Oś czasu. 1954 - 2007 Plakat z filmu Katyń. Ilustracja przedstawia plakat filmowy filmu Katyń Andrzeja Wajdy. Tło plakatu jest czerwone. W tle po lewej stronie znajduje się zdjęcie Adolfa Hitlera, po prawej stronie zdjęcie Józefa Stalina. Postacie te przykrywają lekko przezroczyste dwie litery A i T. Na pierwszym planie znajduje się pięcioramienna gwiazda. Wewnątrz tej gwiazdy znajduje się fotografia - scena z filmu Katyń. Na zdjęciu jest czterech mężczyzn. Wszyscy oni stoją bokiem do widza. Pierwszy mężczyzna z lewej ubrany jest w wojskowy mundur, na głowie ma wojskową czapkę. Trzymany on jest za ręce przez dwóch mężczyzn - również żołnierzy. Za dwójką mężczyzn stoi mężczyzna również w wojskowym mundurze i wojskowej czapce na głowie. Mężczyzna ten w prawej dłoni trzyma pistolet, który przykłada do głowy pierwszego z lewej strony mężczyzny. Zdjęcie wewnątrz gwiazdy jest w kolorze sepii. Na górze plakatu zamieszczono napis: Award winning director Andrzej Wajda Katyń. Pod gwiazdą umieszczono napis: The untold story of the crime Stalin could not hide. Poniżej na ciemnym tle zamieszczono informacje o filmie. Druga wojna światowa Filmy Pokolenie, Lotna, Korczak (1990), Wielki Tydzień (1995) przynoszą dramatyczne obrazy drugiej wojny światowej i okupacji spuentowane apokaliptyczną wizją powstania warszawskiego zawartą w filmie Kanał. Do tych doświadczeń Andrzej Wajda powraca filmie Katyń (2007), którym niejako wieńczy swe rozważania na temat tragizmu narodowej historii. To bardzo osobisty film tego reżysera, o czym świadczy wyświetlana na ekranie dedykacja – Moim Rodzicom. Ojciec Andrzeja Wajdy został zamordowany przez NKWD w Katyniu 1940 r. wraz z kilkoma tysiącami polskich oficerów. Dramatyzm tamtych wydarzeń stał się przeżyciem Matki i Syna – postaci symbolicznych w dziejach każdego narodu. Pamięć o zbrodni katyńskiej pozostanie naszym doświadczeniem zbiorowym, dlatego film ten jest tak ważny dla kilku pokoleń Polaków. 1958 - 1992 Kadr z filmu Człowiek z żelaza. Na zdjęciu kadr z filmu Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy. Główną postacią jest młody mężczyzna. Jest on lekko pochylony. Ubrany jest w podkoszulek bez rękawów koloru niebieskiego. Na głowie ma zniszczoną czapkę z daszkiem. Mężczyzna ten ma głowę zwróconą w lewą stronę, oczy niebieskie, nos prosty. Jego usta są lekko otwarte. Mężczyzna trzyma w rękach bukiet czerwonych róż. Kwiaty są lekko zwiędłe, przewiązane niedbale czerwoną wstążką. Z przodu wystaje czerwona cegła. Na drugim planie znajduje się mężczyzna przy pracy. Jego głowa jest pochylona. Jego włosy są ciemne i bujne. Mężczyzna ten stoi bokiem do widza. Ubrany jest w jasny podkoszulek bez rękawów. W tle znajduje się drewniany płot. Powojenna Polska Dramat pierwszych powojennych miesięcy, kiedy Polsce narzucono komunistyczne rządy, stał się tematem filmów Popiół i diament, Krajobraz po bitwie i Pierścionek z orłem w koronie (1992). Kolejnym tragicznym doświadczeniem zbiorowym i jednostkowym, które stało się przedmiotem opisu i rozliczeń Andrzeja Wajdy, były lata stalinizmu. Człowiek z marmuru to jeden z najważniejszych filmów Wajdy i całego polskiego kina. Jest on kontynuacją rozliczeń z przemocą, która w tym wypadku zniewalała naród żyjący w pozornie niepodległym kraju. To zniewolenie dotyczy głównego bohatera filmu – robotnika Birkuta, który staje się ofiarą systemu, ale w szerszym aspekcie, w wymiarze moralnym, obejmuje także innych – głównie przedstawicieli inteligencji. 