Łzy w sercu
Poezja przełomu XIX i XX wieku obfituje w opisy ponurych, przygnębiających, jesiennych krajobrazów, nierzadko rozmytych przez padający deszcz. Obrazowanie tego typu było odzwierciedleniem pejzażu duszy – stanowiło pretekst do mówienia o uczuciach, lękach, egzystencjalnych niepokojach. Modernistyczni artyści dążyli do tego, by ich twórczość angażowała wszystkie zmysły. Wiersze miały nie tylko przekazywać konkretne treści, ale przede wszystkim wprowadzać odbiorcę w określony nastrój, roztaczać barwy przed oczyma duszy czytelnika i wybrzmiewać jak muzyka.
1) Obejrzyj film Larsa von Triera Melancholia (2011). Skup się nie tylko na treści, lecz także na wizualnej stronie filmu. Staraj się zapamiętać poszczególne sceny w połączeniu z towarzyszącą im muzyką i scenografią.
2) Odszukaj reprodukcje obrazów Edvarda Muncha: Popioły, Melancholia, Krzyk. Wybierz także inne dzieła tego malarza, w których przedstawiony krajobraz zwrócił twoją szczególną uwagę.
Zadania
Wywołaj w swojej pamięci wspomnienie jesiennego deszczu. Wymiń barwy i dźwięki, jakie się z nim kojarzą. Określ nastrój wywoływany przez jesienny deszcz.
Zastanów się, w jaki sposób ten nastrój może korespondować z krajobrazem ludzkiej duszy.
Obejrzyj obraz Paula Gauguina Pejzaż. Jaka kolorystyka w nim dominuje? Jak technika malarska francuskiego artysty koresponduje z tematem obranym przez niego?
Który kierunek w sztuce reprezentuje obraz Paula Gauguina Pejzaż?
![Paul Gauguin, Pejzaż, 1885 Paul Gauguin, Pejzaż, 1885 Źródło: Paul Gauguin, 1885, olej na płótnie, [online], dostępny w internecie: http://www.wikipaintings.org/en/paul-gauguin/landscape-1885 [dostęp 22.10.2015 r.].](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1G5xpgi6dW9a/3/17dvDjCkIlFEDYyteZWjhJ9Kz30X5Li8.jpg)
Deszcz jesienny
Leopold Staff
Leopold Staff (1878‑1957) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich twórców XX wieku. Był tłumaczem, eseistą, a przede wszystkim poetą aktywnym na przestrzeni trzech epok – Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego oraz literatury współczesnej. W młodości wiele podróżował, kształcił się w Paryżu i Włoszech, a swój pierwszy tom poetycki Sny o potędze opublikował w wieku dwudziestu trzech lat, w 1901 r. Jego wiersze inspirowane nietzscheanizmem i romantyzmem szybko zyskały rozgłos i przychylność krytyków. Prezentowana w nich postawa dekadencka wraz z rozwojem twórczości poety ewoluowała, aż się przekształciła w humanistyczną afirmację życia i człowieka.
Deszcz jesienny Leopolda Staffa pochodzi z drugiego tomu jego poezji zatytułowanego Dzień duszy, wydanego w 1903 roku. Dwa wiersze francuskiego artysty Paula Verlaine’a Piosnka jesienna oraz Łzy padają w serce moje w sposób szczególny zainspirowały Leopolda Staffa w pracy nad Deszczem jesiennym.
Deszcz jesiennyO szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Wieczornych snów mary powiewne, dziewicze
Na próżno czekały na słońca oblicze...
W dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą,
W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...
Odziane w łachmany szat czarnej żałoby
Szukają ustronia na ciche swe groby,
A smutek cień kładzie na licu ich młodem...
Powolnym i długim wśród dżdżu korowodem
W dal idą na smutek i życie tułacze,
A z oczu im lecą łzy... Rozpacz tak płacze...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Ktoś dziś mnie opuścił w ten chmurny dzień słotny...
Kto? Nie wiem... Ktoś odszedł i jestem samotny...
Ktoś umarł... Kto? Próżno w pamięci swej grzebię...
Ktoś drogi... wszak byłem na jakimś pogrzebie...
Tak... Szczęście przyjść chciało, lecz mroków się zlękło.
Ktoś chciał mnie ukochać, lecz serce mu pękło,
Gdy poznał, że we mnie skrę roztlić chce próżno...
Zmarł nędzarz, nim ludzie go wsparli jałmużną...
Gdzieś pożar spopielił zagrodę wieśniaczą...
Spaliły się dzieci... Jak ludzie w krąg płaczą...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Przez ogród mój szatan szedł smutny śmiertelnie
I zmienił go w straszną, okropną pustelnię...
