50 - Fragment Żywotów cezarów rzymskiego historyka Swetoniusza „Cesarz Klaudiusz Żydów wypędził z Rzymu za to, że bezustannie wichrzyli, podżegani przez jakiegoś Chrestosa”. Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Boski Klaudiusz, 25. CC BY-SA 3.0, Frachet, Wikimedia Commons. Popiersie Swetoniusza. 64-00-00Fragment Roczników rzymskiego historyka Tacyta„Atoli ani pod wpływem zabiegów ludzkich, ani darowizn cesarza ofiar błagalnych na rzecz bogów nie ustępowała hańbiąca pogłoska i nadal wierzono, że pożar [Rzymu] był nakazany [przez cesarza]. Aby ją więc usunąć, podstawił Neron winowajców i dotknął najbardziej wyszukanymi kaźniami tych, których znienawidzono dla ich sromot, a których gmin chrześcijanami nazywał. Początek tej nazwie dał Chrystus, który za panowania Tyberiusza został skazany na śmierć przez prokuratora Poncjusza Pilatusa; a przytłumiony na razie zgubny zabobon znowu wybuchnął, nie tylko w Judei, gdzie się to zło wylęgło, lecz także w stolicy, dokąd wszystko, co potworne albo sromotne, zewsząd napływa i licznych znajduje zwolenników. Schwytano więc naprzód tych, którzy tę wiarę publicznie wyznawali, potem […] udowodniono im nie tyle zbrodnię podpalenia, ile nienawiść ku rodzajowi ludzkiemu. […] Stąd, chociaż ci ludzie byli winni i zasługiwali na najsurowsze kary, budziła się ku nim litość, jako że nie dla pożytku państwa, lecz dla zadośćuczynienia okrucieństwa jednego człowieka byli traceni”. Publiusz Korneliusz Tacyt, Roczniki, ks. 15, CC BY-SA 3.0, Roby, Wikimedia Commons. Pomnik Tacyta 120 – Fragment korespondencji namiestnika prowincji Bitynii Pliniusza Młodszego z cesarzem Trajanem: Pliniusz do Trajana: „Nigdy nie uczestniczyłem dotychczas w prowadzeniu śledztwa w stosunku do chrześcijan; dlatego nie wiem, co i w jakim stopniu podlega karze ani jak przeprowadzić takie śledztwo? Niemało także zastanawiałem się nad tym, czy stanowi tu jakąś różnicę wiek, czy też niezależnie od wieku, młodzi nie różnią się niczym od bardziej dorosłych. Czy przebacza się tym, którzy żałują swoich czynów, czy temu, kto zasadniczo był chrześcijaninem, nie pomaga to, że od tej wiary odstąpił? Czy samo miano »chrześcijanin« – o ile byłby wolny od przestępstw – podlega karze, czy też dopiero przestępstwa wynikające z tego wyznania karze podlegają. Dotychczas w stosunku do tych, których przyprowadzono do mnie [pod zarzutem], jakoby byli chrześcijanami, stosowałem taki sposób postępowania: pytałem ich samych, czy są chrześcijanami. Kiedy przyznawali się do tego, pytałem po raz drugi i po raz trzeci, grożąc karą śmierci. Trwających uparcie przy swoim kazałem odprowadzić na śmierć. […] Kiedy załatwiano te sprawy, pojawiły się różne formy oskarżeń, ponieważ przestępstwo to zaczęło się rozszerzać. Przedstawiono mi anonimowo [sporządzony] wykaz, zawierający nazwiska wielu osób. Ci ludzie twierdzili, że nie są ani nie byli chrześcijanami, i powtarzali za mną imiona bogów, a przed twoim portretem, który w tym celu kazałem przynieść, składali ofiary z kadzidła i wina […]”. Pliniusz, Listy, ks. 10, 96. CC BY-SA 4.0, Daniela Manili Pessina, Wikimedia Common. Rzeźba z Pliniuszem Młodszym. 175 – Fragment dzieła grecko-rzymskiego filozofa Celsusa „Takie są ich [chrześcijan] nauki: niechaj nikt wykształcony, mądry, roztropny nie zbliża się do nas (cechy takie bowiem uważamy za złe), lecz jeśli znajdzie się jakiś nieuk, szaleniec, nieokrzesaniec, głupiec, to taki niechaj śmiało przychodzi do nas. Głosząc, że tacy ludzie są godni ich Boga, sami przyznają, że chcą i mogą zjednywać sobie wyłącznie głupców, prostaków, szaleńców, niewolników, proste kobiety i małe dzieci”. Orygenes, Przeciw Celsusowi, cyt. za: Fabio Ruggiero, Szaleństwo chrześcijan. Poganie wobec chrześcijaństwa w pierwszych pięciu wiekach. CC BY 3.0, Jastrow, Wikimedia Commons@@@Popiersie Celsusa. 