Przeczytaj
Język ogólnyJęzyk ogólny to kulturalny dialektdialekt języka etnicznegojęzyka etnicznego. Jest to odmiana charakterystyczna dla warstw wykształconych i stanowiąca podstawę języka literackiegojęzyka literackiego. W przeciwieństwie do dialektów język ogólny podlega kodyfikacji normatywnej, co znaczy, że istnieją zasady jego poprawnego użytkowania, od których odstępstwa są traktowane jako błędy językowe. Tej samej normy nie da się odnieść do dialektów i gwargwar, w których obecne są specyficzne zjawiska leksykalne i gramatyczne, niekiedy sprzeczne lub współistniejące z cechami języka ogólnego (np. dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika żeńskiego mysz w języku ogólnym ma wyłączną postać myszy, w dialekcie zaś może wystąpić na równych prawach forma z końcówką męską myszów.
Język ogólny jest powszechny i spotykany m.in w telewizji, radiu, internecie, szkole, pracy, urzędzie, kościele, na ulicy itd. Ma on zatem zasięg ogólnokrajowy. Inaczej jest z dialektami i gwarami, których występowanie jest bardzo ograniczone. Brak w nich rozróżnienia na wersję pisaną i mówioną, co odróżnia gwary i dialekty od języka ogólnego, posiadającego taką właściwość (zob. temat Język mówiony a język pisany). Dodatkowo gwary i dialekty nie pełnią czterech istotnych funkcji społecznych konstytuujących język ogólny:
jednoczącej (spaja jednostki ze społecznością narodową),
separującej (odróżnia dany język narodowy od innych języków narodowych),
prestiżowej (istnienie usystematyzowanego języka ogólnego świadczy o istnieniu wyższej organizacji społeczeństwa),
normatywnej (porządkuje i normalizuje język wspólnotowy i pozwala na ocenę poprawności komunikatów).
Język ogólny, który wyrósł na bazie dialektów (wielkopolskiego i małopolskiego, następnie mazowieckiego i kresowego), kształtował się przez wieki, a jego ewolucja nieustannie postępuje – ogólna odmiana polszczyzny ciągle się rozwija i rozbudowuje, m.in. poprzez zapożyczenia, ale też poprzez świadomą pracę pokoleń nad funkcjonalizacją tego języka i przystosowaniem go do zmieniających się warunków egzystencji. Tymczasem gwary dotyka regres. W miarę upływu czasu dialekty zmieniają się lub nawet giną pod wpływem ekspansji języka ogólnego, a ruchy działające na rzecz ocalenia gwar nie są w stanie tego procesu powstrzymać.
Oprac. Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Główne cechy odróżniające język ogólny od gwar i dialektów:
szeroki, ogólnopaństwowy zasięg,
podległość normie poprawnościowej,
istnienie wersji mówionej i pisanej,
progresywność,
pełnienie funkcji: jednoczącej, separującej, prestiżowej i normatywnej.
Słownik
(gr. diálektos – rozmowa) – odmiana języka polskiego używana na określonym obszarze głównie przez ludność wiejską, wyróżniająca się swoistymi cechami językowymi; w obrębie dialektu występują gwary, używane na mniejszych obszarach
(gr. dialektos – gwara; logos – słowo, nauka) – dział językoznawstwa zajmujący się badaniem geograficznie zróżnicowanych odmian języków (dialektów)
sposób wymowy, wyraz, forma gramatyczna lub składniowa charakterystyczne dla danego dialektu lub gwary (np. mliko – mleko, wlęgnąć się – wrodzić się, dwa żony – dwie żony)
odmiana języka używana na niewielkim terytorium (np. w jednej gminie) przez ludność wiejską, wyróżniająca się właściwymi sobie cechami językowymi; termin węższy od pojęcia dialektu (w obrębie dialektu może występować co najmniej kilka gwar)
język ojczysty danego społeczeństwa; zawiera wszystkie odmiany języka, zarówno język ogólny, jak i dialekty oraz odmiany środowiskowe
wersja pisana języka ogólnego; podstawowy język literatury
(język ogólnonarodowy) – odmiana języka narodowego znana ogółowi społeczeństwa, wsparta normą i stanowiąca podstawę języka literackiego