Z ponurym, na piersi zwieszonym szedł czołem
I kwiaty kwitnące przysypał popiołem,
Trawniki zarzucił bryłami kamienia
I posiał szał trwogi i śmierć przerażenia...
Aż, strwożon swym dziełem, brzemieniem ołowiu
Położył się na tym kamiennym pustkowiu,
By w piersi łkające przytłumić rozpacze,
I smutków potwornych płomienne łzy płacze...To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...Leopold Staff, Deszcz jesienny, [w:] , Poezje, Lublin 1986, s. 43–44.
Co zwróciło twoją szczególną uwagę podczas słuchania recytacji wiersza Leopolda Staffa Deszcz jesienny? Odpowiedź uzasadnij.
Określ nastrój wiersza.
Omów barwy, jakie dominują w utworze. Jak kolorystyka tekstu wpływa na odbiór świata przedstawionego w wierszu?
Głośno przeczytaj Deszcz jesienny. Zaznacz wszystkie onomatopeje.
- jęk
- dzwoni
- zarzucił
- pluszcze
- tłuką
- deszcz
- płacz
- szał
- szklany
- padają
Wskaż głoski dominujące w wierszu. Jak myślisz, czy ich użycie było celowym zabiegiem poety czy kwestią przypadku? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wyodrębnij poszczególne części utworu i omów obrazy, które zawarł w nich poeta.
Czy są to wizje rzeczywiste, realistyczne, czy też wyobrażone? Odpowiedź uzasadnij.
Oniryzm to poetyka snu. Uzasadnij, że funkcjonuje on w wierszu Leopolda Staffa. W odpowiedzi zacytuj odpowiednie fragmenty tekstu.
W dowolnej antologii tekstów poetyckich wyszukaj wiersz, w którym funkcjonuje motyw deszczu. Napisz rozprawkę interpretacyjną. Zinterpretuj wybrany przez siebie utwór. Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.
Konteksty
Paul Verlaine
jeden z najwybitniejszych poetów francuskich. Zaliczany do grona poetów wyklętych (fr. poètes maudits). Jego pierwszy tom poetycki Poèmes Saturniens (Wiersze spod znaku Saturna), pochodzący z 1866 roku, od razu przyniósł mu dużą sławę, którą dodatkowo wzniecał jego outsiderski, kontrowersyjny styl życia.
![Gustave Courbet, Portret Paula Verlaine'a, Galerie Chichio Haller, Zürich Gustave Courbet, Portret Paula Verlaine'a, Galerie Chichio Haller, Zürich Źródło: Gustave Courbet, licencja: CC 0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Courbet_-_Paul_Verlaine.jpg [dostęp 22.10.2015 r.].](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R15y4QSbBESKL/3/1kCkK8QABBjfsQz70e9rEUhq8GvjtXWL.jpg)
Piosnka jesiennaŁkanie bezsennej
Skrzypki jesiennej,
Sierocej,
Serce mi rani,
Grąży w otchłani
Niemocy.Drżący i siny,
– Gdy brzmią godziny
Tułacze, –
Wspomnieniem tonę
W czasy minione
I płaczę.I idę smutnie
W wichr, co okrutnie
Mnie miecie
Swymi podmuchy,
Niby liść suchy
Po świecie.Paul Verlaine, Piosnka jesienna, [w:] , Wybór poezj, tłum. Leopold Staff, Wrocław 1980, s. 15–16.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Claude Debussy, Ariettes oubliées
Po wysłuchaniu recytacji wiersza Piosnka jesienna we francuskim oryginale wykonaj polecenie:
Co zwróciło twoją uwagę, nawet jeśli nie znasz języka francuskiego?
Przeczytaj tłumaczenie wiersza i wymień elementy świata przedstawionego w utworze.
Scharakteryzuj postać mówiącą wiersza.
Zanalizuj przyczyny jej przygnębienia.
Omów sposób zestawiania przez Paula Verlaine’a jesiennego pejzażu i człowieka pogrążonego w smutku.
Obejrzyj obraz Piosnka jesienna (Une chanson d'automne) francuskiego malarza Édouarda Toudouze’a. Wyjaśnij, w jaki sposób ilustracja ta współgra z wierszem Verlaine'a.
Przypomnij sobie ilustracje Edwarda Okunia. Jakie podobieństwa zauważasz między nimi a dziełem Toudouze'a?
