Ilustracja przedstawia interaktywną mapę administracyjną Polski na poziomie województw. Zaznaczono na niej zasięg dialektów występujących w Polsce. Dialekt mazowiecki jest używany w zachodniej i północnej części województwa podlaskiego, w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowo-wschodniej części województwa pomorskiego, niewielkiej północno-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w znacznej północnej i środkowej części województwa mazowieckiego, w niewielkiej północno-wschodniej części województwa łódzkiego i w północnej części województwa lubelskiego sięgającej jednej trzeciej jego długości. Dialekt mazowiecki: uchodzi za najbardziej ekspansywny; jego cechy rozpowszechniły się i wciąż rozpowszechniają na pozostałe tereny Polski. Do cech typowo mazowieckich należą mazurzenie, czyli wymowa s, z, c w miejsce sz, ż, cz (syja, zaba, cas = szyja, żaba, czas; ważne: dźwięki [ž] lub [š] pochodzące z dawnego miękkiego r’, a w pisowni oddawane przez rz, wymawiane są tak jak w języku ogólnopolskim, np. pszysywany, pożecka = przyszywany, porzeczka), a także fonetyka międzywyrazowa ubezdźwięczniająca (nieś_ostrożnie). Dawne samogłoski pochylone mają inne kontynuanty niż w polszczyźnie ogólnej, np. tyż, stolorz; przejście nagłosowego ja- w je-, np. jebłko zamiast jabłko; formy typu stojał zamiast stał; narzędnik liczby mnogiej z końcówką palcamy zamiast palcami. Dialekt małopolski jest stosowany w znacznej części województwa lubelskiego, w województwach podkarpackim i świętokrzyskim, w znacznej części województwa małopolskiego, w północno-wschodniej połowie województwa opolskiego, w małej północno-wschodniej części województwa śląskiego, w małej południowo-wschodniej części województwa łódzkiego. Dialekt małopolski: W dialekcie małopolskim występują takie cechy jak mazurzenie (syja, zaba), a gdzieniegdzie tzw. siakanie (wymowa typu śli = szli); fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (nieź ostrożnie; cecha nie wszędzie spotykana z uwagi na ekspansję fonetyki ubezdźwięczniającej z Mazowsza); wymowa k zamiast ch w wygłosie (na nogak) i i zamiast ej w końcówkach rozkaźnika (dej); inny rozwój samogłosek pochylonych (krzok, syr), zanik samogłosek nosowych (ido, ciognol), wymowa łojciec, łobuch); w odmianie rozszerzenie użycia końcówki -ów (myszów, mrówków), nierozróżnianie kategorii męskoosobowości (te chłopy robiły). Dla pewnych obszarów, jak Podhale, charakterystyczny jest akcent inicjalny, czyli padający na pierwszą sylabę wyrazu (w przeciwieństwie do paroksytonicznego – na przedostatniej sylabie – na większości terytorium Polski). Dialekt śląski jest używany w południowej części województwa opolskiego, w znacznej części województwa śląskiego, w małych południowych częściach województw wielkopolskiego i łódzkiego, w małej północno-wschodniej części województwa dolnośląskiego. Dialekt śląski: cechuje się fonetyką międzywyrazową udźwięczniającą (nieź_ostrożnie), na niektórych terenach także mazurzeniem (zwłaszcza na północy); występuje tu zanik nosowości samogłosek nosowych (pójda na ta msza, szanuj matka, mundry = pójdę na tę mszę, szanuj matkę, mądry). Na południu, tak jak w pewnych rejonach Małopolski, występuje akcent inicjalny, czyli akcentowana jest pierwsza sylaba wyrazu. Dialekt wielkopolski jest stosowany w niemal całym województwie wielkopolskim, w znacznej części województwa kujawsko-pomorskiego, w północnej części województwa pomorskiego, w zachodniej części województwa łódzkiego oraz na obrzeżach województw dolnośląskiego i lubuskiego. Dialekt wielkopolski: wyróżniają na tle innych przede wszystkim dwie cechy: brak mazurzenia (czyli wymawia się: mysz, kaczka, waży, nie: mys, kacka, wazy; miejsce) i fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca (czyli wymawia się: brad_Jacka, nieź_ostrożnie, piędź_monet, nie: brat_Jacka, nieś_ostrożnie, pięć_monet). Charakterystyczna jest też dźwięczność spółgłoski w po bezdźwięcznej (kwiat, twardy) w opozycji do niemal powszechnej wymowy kfiat, tfardy. Poza tym spotyka się inny niż w polszczyźnie ogólnej rozwój tzw. samogłosek pochylonych e, a (tygo, dobrygo, śnig, bioły) oraz samogłosek nosowych (mundry, robiom, wszyndzie), upraszczanie grup spółgłoskowych (czeba, szczelać) czy nieco inne od ogólnopolskich formy odmiany czasownika (robita, robim). Dialekt kaszubski jest używany w środkowej części województwa pomorskiego. Kaszubski: na mocy Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 r. (art. 19) ma status języka regionalnego, a zatem z prawnego punktu widzenia nie jest dialektem polszczyzny. W języku kaszubskim tworzona jest literatura, powstają przekłady na kaszubski, uczy się tego języka w szkołach. Charakterystyczne cechy kaszubszczyzny mocno odcinają ją od dialektów języka polskiego. Do najbardziej wyrazistych należy tzw. kaszubienie, czyli wymowa spółgłosek ś, ź, ć dź tak jak s, z, c dz (sedzec = siedzieć), k’, g’ jako cz, dż (tacze = takie) oraz tzw. szwa (zapis: ë) dźwięk pośredni między e i a, rozwinięty z dawnych krótkich i, y, u (Kaszëbë, wsadzëc = Kaszuby, wsadzić). Nowe dialekty mieszane występują w województwie zachodnio-pomorskim, lubuskim, dolnośląskim, w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego oraz w części województwa pomorskiego. Nowe dialekty mieszane : to termin oznaczający dialekty powstałe z wymieszania cech gwarowych różnego pochodzenia, w dużej mierze związanego z sytuacją ziem polskich po II wojnie światowej. Mieszanie się ludności, a co za tym idzie: mieszanie się charakterystycznych dla różnych rejonów cech językowych, dokonywało się m.in. w wyniku przymusowych przesiedleń z terenów południowo-wschodnich, napływu repatriantów z Kresów Wschodnich czy nowego osadnictwa. Termin nie do końca oddaje faktyczny stan współczesny, ponieważ wiele cech gwarowych w mowie ludności zamieszkującej te tereny zanikło na rzecz polszczyzny ogólnej.