Mapa ilustruje świat około 1910 roku. Wielka Brytania znajdowała się na terenie obecnym, jak również kolonie od Kanady po Australię i Nową Zelandię. W Afryce (od Egiptu do Kraj Przylądkowy) i w Azji (Pakistan, Birma, Malezja). Kolonie Francuskie na obecny terenie Francji, w Afryce: od Algierii i Tunezji po Afrykę równikową o Madagaskar. W Azji na Półwyspie Indochińskim. Niemcy : teren obecny, w Afryce : Togo, Kamerun, Namibia i Tanganika oraz wysypu Pacyfiku. Rosja rozszerzyła się po Turcję. Włochy zdobyły Libię, Erytreę i Somalię w Afryce. Austro-Węgry to przekształcenie Czech i Węgier w jedno Państwo. Imperium Osmańskie i Bałkany to część Grecji, Turcji po zachodnie wybrzeże Arabii Saudyjskiej. Stany Zjednoczone Ameryki zajmowały obecny teren oraz Alaskę. Ameryka Łacińska to kraje Ameryki Środkowej o Południowej. Indie nie z zmieniły swojego położenia. Chiny objęły Koreę i Tajwan. Japonia objęła teren Korei Północnej i Południowej. Cały teren Afryki zostały podzielony między inne kraje jedynie Etiopia i Liberia pozostały poza centrum zainteresowania. Wielka Brytania. Wielka Brytania zajmowała bezsprzecznie pierwsze miejsce w globalnym wyścigu handlowym i przemysłowym. Przez cały XIX w. jej przewaga na morzach była niekwestionowana. W rękach brytyjskich znajdowały się kolonie od Kanady po Australię i Nową Zelandię. Istotne były bazy wspierające szlaki handlowe, od Gibraltaru i Malty, przez Kapsztad, po Singapur i Hongkong. Ale prawdziwą „perłą w koronie” brytyjskich kolonii były Indie, których cesarzową została proklamowana królowa Wiktoria (1876 r.). Druga połowa XIX i początek XX w. to gwałtowne rozszerzanie się imperium brytyjskiego, przede wszystkim w Afryce (od Egiptu po Kraj Przylądkowy) i w Azji (Pakistan, Birma, Malezja). Imperium osiągnęło ponad 30 mln km powierzchni i posiadało blisko 1/4 ludności świata. Ponadto dzięki przewadze handlowej Brytyjczycy uzależnili od siebie szereg krajów – od Portugalii, przez Argentynę, po Chiny. Jednak przemysł brytyjski, który rozkwitł najwcześniej, miał pewne zaległości technologiczne wobec nowocześniejszych i dynamiczniej rozwijających się przedsiębiorstw amerykańskich i niemieckich. Francja. Francja stała się drugim najważniejszym imperium kolonialnym świata. Wprawdzie rozwój przemysłu i kolonii nie był aż tak dynamiczny jak w przypadku Wielkiej Brytanii, a przegrana wojna z Prusami (1870–1871) i wielka kontrybucja na rzecz Niemiec na lata obciążyły francuską gospodarkę, jednak zarówno czasy II Cesarstwa (1852–1870), jak i przedwojennej III Republiki (1870–1914) przyniosły Francji liczne sukcesy. Paryż dzięki Napoleonowi III zamienił się w nowoczesną światową metropolię, a za czasów III Republiki zyskał najwyższą wówczas budowlę świata: wieżę Eiffla, która podczas Wystawy Światowej (1889 r.) stała się symbolem przemysłowej potęgi Francji. Kolonie francuskie powstawały głównie w saharyjskiej Afryce: od Algierii i Tunezji po Afrykę Równikową i Madagaskar. W Azji Francuzi zdobyli kilka krajów na Półwyspie Indochińskim. Sukcesem była budowa Kanału Sueskiego (1859–1869), choć w 1882 r. kontrolę nad nim przejęli Brytyjczycy, którzy wykupili jego akcje i opanowali Egipt. Niemcy. Niemcy późno