![Portret Paula Verlaine'a autorstwa Frédérica-Augusta Cazalsa, stworzony w związku ze śmiercią poety. Na ilustracji widnieje podpis Il pleure dans mon coeur (Łzy padają w serce moje). Rysunek został opublikowany w czasopiśmie La Plume 15 lutego 1896 roku Portret Paula Verlaine'a autorstwa Frédérica-Augusta Cazalsa, stworzony w związku ze śmiercią poety. Na ilustracji widnieje podpis Il pleure dans mon coeur (Łzy padają w serce moje). Rysunek został opublikowany w czasopiśmie La Plume 15 lutego 1896 roku Źródło: Frédéric-August Cazals, licencja: CC 0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paul_Verlaine_by_Cazals_(Il_pleure_dans_mon_coeur).jpg [dostęp 22.10.2015 r.].](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RedEZ3NXXicWu/2/FmtInITqH2HgtIDroM2jibMQCoOkhIcW.jpg)
Łzy padają w serce mojeŁzy padają w serce moje,
Jak deszcz pada ponad miastem.
Jakież dziwne nieukoje
Przenikają serce moje?O łagodny szmerze słoty,
Na ulicach i na szybach!
Dla tych serc, co mrą z tęsknoty,
O harmonio śpiewnej słoty.Łzy padają bez przyczyny
W serce, które stygnie w męce.
Jak to! nie ma żadnej winy,
Smutek przyszedł bez przyczyny.I w tym ból największy gości,
Że już nie wie się, dlaczego
Bez niechęci, bez miłości
Tyle smutku w sercu gości.Paul Verlaine, Łzy padają w serce moje, [w:] , Wybór poezji, tłum. Bronisława Ostrowska, Wrocław 1980, s. 70–71.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Claude Debussy, Ariettes oubliées (6), L. 60 No. 2 Il pleure dans mon coeur. Xiaobo Su, sopran; Giorgi Latsabidze, pianino. Los Angeles USC Alfred Newmann Concert Hall, 2010 Claude Debussy, Ariettes oubliées (6), L. 60 No. 2 Il pleure dans mon coeur. Xiaobo Su, sopran; Giorgi Latsabidze, pianino. Los Angeles USC Alfred Newmann Concert Hall, 2010 Źródło: licencja: CC 0.
Określ emocje, jakie wzbudza w tobie wysłuchany utwór. Jaki nastrój tworzy?
Opisz wizerunek świata przedstawiony w wierszu francuskiego poety.
Wymień najbardziej charakterystyczne elementy ukazanego pejzażu.
Wyjaśnij powody smutku postaci mówiącej.
Dobierz odpowiednie epitety, za pomocą których można określić tego rodzaju smutek. Z wybranymi ułóż zdania wielokrotnie złożone.
Preteksty
Norweski malarz Edvard Munch (1863–1944) był reprezentantem kierunku zwanego ekspresjonizmem. Naczelnym założeniem ekspresjonizmu stało się odejście od realistycznego przedstawiania rzeczywistości i skupienie się na odzwierciedlaniu emocji targających człowiekiem. Stąd też sztuka przedstawicieli tego kierunku pełna jest wyrazistych kolorów, deformacji i subiektywizmu. Herwarth Walden stwierdził: „Malarz przedstawia to, co postrzega w najgłębszych warstwach swej świadomości, wyraża samego siebie, przemijająca rzeczywistość jest dlań jedynie symbolem, angażuje w ów proces samego siebie: to, co świat zewnętrzny zapisuje w jego świadomości, on z kolei wyraża od wewnątrz”. Niektórzy krytycy określają twórczość Edvarda Muncha mianem malarstwa duszy.
Krzyk (któremu nadawano też tytuł Płacz) to najsłynniejszy obraz Edvarda Muncha, stworzony w 1893 roku. Ukazany na nim krajobraz to fiord w pobliżu Oslo.
Melancholia to zrealizowany w 2011 roku duńsko‑szwedzko‑francusko‑niemiecki film w reżyserii Larsa von Triera. Jego światowa premiera miała miejsce 18 maja 2011 roku podczas Festiwalu Filmowego w Cannes.
Obejrzyj reprodukcje obrazów Edvarda Muncha przyniesione na lekcję.
Określ, jakich emocji doświadczasz, patrząc na nie.
Omów, w jaki sposób przedstawiono na nich krajobraz.
Przedstaw, jak artysta zaprezentował człowieka.
Wskaż, jakich barw używa Munch do wyrażenia uczuć na swoich obrazach.
Wymień cechy charakterystyczne tych dzieł.
Wyjaśnij, czym malarstwo ekspresjonistyczne różni się od malarstwa realistycznego.
Porozmawiajcie o wrażeniach, jakie wywarł na was film Larsa von Triera Melancholia.
Omów sposób, w jaki scenografia filmu i ukazane w nim krajobrazy korespondują ze stanem psychicznym jednej z bohaterek. Wskaż konkretne przykłady.
Zadaniowo
Przygotuj pisemna porównanie obrazów deszczowego krajobrazu w wierszach Verlaine'a i Staffa. Odpowiedz na pytanie, dlaczego twórcy przełomu XIX i XX wieku wyrażali stan duszy za pomocą opisów pejzażu.