracja przedstawia kartkę maszynopisu. U góry strony: Rezolucja Tekst napisany przez Warszawski Związek Literatów Polskich dotyczy przywrócenia spektaklu Dziady w reżyserii Dejmka. Nadzwyczajne zebranie Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich. Rezolucja krytykująca politykę kulturalną PZPR
W imieniu POP PZPR i Koła ZSL przy ZLP w Warszawie Stanisław Ryszard Dobrowolski zgłosił poniższy tekst:

„Zgromadzeni w dniu 20 lutego 1968 roku na Nadzwyczajnym Walnym Zebraniu Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich, zwołanym z powodu zawieszenia przedstawień »Dziadów« Adama Mickiewicza w inscenizacji Kazimierza Dejmka na scenie Teatru Narodowego w Warszawie, świadomi współodpowiedzialności za kształtowanie życia kulturalnego Polski Ludowej, wyrażamy zaniepokojenie tą decyzją i okolicznościami jej towarzyszącymi.
[…]
Pragniemy zarazem kategorycznie odgrodzić się od prób manifestowania postaw obcych tym tradycjom, sprzecznych z interesami naszego Ludowego Państwa.
Niestety, sprawa »Dziadów« w inscenizacji Dejmka stała się powodem nieodpowiedzialnych manifestacji oraz posłużyła za pretekst do działań nie mających wiele wspólnego z arcydziełem Mickiewicza, a nawet wystąpień zwróconych przeciw polityce Partii i Rządu, do tendencyjnych ocen zasad tej polityki.
Jesteśmy przeświadczeni, że niedomagania w realizacji naszej socjalistycznej polityki kulturalnej mogą i powinny być usuwane w atmosferze spokoju i powagi, przy naszym współuczestnictwie, co uważamy za swój obowiązek.
Oczekujemy, że w takich właśnie warunkach „Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka będą mogły być wystawione na scenie Teatru Narodowego.
Zobowiązujemy władze związkowe do poinformowania najwyższych czynników partyjnych i rządowych o naszym stanowisku”.
_{Indeks dolny Źródło: Najnowsza historia Polski na tle międzynarodowym. Teksty źródłowe, wybór i oprac. Z.J. Michalski, M. Wilk, Łódź 2000, s. 167–169.}.
8 marca 1968 — 23 marca 1968. Krakowskie Przedmieście, manifestanci zebrani pod kościołem św. Krzyża. Zdjęcie przedstawia tłum ludzi stojących przy budynku oraz na schodach zewnętrznych. Tłum skanduje i wskazuje coś palcami. Protesty i strajki studenckie w Polsce
Artykuł „Życia Warszawy” o wystąpieniach studentów Uniwersytetu Warszawskiego z 9 marca 1968 r.

„Komu to służy?
W godzinach popołudniowych w piątek w rejonie Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu powstały zakłócenia w ruchu ulicznym i komunikacji. Przyczyną ich była sytuacja, jaka wytworzyła się na terenie Uniwersytetu Warszawskiego w wyniku nieodpowiedzialnych wystąpień grupy studentów, do których dołączyły się elementy chuligańskie.
[…]
Na Uniwersytecie Warszawskim co pewien czas daje znać o sobie grupka awanturników, wywodząca się z kręgów bananowej młodzieży, której obce są troski materialne, prawdziwe warunki życia i potrzeby naszego społeczeństwa. Oni to próbują wywoływać co pewien czas niepokój, oni to przeszkadzają zdecydowanej większości młodzieży, która pragnie się uczyć i korzystać z tych wszystkich możliwości rozwoju, jakie jej stwarza władza ludowa. Oni to byli sprawcami wczorajszych zajść, wykorzystując jako pretekst usunięcie z uczelni 2 studentów znanych z anarchistycznych wystąpień na terenie Uniwersytetu.
Należy wyrazić głębokie ubolewanie, że owej grupce prowodyrów udało się wczoraj wciągnąć część młodzieży studenckiej. Jest to tym bardziej godne ubolewania, że ci studenci nie uważali za wskazane odciąć się od szumowin, które dołączyły do nich wykorzystując jak zawsze tego typu okazje do »rozróby«.
Wystąpienia studentów UW przeniosły się poza mury uczelni na ulicę. Przechodnie przypatrywali się rozhisteryzowanym i rozkrzyczanym młodzieniaszkom początkowo z dezaprobatą, a potem z otwartym oburzeniem. Tym bardziej że grupy studentów tamowały ruch uliczny w godzinach powrotu ludzi z pracy do domu.
Aktyw społeczno-polityczny niektórych warszawskich zakładów pracy starał się wspólnie z władzami uczelni rozładować sytuację nawołując do spokojnego rozejścia się. Ponieważ perswazja nie odniosła skutku, do akcji musiała wkroczyć ORMO, a następnie Milicja Obywatelska”.