przystąpiły do wyścigu przemysłowego i kolonialnego. Dopiero zjednoczenie i proklamowanie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. przyspieszyło rozwój gospodarczy tego kraju. Mimo to na przełomie XIX i XX w. Niemcy wysunęły się na pierwsze miejsce w produkcji przemysłowej w Europie. Wzrost eksportu nowocześniejszych towarów niemieckich niepokoił Brytyjczyków – to wówczas narodził się pomysł, by każdy produkt na brytyjskim rynku miał oznaczenie kraju pochodzenia. Nie zmniejszyło to jednak importu z Niemiec, ponieważ towary tam wytwarzane były dobrej jakości i niekoniecznie droższe od brytyjskich. Trudniej było Niemcom rywalizować w handlu światowym i w budowaniu imperium kolonialnego. Włączyły się zbyt późno do wyścigu, by udało im się zdobyć znaczące kolonie. W ich ręce trafiło kilka krajów w Afryce (Togo, Kamerun, Namibia i Tanganika) oraz nieco wysp na Pacyfiku. Świat był już podzielony i kolejne zdobycze można było uzyskać tylko kosztem Francji lub Wielkiej Brytanii. Rywalizacja z tymi krajami kilkukrotnie doprowadziła świat na skraj wojny, przyczyną konfliktu były m.in. walki o wpływy w Chinach i Maroku. Rosja. Dla Rosji druga połowa XIX w. to także okres wzmożonej ekspansji. Choć pokonane w wojnie krymskiej (1853–1856) imperium straciło możliwość wkroczenia przez Turcję na Morze Śródziemne, rozpoczęło podbój Azji Centralnej i Dalekiego Wschodu. Dalszą ekspansję w tym drugim kierunku zatrzymała niespodziewana porażka w wojnie z Japonią (1904–1905). W tym czasie, także dzięki kredytom i inwestycjom zagranicznym (głównie francuskim), znaczne postępy poczyniły rosyjski przemysł i kolejnictwo. W 1913 r. Rosja była piątą potęgą przemysłową świata. Jednak w ogromnym kraju, który dopiero niedawno zniósł pańszczyznę, rozwój nowoczesnej gospodarki przede wszystkim obejmował poszczególne ośrodki: Moskwę, Sankt Petersburg czy okręg doniecki. W olbrzymiej większości kraj pozostawał rolniczy i w znacznej mierze zacofany. Włochy. Włochy, podobnie jak Niemcy, dopiero w drugiej połowie XIX w. przełamały wielowiekowe rozbicie polityczne i mogły po zjednoczeniu (1859–1870) wkroczyć na ścieżkę modernizacji i budowy nowoczesnego państwa. Włoskie podboje kolonialne były więc bardzo skromne i objęły jedynie Libię, Erytreę i Somalię w Afryce, a próba inwazji na Etiopię zakończyła się porażką w słynnej bitwie pod Aduą (1896 r.). Gospodarczo Włochy również ustępowały innym potęgom europejskim. O ile północne prowincje, takie jak Piemont, Lombardia i Wenecja, szybko się rozwijały i wkroczyły na ścieżkę rewolucji przemysłowej, o tyle centralne, a zwłaszcza południowe Włochy były znacznie bardziej zacofane. Austro-Węgry. Austro-Węgry były jedynym europejskim mocarstwem nieposiadającym imperium kolonialnego. Po klęsce z Niemcami pod Sadową w 1866 r. i po przekształceniu Austrii w Austro-Węgry rok później pozycja mocarstwowa dworu wiedeńskiego stała pod znakiem zapytania. Wielonarodowa monarchia z trudem utrzymywała spoistość, a poszczególne regiony rozwijały się w różnym tempie. Stosunkowo dobrze przemysł rozwijał się w Austrii i Czechach, natomiast obszary węgierskie i polskie pozostawały rolnicze i w znacznej mierze zacofane. W Galicji wprawdzie rozwinęło