Mapa przedstawia Afrykę w XV-XVII wieku. Zaznaczono na niej miejsca, w których organizowano misje chrześcijańskie. Były to tereny takie jak: Kongo, Luanda, Monomotapa. Kultura suahili występowała na terenach takich jak: Mozambik, Mogadiszu, Malindi, Mombasa, Kilwa. Imperium osmańskie obejmowało kraje (data ich przyłączenia): Algier 1520, Tunis 1574, Murzuk 1551, Egipt 1517, Mekka 1538. Obszary handlu niewolnikami: St. Louis, Mali, Jatenga, Borgu, Joruba, Kongo, Abisynia, Monomotapa, Sofala. Złoża kruszców: Elmina, Segu, Aszanti. Misje w Afryce. Misje te zajmowały Kongregację Rozkrzewiania Wiary w szczególniejszy sposób, gdyż patronat portugalski posiadały tylko enklawy w zachodniej Afryce. Nie zdołały jednak przynieść większych rezultatów z powodu ofensywy islamu, handlu niewolnikami i politycznych konfliktów Europejczyków w portach afrykańskich. Na wybrzeżu długości 400 km istniało (ok. 1700) 30 twierdz różnych państw europejskich: Portugalii, Hiszpanii, Francji, Holandii, Danii, Szwecji i Prus. Handel niewolnikami z Afryki uprawiały wszystkie zachodnie kraje europejskie. Tamtejsi misjonarze rzadko potępiali tę praktykę, bo sami wysługiwali się nieraz niewolnikami Kościoła, a patronat hiszpański i portugalski wypłacał im pensje z zysków tego handlu. Tubylcom dawało to wszakże podstawy do podejrzewania misjonarzy o współudział w handlu niewolnikami. W 1795 r. powstało Londyńskie Stowarzyszenie Misyjne, które zajęło się wysyłaniem do Afryki Południowej misjonarzy w celu szerzenia chrześcijaństwa wśród Hotentotów, niewolników i plemion Bantu. W ślad za misjonarzami z Anglii wyruszyli inni – z Danii, Francji, Holandii. Rola, jaką odegrali w życiu rdzennych mieszkańców Afryki, była dwuznaczna. Z jednej strony niewątpliwie otaczali tubylców opieką, zapewniali ochronę tym, którzy nie chcieli niewolniczo pracować na farmach białych przybyszów, występowali też w obronie ich praw. Szczególnie zasłużyli się na tym polu dr John Philip i dr Johannes van der Kemp – założyciel wielkiego rezerwatu dla Hotentotów w Bethelsdorp. Jednak z drugiej strony, szerząc chrześcijaństwo, którego wartości były nie do pogodzenia z miejscowymi zwyczajami, przyczyniali się do osłabienia struktur plemiennych, co w efekcie ułatwiało kolonizację i zabór ziemi prawowitym właścicielom. Są położone wzdłuż wybrzeża Afryki Wschodniej, od południowej Somalii po północny Mozambik (ponad 2 tys. km). […] Miasta suahilijskie zostały zislamizowane we wczesnym średniowieczu. Mimo że niewiele jest dowodów obecności perskiej w Afryce Wschodniej, do dziś znaczną część Suahili określa się mianem Washirazi, tzn. potomkowie imigrantów z miasta Sziraz w Persji, które w X w. było jedną z najważniejszych stolic islamskich. W ciągu wieków Suahilijczycy stworzyli oryginalną, choć pełną zapożyczeń z Bliskiego Wschodu i Indii kulturę. Do jej wytworów zalicza się m.in. budownictwo wykorzystujące skałę koralową, a także poezję, której głównymi ośrodkami były miasta na wybrzeżu Kenii – Lamu i Mombasa. Więzi kulturowe ze światem islamu pomogły przez wieki ośrodkom, takim jak Pate, Lamu, Malindi, Mombasa, Zanzibar i Kilwa, podtrzymać kontakty handlowe z portami Półwyspu Arabskiego. Ważne jednak były także bezpośrednie kontakty z Indiami. Do politycznego zjednoczenia wybrzeża Afryki Wschodniej dochodziło kilkakrotnie. Pierwszy raz dokonali tego Portugalczycy w XVI w., drugi – Oman w XVIII w. Jedynym wspólnym państwem akceptowanym przez większość Suahilijczyków był Sułtanat Zanzibarski powstały w XIX w. Osmanowie wraz z podbojem Bizancjum uznali się za spadkobierców Rzymu. Od zdobycia