_{Indeks dolny Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Wybór tekstów źródłowych, t. 6, 1956–1989, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 262–263.}.
8 marca 1968. Aresztowanie rankiem studentów: Henryka Szlajfera, Seweryna Blumsztajna, Jana Lityńskiego, Karola Modzelewskiego i Jacka Kuronia.
8 marca 1968. Wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego w obronie ukaranych kolegów, brutalnie spacyfikowany przez siły porządkowe i „aktyw robotniczy”
Rezolucja studentów uczelni warszawskich, żądająca zaprzestania represjonowania uczestników protestu przeciwko zakazowi wystawiania „Dziadów" w Teatrze Narodowym.

„My, studenci uczelni warszawskich, zebrani na wiecu w dniu 8 marca 1968 r. oświadczamy:
Nie pozwolimy nikomu deptać Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Represjonowanie studentów, którzy protestowali przeciwko haniebnej decyzji zakazującej wystawiania »Dziadów« w Teatrze Narodowym, stanowi jawne pogwałcenie artykułu 71 Konstytucji;
Nie pozwolimy odebrać sobie prawa do obrony demokratycznych i niepodległościowych tradycji Narodu Polskiego;
Nie umilkniemy wobec represji;
Żądamy unieważnienia decyzji o usunięciu kolegów Adama Michnika i Henryka Szlajfera;
Żądamy umorzenia postępowania dyscyplinarnego przeciw (nazwiska)
[…]
My, studenci Warszawy, zebrani na wiecu w dniu 8 marca, wyrażamy pełne poparcie dla rezolucji Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Warszawskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Literaci potępili zaostrzenie cenzury i zdjęcie z afisza »Dziadów« Adama Mickiewicza.
Solidaryzujemy się z głosem środowisk twórczych w obronie kultury i swobód obywatelskich”.
_{Indeks dolny Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Wybór tekstów źródłowych, t. 6, 1956–1989, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s. 261–262.}.
11 marca 1968. Józef Cyrankiewicz. Zdjęcie przedstawia łysego mężczyznę w średnim wieku, ubranego w ciemny garnitur, jasną koszulę oraz krawat. Interpelacja Koła Poselskiego „Znak” skierowana do Prezesa Rady Ministrów Józefa Cyrankiewicza w sprawie zajść na ulicach Warszawy.
„Do głębi przejęci wypadkami w dniach 8 i 9 marca br. na Uniwersytecie Warszawskim i Politechnice, w trosce o spokój w naszym kraju w skomplikowanej sytuacji międzynarodowej oraz w trosce o właściwą atmosferę dla wychowywania i kształcenia młodzieży, na podstawie art. 22 Konstytucji PRL oraz art. 70-71 Regulaminu Sejmu PRL zapytujemy:
Co zamierza Rząd uczynić, aby powściągnąć brutalną akcję Milicji i ORMO wobec młodzieży akademickiej i ustalić odpowiedzialność za brutalne potraktowanie tej młodzieży;
Co zamierza Rząd uczynić, aby merytorycznie odpowiedzieć młodzieży na stawiane przez nią palące pytania, które nurtują także szeroką opinię społeczną, a dotyczą demokratycznych swobód obywatelskich i polityki kulturalnej Rządu.
Do wystąpień młodzieży studiującej w Warszawie doszło wskutek pewnych wyrazistych błędów czynników rządowych w dziedzinie polityki kulturalnej. Zdjęcie »Dziadów« z programu teatralnego zostało odczute także przez młodzież jako bolesna i dramatyczna ingerencja, zagrażająca swobodzie życia kulturalnego i uwłaczająca narodowym tradycjom.
Uważamy również, że w piątek 8 marca można było zapobiec zajściom na Uniwersytecie Warszawskim. W trakcie wiecu wjechały na teren Uniwersytetu autokary ORMO, co niesłychanie zaogniło sytuacje.
W dniach 8 i 9 marca manifestująca młodzież była bita niesłychanie brutalnie, częstokroć w sposób zagrażający życiu. Widziano szereg wypadków znęcania się nad młodzieżą, w tym nad kobietami.
Wszystko to rozjątrzyło niesłychanie społeczeństwo.
Zwracamy się do Obywatela Premiera, aby rząd podjął kroki zmierzające do politycznego rozładowania sytuacji. Wymaga to zaprzestania brutalnej akcji Milicji. Nie należy wszystkich, którzy widząc te brutalne akty, protestują przeciwko nim, traktować jako wrogów ustroju. Ani młodzież, ani całe społeczeństwo nie dało w tych wypadkach wyrazu swojej wrogiej postawie wobec socjalizmu. Nieodpowiedzialne okrzyki, jakie również się zdarzały, spowodowane zostały postępowaniem ORMO i MO i nie mogą stanowić miary dla oceny postawy młodzieży.