1960 - 1981 Kadr z filmu Człowiek z żelaza. Fotografia przedstawia kadr scenę z filmy Człowiek z żelaza Andrzeja Wajdy. Na zdjęciu liczna grupa idących ulicą mężczyzn. Sześciu mężczyzn niesie na drzwiach zabitego mężczyznę. Jeden z nich dodatkowo trzyma w ręce drewniany krzyż. Za nimi idzie trzech mężczyzn. Trzymają oni przed sobą biało-czerwoną flagę Polski. Za nimi idzie spora grupa mężczyzn. Wszyscy oni ubrani są w ciepłe okrycia wierzchnie. Mężczyźni idą po torowisku. Komunizm w Polsce Lata, które nastąpiły po Październiku 1956, znalazły swój wizerunek w takich filmach, jak: Niewinni czarodzieje, Wszystko na sprzedaż, Bez znieczulenia (1978). Przełomowy dla procesów historycznych w powojennej Polsce, tragiczny rok 1970 w Gdańsku pojawił się w twórczości Wajdy w wątku retrospektywnym dopiero w Człowieku z żelaza (1981). Scenariusz tego filmu, będącego fabularną kontynuacją losów części bohaterów Człowieka z marmuru, napisała historia. Wydarzenia Sierpnia 1980 pozwoliły artyście, który przez kilkadziesiąt lat swych działań twórczych malował obrazy klęsk i zrywów podejmowanych w imię wolności i godności narodu, zrealizować film o walce bezkrwawej i zwycięskiej. 1965 Kadr z filmu Popioły. Ilustracja przedstawia czarno-białą fotografię - kadr z jednego z filmów Andrzeja Wajdy. Na fotografii grupa ludzi - żołnierzy idących w szeregu. Są oni odwróceni tyłem do widza. Ubrani są oni w żołnierskie mundury z osiemnastego wieku, na głowach mają żołnierskie czapki, w rękach mają karabiny z bagnetami. Żołnierze idą brzegiem rzeki. Na brzegu leżą martwi żołnierze. Romantyczne ideały Adaptując w 1965 r. Popioły Stefana Żeromskiego, Wajda zaprezentował próbę własnej, dramatycznej i bolesnej interpretacji przedstawionej przez pisarza wizji czasów napoleońskich; tym filmem po raz pierwszy sięgnął do źródeł romantycznych ideałów. 1970 - 1999 Kadr z filmu Panny z Wilka. Ilustracja przedstawia kadr z filmu. Na zdjęciu znajduje się dwóch mężczyzn. Pierwszy z nich jest młodym człowiekiem. Siedzi on bokiem do widza. Jego włosy są jasne, na twarzy ma lekki zarost. Patrzy on przed siebie, jego twarz jest spokojna. Trzyma ręce na kolanach. Mężczyzna ten nie ma ubranej koszuli. Drugi mężczyzna siedzi za pierwszym. Obejmuje go i głowę opiera o plecy pierwszego mężczyzny, osłuchując go. Jest to starszy człowiek. Jego twarz jest spokojna. Jego włosy są siwe i zaczesane do tyłu. Na nosie ma okrągłe okulary. Ubrany jest w ciemną marynarkę, ciemny krawat i białą koszulę. Na drugim planie za mężczyznami po lewej stronie wisi obraz na ścianie. Po prawej stronie znajduje się otwarte okno. Pokłosie międzywojnia Lata międzywojnia znalazły swój wizerunek w dwóch kameralnych, opartych na prozie Jarosława Iwaszkiewicza, filmach: Brzezinie i Pannach z Wilka; w Kronice wypadków miłosnych według powieści Tadeusza Konwickiego oraz w widowisku telewizyjnym Bigda idzie (1999), gorzkim obrachunku z polskim parlamentaryzmem, w którym widzowie odnajdywali współczesne odniesienia. 1973 Zdjęcie z filmu Wesele. Ilustracja przedstawia kadr z filmu Andrzeja Wajdy pt. Chłopi. Na zdjęciu młoda, uśmiechnięta kobieta. Jej oczy są brązowe, jej twarz jest szczupła. Na głowie ma biały, koronkowy czepek. Ubrana jest w wyszywaną różnokolorowymi koralikami kamizelkę. Pod kamizelką znajduje się biała koronkowa bluzka. Na jej szyi trzy sznury czerwonych korali: kilka jest dużych, reszta mniejszych. Na drugim planie za kobietą zabudowania. Klasyka literacka Andrzej Wajda w 1973 r. przeniósł na ekran Wesele Wyspiańskiego, dzieło o szczególnie wyraźnej wymowie historiozoficznej (w przyjętym tu rozumowaniu nie ma znaczenia, że zrealizował je przed Ziemią obiecaną). Źródła inspiracji pozostały te same, co wcześniej – klasyka literacka. 