Nie wierzę w nic…
Koniec XIX wieku i charakterystyczny dla niego szybki rozwój cywilizacyjny oddziaływały na ludzkie nastroje. Cieszono się, że świat tak dynamicznie się rozwija, a życie staje się dzięki rozmaitym wynalazkom łatwiejsze. Odczuwano też niepokój, lęk przed rozpadem więzi międzyludzkich i zwątpienie w ważne dotąd wartości. „Choroba (końca XIX) wieku” określana jest mianem dekadentyzmu.
1) Przypomnij sobie pochodzenie i znaczenie terminu nirwana.
2) Wyjaśnij na podstawie celowo zgromadzonego materiału (teksty filozoficzne, historyczne), co było główną przyczyną obaw ludzi przełomu wieków.
3) Wyjaśnij własnymi słowami pojęcia 'kryzys wartości', 'bankructwo ideałów', 'poczucie pustki', 'nihilizm'.
4) Co znaczy dla rozwoju człowieka kryzys ideałów rodzinnych, religijnych i gospodarczych? Przygotuj głos w dyskusji na ten temat.
Bilans końca wieku
Wybierz emocje, które najlepiej określają nastrój ludzi końca XIX wieku.
- zwątpienie
- zaciekawienie
- zagubienie
- radość
- melancholia
- osamotnienie
- rozczarowanie
- nadzieja
- lęk
Nadaj tytuł obrazowi Wojciecha Weissa. Zwróć uwagę na wizerunek mężczyzny na nim przedstawionego. Prawdziwy tytuł obrazu poznasz, jeżeli klikniesz przycisk ,,Pokaż rozwiązanie”.
Obejrzyj ilustrację, która pojawiła się w 1900 roku we francuskim czasopiśmie „Le Pèlerin”. Przedstawia ona w karykaturalny sposób Bilans końca wieku (Bilan fin de siècle). Jej podpis głosi Obiecanki cacanki (Promettre et tenir sont deux), a w bańkach mydlanych ukazane zostały słowa, takie jak bogactwo (richesse), porządek (ordre), praca (travail) czy bezpieczeństwo (securité). Przyjrzyj się rysunkom obrazującym wymienione hasła. Jakie istnieją relacje między nimi?
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni umieszczenie rysunków w bańkach mydlanych.
Zinterpretuj dżumę wychodzącą spod podłogi (la peste).
Omów sposób, w jaki karykatura ta nawiązuje do sytuacji społeczno‑ekonomicznej końca XIX wieku w Europie.
Wyjaśnij, czy sytuacja przedstawiona na ilustracji właściwa jest tylko Francji, czy też ma charakter uniwersalny. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Koniec wieku XIX Kazimierza Przerwy‑Tetmajera
Koniec wieku XIX to wiersz pochodzący z II serii Poezji, Uznawany jest za swego rodzaju manifest pokolenia dekadentów.
Koniec wieku XIXPrzekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
Ironia?... Lecz największe z szyderstw czyż się może
równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?Wzgarda... Lecz tylko głupiec gardzi tym ciężarem,
którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona.
Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem?Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?
Rezygnacja?... Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,
gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?
Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX, [w:] , Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 137–138.
Określ, kim jest postać mówiąca w wierszu Koniec wieku XIX.
Wskaż, do kogo się ona zwraca.
Nazwij typ liryki reprezentowany przez wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Określ nastrój dominujący w utworze. Jakimi środkami artystycznego wyrazu został zbudowany?
Wymień wszystkie zanegowane wartości przez osobę mówiącą w wierszu
Na czym polega totalna negacja wartości w tekście?
Dopasuj cytaty do interpretacji.
brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia, absurd ludzkiej egzystencji
| Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda, kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie? |
|
| Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie? |
|
| Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie, co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda. |
|
| Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy, złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze. |
|
| Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem? |
W niektórych wydaniach Koniec wieku XIX zawierał jeszcze jedną strofę:
Idee?… Ależ lat już minęły tysiące,
A idee są zawsze tylko ideami.
Modlitwa?… Lecz niewielu tylko jeszcze mami
Oko w trójkąt wprawione i na świat patrzące.
Podejmij próbę interpretacji przywołanej strofy.
Zinterpretuj puentę wiersza. Co oznacza milczenie człowieka końca wieku?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.