303 – Fragment dzieła Euzebiusza z Cezarei „Był to rok dziewiętnasty panowania Dioklecjanowego, miesiąc ksantikos, czyli u Rzymian kwiecień, kiedy tuż przed nadchodzącym świętem Męki Zbawicielowej, za wielkorządztwa Flawjanusa nad ludem palestyńskim, nagle po wszystkich miejscach porozwieszano edykty z rozkazem, by kościoły zrównać z ziemią […],a Pisma ogniem zniszczyć, tudzież z obwieszczeniem, że dostojnicy będą pozbawieni swych godności, a ludzie prywatni, o ile trwać będą w wyznawaniu chrześcijaństwa, wolność swą utracą. Tak daleko sięgał pierwszy edykt przeciwko nam wydany. Krótko potem nastąpiły inne edykty z rozkazem, by wszędzie wszystkich zwierzchników kościelnych najpierw uwięziono, a potem ich na wszelki sposób zmuszano do składania ofiar”. Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna. O męczennikach palestyńskich, tłum. A. Lisiecki, Poznań 1924, s. 463. Domena publiczna, Wikimedia Commons. Euzebiusz z Cezarei. 313 – Fragment edyktu mediolańskiego „Gdy tak ja, Konstantyn August [Konstantyn Wielki], jak i ja, Licyniusz August, zeszliśmy się szczęśliwie w Mediolanie i omawiali wszystko, co należy do pożytku oraz bezpieczeństwa publicznego, postanowiliśmy między innymi zarządzić to, cośmy dla wielu ludzi uważali za pożyteczne, a w pierwszym rzędzie co dotyczy czci należnej Bóstwu. A zatem uradziliśmy dać chrześcijanom i wszystkim innym wolność wyznawania religii, jaką kto chce, by tak dla nas, jako też dla wszystkich, pod naszą władzą zostających, Bóstwo istniało na stolicy niebieskiej jako cel modłów i źródło zmiłowania. Przeto zdrową radą powodowani i z najsłuszniejszej wychodząc zasady, uznaliśmy, iż nie należy odmawiać wolności bezwzględnie nikomu, kto by umysł swój skierował czy ku obrządkowi chrześcijan, czy też ku takiej religii, jaką dla siebie uważa za najodpowiedniejszą; by najwyższe Bóstwo, którego religii dobrowolnie ulegamy, mogło nam we wszystkim użyczać swej łaski i życzliwości. Przeto spodobało się nam uwiadomić […], że daliśmy tymże chrześcijanom wolną i bezwzględną możność wyznawania ich religii. […] również dla innych podobnie wolna i otwarta przyznana została możność w naszych spokojnych czasach wybrania sobie przedmiotu kultu, ponieważ pod żadnym względem nie chcemy uwłaczać ani honorowi kogokolwiek, ani religii. Nadto postanowiliśmy odnośnie chrześcijan, że miejsca, w których się przedtem gromadzili […], mają im być zwrócone za darmo, bez żadnego odszkodowania, bez żadnego zwlekania lub wahania, chociażby były sprzedane, czy to przez skarb nasz, czy przez kogokolwiek innego”. CC BY-SA 2.5, Markus Bernet, Wikimedia Commons, Głowa Konstantyna Wielkiego. 361 – Fragment dzieła historyka Kościoła Sokratesa Scholastyka (380-450 r.) „W taki więc sposób Julian został cesarzem. Ale czy późniejsze jego czyny były czynami filozofa, niech osądzą sami słuchacze.(…) W tym także okresie jawnie odrzucił maskę chrześcijanina, jeździł bowiem od miasta do miasta i otwierał pogańskie świątynie, składał ofiary posągom i nazywał sam siebie arcykapłanem, a ci, co pozostali poganami, obchodzili pogańskie święta. I podejmując tego rodzaju działalność rozniecał zarzewie wojny domowej przeciwko Konstancjuszowi. Gdyby to tylko od niego zależało, doszłoby do wszystkich nieszczęść, jakie pociąga za sobą wojna. Bo tylko morze wylanej krwi mogło zadecydować o tym, jaki rezultat uwieńczy wysiłki tego „miłośnika" mądrości. Ale Bóg, sędzia swych własnych zamiarów, powstrzymał w zapędzie jednego ze współzawodników, nie dopuszczając, aby klęska miała spaść na wszystkich innych. Oto kiedy Julian stanął na ziemi Traków, rozeszła się wieść o śmierci Konstancjusza. I tak Imperium Romanum uniknęło wówczas wojny domowej." Sokrates Scholastyk, Historia kościoła, ks. III, pistis.pl/biblioteka/sokrates_scholastyk_historia_kosciola.pdf.