1974 Kadr z filmu Ziemia obiecana. Ilustracja przedstawia kadr z filmu Ziemia obiecana Andrzeja Wajdy. Na pierwszym planie grupa osób siedząca przy stole: jedna kobieta i czterech mężczyzn. Rozmawiają ze sobą. Jeden z mężczyzn podpiera się na lasce. Jeden z mężczyzn rozmawia z mężczyzną w cylindrze na głowie stojącym obok stołu. Stół stoi pod drzewem. Na stole stoją szklanki z herbatą, talerze. Na środku stołu stoi lampa z białym abażurem. Z boku, po lewej stronie stoją dwaj mężczyźni. Rozmawiają oni ze sobą. Jeden z nich ma kapelusz na głowie, drugi trzyma kapelusz w ręku. Obok mężczyzn stoi mały chłopiec. Zwrócony jest on do rozmawiających stojących mężczyzn. Na drugim planie znajduje się budynek z ozdobnymi okiennicami przy oknach i czterema kolumnami przy wejściu. Obrazy ideałów. Decyzja o adaptacji Ziemi obiecanej Władysława Reymonta zaskoczyła wszystkich. Pozytywistyczny z ducha pierwowzór literacki nie wydawał się materiałem, który mógłby zainteresować uznanego już wówczas „romantyka” sztuki filmowej. Zrealizowany film (1974) wytłumaczył jednak swoją obecność w twórczości Wajdy i w prowadzonym przez niego dyskursie. Pytania o wyznawany przez naród system wartości oparty na dążeniach wolnościowych zostały w tym filmie szczególnie mocno wyrażone poprzez ukazanie postaw alternatywnych, nie zawsze aprobowanych przez tę narodową zbiorowość. Filmowa Ziemia obiecana obejmuje więc istotny obszar polskiej historii XIX w., w której ideą centralną była nie walka, lecz praca. Nie mógł jej pominąć filmowy dziejopis. 1980 Kadr z serialu Z biegiem lat, z biegiem dni (1980). Na fotografii kadr z jednego z filmów Andrzeja Wajdy. Głównymi bohaterami tego zdjęcia są mężczyzna i kobieta. Kobieta siedzi na czarnym fotelu i przytula do siebie mężczyznę. Jedną ręką obejmuje go za ramię, drugą za szyję. Mężczyzna jest zwrócony bokiem do niej. Kobieta ubrana jest w ciemnobrązową sukienkę z czarnymi wstawkami na przodzie i na mankietach. Na szyi ma zegarek-wisorek. Na głowie ma czarny kapelusz z ozdobnym piórem. Mężczyzna ubrany jest w czarny płaszcz, na szyi ma założony biały szalik. Z lewej strony za siedzącymi postaciami znajduje się kominek. Obudowany on jest zielonymi kaflami. Refleksja nad narodową historią Przełom dziewiętnastego i dwudziestego wieku znalazł też w twórczości Wajdy swój pobłażliwie ironiczny wizerunek w telewizyjnym serialu Z biegiem lat, z biegiem dni (1980), który przy wnikliwej analizie okazuje się nie tylko znakomicie udramatyzowaną historią rodzinną, ale także sposobem refleksji nad wieloma aspektami narodowej i społecznej historii. 2000 Andrzej Wajda na planie filmu Pan Tadeusz. Ilustracja przedstawia fotografię wykonaną za kulisami produkcji jednego z filmów Andrzeja Wajdy. Na pierwszym planie siedzi reżyser Andrzej Wajda. Jest to mężczyzna w sile wieku. Jego włosy są siwe i zaczesane do tyłu. Na nosie ma okulary. Jego twarz jest spokojna. Ubrany jest w ciemnoszarą marynarkę i szaroniebieską koszulę. Jego ręce są założone. Na drugim planie znajduje się dwóch mężczyzn. Mężczyzna po prawej stronie trzyma na ręku sokoła. Ubrany jest w białą koszulę i ciemną kamizelkę. Mężczyzna po lewej stronie ubrany jest w czerwony surdut z czarno-złotym wykończeniem na kieszeniach i kołnierzu i w białe spodnie. Na głowie ma czarną czapkę-dżokejkę. Mickiewiczowskie obrazy Po kilkudziesięciu latach, realizując w 2000 r. Pana Tadeusza, Wajda ponownie ożywił czasy napoleońskie. Te wywiedzione z czasów romantyzmu Mickiewiczowskie obrazy uzupełniła w roku 2002 ekranizacja Zemsty Aleksandra Fredry, pokazująca drapieżniejsze portrety rodaków żyjących w porozbiorowej już Polsce.