Wyrażamy także nasze zaniepokojenie pojawieniem się tego rodzaju interpretacji prasowych, które jeszcze bardziej zaogniają sytuację.
Nie jest wyjściem zdławienie manifestacji, ale nieutracenie możliwości rozmawiania ze społeczeństwem. Apelujemy o ten kierunek rozwiązań.
Konstanty Łubieński
Tadeusz Mazowiecki
Stanisław Stomma
Janusz Zabłocki
Jerzy Zawieyski”.
_{Indeks dolny Źródło: Najnowsza historia polityczna Polski. Wybór źródeł, cz. 6, 1956–1970, oprac. W. Kozub-Ciembroniewicz, J.M. Majchrowski, Kraków 1994, s. 103–104.}.
15 marca 1968. Największa w kraju manifestacja studencka. W gdańskim proteście udział wzięło ok. 20 tys. ludzi.
19 marca 1968. Władysław Gomułka. Zdjęcie przedstawia starszego, siwego mężczyznę z łysiną na czubku głowy. Mężczyzna ma ciemne, grube oprawki od okularów. Ubrany jest w garnitur. Przemówienie W. Gomułki skierowane przeciwko studentom, intelektualistom oraz „syjonistycznym” inspiratorom protestów
„TOWARZYSZE!
W wydarzeniach, jakie miały miejsce, aktywny udział wzięła część młodzieży akademickiej pochodzenia lub narodowości żydowskiej. Rodziny wielu z tych studentów zajmują mniej lub bardziej odpowiedzialne, a także wysokie stanowiska w naszym państwie. Ta przede wszystkim okoliczność spowodowała, iż na fali tych wydarzeń wypłynęło, opacznie nieraz pojmowane hasło walki z syjonizmem.
Czy w Polsce są żydowscy nacjonaliści, wyznawcy ideologii syjonistycznej? Na pewno tak. Byłoby jednak nieporozumieniem, gdyby ktoś chciał dopatrywać się w syjonizmie niebezpieczeństwa dla socjalizmu w Polsce, dla jej ustroju społeczno-politycznego […].
Nie oznacza to jednak, że w Polsce nie ma w ogóle problemu, który nazwałbym samookreśleniem się części Żydów – obywateli naszego państwa. O co mi chodzi, przedstawię na przykładach.
W roku ubiegłym podczas czerwcowej agresji Izraela przeciw państwom arabskim określona liczba Żydów w różnych formach objawiała chęć wyjazdu do Izraela celem wzięcia udziału w wojnie z Arabami. Nie ulega wątpliwości, że ta kategoria Żydów obywateli polskich uczuciowo i rozumowo nie jest związana z Polską, lecz z państwem Izrael. Są to na pewno nacjonaliści żydowscy. Czy można mieć do nich za to pretensje? Tylko takie, jakie żywią komuniści do wszystkich nacjonalistów, bez względu na ich narodowość. Przypuszczam, że ta kategoria Żydów wcześniej lub później opuści nasz kraj.
W swoim czasie otworzyliśmy szeroko nasze granice dla wszystkich, którzy nie chcieli być obywatelami naszego państwa i postanowili udać się do Izraela. Również i dziś tym, którzy uważają Izrael za swoją ojczyznę, gotowi jesteśmy wydać emigracyjne paszporty […]”.
_{Indeks dolny Źródło: Dzieje Żydów w Polsce 1944–1968. Teksty źródłowe, oprac. A. Cała, H. Datner-Śpiewak, Warszawa 1997, s. 155–157.}.
21 marca 1968. Stefan Wyszyński, prymas Polski i przewodniczący Episkopatu Polski. Zdjęcie przedstawia duchownego w czarnej sutannie z czerwonymi elementami na piersiach oraz czerwoną, małą, okrągłą czapeczką, tak zwaną piuską. Spod czapeczki wystają siwe włosy. Duchowny ma splecione palce obu dłoni. Na piersiach ma zawieszony krzyż. Na serdecznym palcu prawej dłoni pierścień biskupi. Memoriał Episkopatu Polski potępiający postępowanie władz wobec protestujących studentów
„Do Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
na ręce Pana Premiera Józefa Cyrankiewicza
w Warszawie
Episkopat Polski, zaniepokojony ostatnimi drastycznymi zajściami na ulicach miast akademickich, uważa za swój obywatelski obowiązek, przedłożyć Panu Premierowi – kierując się jedynie względami zachowania porządku społecznego i moralnego, dla pokoju we wspólnej Ojczyźnie – co następuje.