Nie wierzę w nic
Nie wierzę w nicNie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie,
wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów:
posągi moich marzeń strącam z piedestałów
i zdruzgotane rzucam w niepamięci śmiecie...A wprzód je depcę z żalu tak dzikim szaleństwem,
jak rzeźbiarz, co chciał zakląć w marmur Afrodytę,
widząc trud swój daremnym, marmury rozbite
depce, plącząc krzyk bólu z śmiechem i przekleństwem.I jedna mi już tylko wiara pozostała:
że konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym –
i jedno mi już tylko zostało pragnienieNirwany, w której istność pogrąża się cała
w bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym,
i nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie.Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Nie wierzę w nic, [w:] , Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 136–137.
Opisz emocje towarzyszące postaci mówiącej wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Co w tekście stanowi przyczynę rozczarowania światem?
Wyjaśnij na podstawie wiersza, czy posiadanie marzeń, ideałów może ukoić cierpienia.
Zinterpretuj słowa postaci mówiącej: „konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym”.
Napisz rozprawkę na temat: „Wiara i niewiara jako dwa wyznaczniki postawy człowieka”. Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do wybranych tekstów kultury.
Preteksty
Koniec XIX wieku, pełen pesymistycznych nastrojów, dekadenckiego obrazowania i ogólnego zmęczenia życiem miał też swoje mniej posępne oblicze. Przeciwwagę dla zwątpienia w lepszą przyszłość stanowiły wyobrażenia pełne optymizmu. Ludzie żyjący w 1900 roku zastanawiali się, jak będzie wyglądał świat za sto lat – na początku kolejnego tysiąclecia. Ich wizje nie są - jak można by się spodziewać - katastroficzne. Obfitują w fantastyczne i nierzeczywiste pomysły, które teraz można zweryfikować i porównać z dokonaniami współczesnej techniki.
Ilustracje przedstawiające wyobrażenia dotyczące 2000 roku powstawały na przełomie XIX i XX wieku bardzo licznie. Szybki rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny z jednej strony napawał niepokojem, z drugiej natomiast uruchamiał wyobraźnię: wywoływał marzenia o cudownych wynalazkach. Wiele z nich dotyczyło odwiecznego marzenia człowieka o wzbiciu się w powietrze i wszystkiego, co mogłoby jeździć – domów, butów, chodników... Często tego typu ilustracje rozpowszechniane były w formie pocztówek i kolekcjonerskich kartonowych kartek, które można było znaleźć w pudełkach z papierosami lub cygarami. Najsłynniejszym twórcą rysunków był Jean‑Marc Côté.
Porównaj wyobrażenia przyszłości ukazane na rysunkach Jeana Marca Côté z realiami współczesności.Zapisz wnioski wynikające z porównania.
Wyjaśnij, w jaki sposób wynalazki te miałyby usprawnić ludzkie życie. Do każdego rysunku dołącz fotografie lub rysunki odpowiadających im przedmiotów i sprzętów.
Napisz spot reklamowy nakłaniający do nieobawiania się rozwoju cywilizacji, w tym do wynajdowania sprzętów usprawniających życie człowieka.
Zastanówcie się wspólnie, dlaczego koniec wieku wyzwala w ludziach strach.
Czy – patrząc z perspektywy początku XXI wieku – obawy dekadentów były uzasadnione? Uzasadnij swoją opinię.
Zadaniowo
Zinterpretuj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Hymn do Nirwany. Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.
Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie,
Nirwano!
Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie,
Nirwano!
Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapion srodze,
Nirwano!
I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę,
Nirwano!
Oto mi ludzka podłość kałem w źrenice bryzga,
Nirwano!
Oto się w złości ludzkiej błocie ma stopa ślizga,
Nirwano!
Oto mię wstręt przepełnił, ohyda mię zadusza,
Nirwano!
I w bólach konwulsyjnych tarza się moja dusza,
Nirwano!
O przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice,
Nirwano!
Twym unicestwiającym oddechem pierś niech sycę,
Nirwano!
Żem żył, niech nie pamiętam, ani wiem, że żyć muszę,
Nirwano!
Od myśli i pamięci oderwij moją duszę,
Nirwano!
Od oczu mych odegnaj złe i nikczemne twarze,
Nirwano!
Człowiecze zburz przede mną bożyszcza i ołtarze,
Nirwano!
Niech żywot mię silniejszych, słabszych śmierć nie uciska,
Nirwano!
Niech błędny wzrok rozpaczy przed oczy mi nie błyska,
Nirwano!
Niech otchłań klęsk i cierpień w łonie się twym pogrzebie,
Nirwano!
I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie,
Nirwano!