Konstantynopola używali tytułu cesarza Rzymu. […] W Europie postrzeganie Turków jako pełnoprawnych dziedziców Rzymian nie było czymś wyjątkowym (np. Machiavelli). Tę genealogię wzmacniał fakt, że Rzymian uważano za potomków Trojan, natomiast starożytna nazwa tych ostatnich (Teucri) Włochom i Grekom przypominała słowo Turek. […] Przez cały okres Imperium Osmańskiego Konstantynopol zachował oryginalną nazwę […]. Roszczenia do tradycji rzymskiej opierały się także na koligacjach dynastycznych. Do połowy XV w. żonami władców osmańskich były przeważnie chrześcijańskie księżniczki z dynastii panujących w Bizancjum, Bułgarii i Serbii. […] Osmanowie korzystali też na wielką skalę z dorobku prawnego i instytucjonalnego cesarstwa bizantyjskiego. Z Egiptu Turcy skierowali się dalej ku zachodowi w celu opanowania śródziemnomorskich wybrzeży Afryki Północnej. Początkowo opanowali Algierię, kraj znakomitych korsarzy, a wódz ich, Chaireddin Rudobrody, został mianowany przez sułtana dowódcą floty tureckiej (kapudanem paszą) w tym rejonie. Jego zuchwałe łupiestwa na Morzu Śródziemnym, wyprawy na wybrzeża hiszpańskie i włoskie, a zwłaszcza zajęcie sąsiedniej Tunezji, spowodowało interwencję cesarza Karola V. Wyprawa cesarska do Tunezji (1535) zakończyła się pełnym zwycięstwem, dawny bej jako wasal hiszpański został przywrócony do władzy, a w twierdzy Goletta u wejścia do portu w Tunisie osadzono załogę hiszpańską. Jednakże w kilka lat później (1541) całkowita klęska floty hiszpańskiej u wybrzeży Algierii położyła kres interwencji cesarza Karola V w sprawy północnej Afryki, którą teraz całkowicie opanowali Turcy (Trypolitania – 1551, Algieria – 1554, Tunezja – 1574). Algieria i Tunezja stały się posiadłościami wasalnymi, Trypolitania zaś została włączona do Imperium Ottomańskiego jako prowincja. W samej Afryce handel niewolnikami miał niesłychanie destrukcyjny wpływ na lokalne wspólnoty. Społeczeństwa pogrążały się w niszczących konfliktach, sprzedając złapanych jeńców zachodnim handlarzom. Śmiertelność była wysoka na wszystkich etapach procederu – od chwili, w której niewolnicy byli łapani przez afrykańskich pośredników, przez transport na wybrzeże i podróż przez Atlantyk, aż po pracę na plantacji. O pierwszych dwóch częściach tej drogi historycy mogą powiedzieć niewiele; szacuje się, że od 10 do 50 proc. złapanych Afrykanów umierało podczas drogi na wybrzeże (im dłuższy był marsz, tym więcej ginęło po drodze). Dużo dokładniejsze są statystyki śmiertelności w czasie transportu przez Atlantyk: wynosiła ona, w zależności od okresu historycznego (w XVIII w. niewolnicy systematycznie drożeli, więc bardziej o nich dbano) i długości podróży, od 7 do 20 proc. Im późniejszy etap podróży, tym mniej niewolników umierało – nie tylko dlatego, że najsłabsi ginęli wcześniej, ale także dlatego, że w miarę oddalania się od Afryki byli coraz droższym towarem, wypadało więc o nich się troszczyć nieco bardziej. Śmiem obstawać jako przy rzeczywistej prawdzie, że w okresie pokoju [mieszkańcy Złotego Wybrzeża] nie tylko mogą dostarczyć, lecz istotnie dostarczają rocznie siedem tysięcy miarek złota. Jest to wielka suma, dzielona jednak między tylu uprawnionych, że całość szybko się rozchodzi. Najsprawiedliwszy z możliwych rachunków podziału przedstawiam poniżej. Nasza Zachodnioindyjska Kompania eksportuje rocznie 1500, zaś Angielska Kompania Afrykańska 1200 marek. Dotyczy to jednak tylko lat szczególnie ożywionej działalności handlowej obu Kompanii i dlatego nie sądzę, by nasze Towarzystwo mogło w minionych latach eksportować więcej niż około połowy tej ilości.