1. Ostatnie wystąpienie młodzieży akademickiej można lepiej odczytać raczej na tle społecznych, kulturalnych niż politycznych ruchów młodzieżowych, w tylu innych narodach. Zwrócenie się naszej młodzieży do władz akademickich jest wyrazem jej zaufania do organów, powołanych przez władze państwowe do działania, w granicach słusznych uprawnień wspólnot akademickich. Nie można się doczytać w tych wystąpieniach »buntu młodych« przeciwko ustrojowi Państwa lub też przeciwko władzom państwowym. Owszem, raczej można zauważyć, że młodzież ta widzi w Konstytucji PRL zagwarantowane prawo do wypowiadania swoich postulatów publicznie.
2. Z tego względu, że nie można w manifestacjach młodzieży dopatrywać się celów politycznych, nie można też ich łączyć z anonimowymi siłami, ani z emocjonalnością małych grupek »nastolatków«, czy z nieodpowiedzialnością tzw. chuliganów.
3. Zarówno władze akademickie, jak i państwowe mogły bardzo łatwo porozumieć się po ojcowsku z tą młodzieżą, bez interwencji MO i ORMO. Toteż ubolewać należy, że te czynniki wmieszały się w manifestację młodzieży akademickiej na terenie uczelni. Poważne zastrzeżenie budzić musi zastosowanie gwałtownych środków represji policyjnych, jakie można było oglądać zwłaszcza na ulicach Warszawy, Poznania, Katowic, Gliwic, Krakowa, Gdańska i in. Takie metody muszą, niestety, wyjść na szkodę autorytetu władzy publicznej”.
_{Indeks dolny Źródło: Najnowsza historia polityczna Polski. Wybór źródeł, cz. 6, 1956–1970, oprac. W. Kozub-Ciembroniewicz, J.M. Majchrowski, Kraków 1994, s. 126–127.}.
25 marca 1968. Zwolnienia profesorów broniących studentów.
21 sierpnia 1968. Interwencja w Czechosłowacji. Ilustracja przedstawia dwa czołgi jadące w przeciwnym kierunku, wokół których stoi tłum ludzi uniemożliwiający ruch pojazdów. Początek interwencji zbrojnej wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji z udziałem m.in. Wojska Polskiego
Oświadczenie rządu PRL w związku z interwencją wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej.

„Na prośbę działaczy partyjnych i państwowych CSRS wojska państw sojuszniczych wkroczyły do Czechosłowacji
Rząd Polski oraz rządy państw sojuszniczych – Ludowej Republiki Bułgarii, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Węgierskiej Republiki Ludowej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, kierując się zasadami nierozerwalnej przyjaźni i współpracy oraz zgodnie z istniejącymi zobowiązaniami sojuszniczymi, postanowiły uwzględnić wspomnianą prośbę w sprawie udzielenia bratniemu narodowi czechosłowackiemu niezbędnej pomocy.
Decyzja ta jest całkowicie zgodna z prawem państw do samoobrony indywidualnej i zbiorowej, przewidzianym w układach sojuszniczych zawartych między bratnimi krajami socjalistycznymi. Odpowiada ona również podstawowym interesom naszych krajów w dziele obrony pokoju europejskiego przeciwko siłom militaryzmu, agresji i odwetu, które niejednokrotnie wtrącały narody Europy w wojnę.
Polskie jednostki wojskowe razem z jednostkami wojskowymi wymienionych krajów sojuszniczych w dniu 21 sierpnia wkroczyły na terytorium Czechosłowacji. Zostaną one natychmiast wycofane z CSRS, gdy tylko zaistniałe zagrożenie dla osiągnięć socjalizmu w Czechosłowacji, zagrożenie dla bezpieczeństwa krajów wspólnoty socjalistycznej zostanie usunięte i kiedy prawowite władze uznają, że nie ma potrzeby dalszego przebywania tam tych jednostek wojskowych.
Podejmowane działania nie są skierowane przeciwko jakiemukolwiek państwu i w żadnym stopniu nie naruszają czyichkolwiek interesów państwowych. Służą one sprawie pokoju i są podyktowane troską o jego umocnienie.
Bratnie kraje stanowczo i zdecydowanie demonstrują swoją nienaruszalną solidarność wobec wszelkiego zagrożenia zewnętrznego. Nie pozwolimy nikomu i nigdy wyrwać ani jednego ogniwa ze wspólnoty państw socjalistycznych. (PAP)”
_{Indeks dolny Źródło: Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Wybór tekstów źródłowych, t. 6, 1956–1989, cz. 1, oprac. A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004, s.308–309.}