się wydobycie ropy naftowej, nie zmieniło to jednak rolniczego charakteru prowincji. #Imperium Osmańskie i Bałkany{column=1}###Imperium Osmańskie i Bałkany stanowiły jedno z najbardziej zapóźnionych gospodarczo obszarów Europy i zachodniej Azji. Ziemie te przez kilka wieków pozostawały pod panowaniem tureckim, były więc odcięte od europejskich prądów rozwojowych. W Imperium Osmańskim handlem trudnili się głównie Grecy oraz Ormianie i turecka władza nie była zainteresowana wspieraniem ich działalności. Turcy nie zajmowali się ani produkcją, ani przemysłem, ale nadzorowaniem i wyzyskiwaniem podbitej ludności. W XIX w. pojawiła się wśród lepiej zorientowanej części elity tureckiej chęć reform, lecz państwo było już wówczas w stanie rozkładu, a wojny z narodami bałkańskimi i interwencje mocarstw europejskich tylko pogarszały sytuację. Stany Zjednoczone Ameryki. Stany Zjednoczone w pierwszej połowie XIX w. dokonały zasadniczej ekspansji na kontynencie północnoamerykańskim, po wojnie z Meksykiem opanowały m.in. Kalifornię, a w drugiej połowie wieku (w 1867 r.) nabyły od Rosji Alaskę za kwotę 7,2 mln dolarów. W tym czasie w USA rozwijał się przemysł, ale – co charakterystyczne – głównie w północno-wschodniej części kraju. Doprowadziło to do konfliktu ekonomicznego i politycznego między przemysłowymi stanami Północy a rolniczymi i niewolniczymi stanami Południa. Zatarg zakończył się wojną domową zwaną secesyjną (1861–1865), w której zwyciężyła Północ. Krwawy i wyniszczający konflikt nie zahamował jednak rozwoju gospodarczego kraju, który po zniesieniu niewolnictwa znacząco przyspieszył. Pod koniec XIX w. Stany Zjednoczone dołączyły do światowych potęg, co przypieczętowały zwycięstwem nad Hiszpanią w 1898 r. i przejęciem kontroli nad Kubą, Hawajami, Filipinami i Puerto Rico. Przemysł amerykański, obok niemieckiego, stał się najnowocześniejszy na świecie, a kraj rozwijał się także dzięki ciągłemu strumieniowi imigrantów z Europy. Ekspansja kolonizacyjna odbywała się jednak kosztem rdzennej ludności, która była spychana na ubogie i bezludne dotychczas obszary, gdzie tworzono dla niej „rezerwaty”. Ameryka Łacińska. Ameryka Łacińska. Kraje Ameryki Środkowej i Południowej wyzwoliły się spod władzy hiszpańskiej i portugalskiej (Brazylia) w latach 1811–1828. Wszystkie poza Brazylią przyjęły ustrój republikański, jednak przez długi czas nie udało im się stworzyć stabilnych rządów. Panowanie hiszpańskie oparte na wąskich klikach białych kolonizatorów nie przygotowało południowoamerykańskich społeczeństw do przejęcia władzy w swoje ręce. Dlatego w większości państw nadal dominowali biali (Kreole), a Metysi, Indianie i Afroamerykanie nie mieli udziału w rządach (poza Paragwajem). Gospodarczo państwa te pozostały w znacznej mierze rolnicze i handlowały z Europą i USA płodami rolnymi oraz surowcami wydobywanymi na ich terenach. Przyjmowały one również (najliczniej Argentyna i Brazylia) imigrantów z Europy, którzy pomagali prowadzić akcję osadniczą. Indie. Indie od czasu upadku imperium Mogołów w 1857 r. pogrążały się w coraz większym chaosie. W XVIII w. zwalczające się nawzajem państewka były coraz bardziej infiltrowane przez europejskie potęgi. Choć przez pewien czas mogły lawirować, wykorzystując rywalizację francusko-brytyjską, walkę tę ostatecznie wygrali Brytyjczycy, zajmujący prowincja po prowincji cały subkontynent, który znalazł się pod wpływem angielskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Jej kontrola była siecią różnego rodzaju zależności i opierała się w znacznej mierze na siłach zwerbowanych wśród Hindusów – tzw. sipajach. Ich bunt (1857–1859) doprowadził do chwilowego zachwiania władzy brytyjskiej, ale gdy korona zdławiła powstanie sipajów i przejęła od Kompanii władzę nad Indiami, stały się one najludniejszą i najbogatszą kolonią świata. Blisko stuletnie rządy brytyjskie to z jednej strony modernizacja i unifikacja dotychczas podzielonego subkontynentu, a z drugiej wielki wyzysk ludności i tworzenie gospodarki korzystnej dla interesów metropolii, nie zaś mieszkańców Indii. Chiny. Chiny, które jeszcze w XVIII w. uchodziły za największą potęgę gospodarczą świata, w XIX w. weszły w fazę ostrego kryzysu. Z jednej strony był to kryzys polityczny – cesarstwo mandżurskiej dynastii Qing przeżywało rozkład władzy centralnej, z drugiej od połowy XIX w. postępował coraz silniejszy kryzys gospodarczy, związany także z polityką zamknięcia Chin przed wpływami z zewnątrz. Cesarze chińscy, obawiając się infiltracji ze strony mocarstw europejskich, ograniczyli handel ze światem zewnętrznym tylko do kilku portów. Pozwalali na sprzedaż swoich towarów, ale zakazywali importu towarów europejskich. Brytyjczycy, chcąc zrównać bilans handlowy, zaczęli na szeroką skalę szmuglować do Chin opium wytwarzane w Indiach Brytyjskich. Chiny usiłowały przeciwdziałać pladze uzależnienia od narkotyku i zwalczały przemyt, jednak próby te wywołały kontrę Brytyjczyków i zakończyły się klęską w dwóch tzw. wojnach opiumowych (1839–1842 i 1856–1860). W ich wyniku cesarstwo zostało zmuszone do otwarcia swych portów dla handlu z Wielką Brytanią i Francją oraz oddania Rosji terenów nad Amurem.
W tym czasie w Chinach narastał chaos – wybuchały liczne powstania chłopskie przeciw Mandżurom. Anarchia zagroziła ekspansji handlowej Europejczyków, dlatego w latach 60. XIX w. pomogli oni rządowi w Pekinie zwalczać powstańców za cenę dalszej ekspansji handlowej. Do Francuzów i Brytyjczyków dołączyli w kolejnych latach Niemcy i Amerykanie. Rozpoczęła się wielka grabież Chin, w której prym wiedli Brytyjczycy. Dodatkowo w latach 1894–1895 doszło do wojny z Japonią, po której Chiny straciły kontrolę nad Koreą i Tajwanem. Japonia. Japonia była jednym z zaledwie kilku krajów świata, które do 1914 r. nie uległy europejskiemu podbojowi. Zarazem była jedynym państwem spoza europejskiego kręgu kulturowego, które w XIX w. z sukcesem zdołało wdrożyć program modernizacji i wejść na drogę rewolucji przemysłowej. Po ponad 200 latach prawie pełnej izolacji i zastoju za rządów szogunatu kraj przeżywał gwałtowne zmiany. Impuls przyszedł z zewnątrz: elity rządzące w Japonii z niepokojem obserwowały, jak Chiny zostały zbrojnie zmuszone do „otwarcia” i stały się ofiarą europejskiej ekspansji. Wkrótce i Japonia została zmuszona do pierwszych koncesji: do jej wybrzeży przypływały kolejne „misje handlowe” nowocześnie uzbrojonych okrętów, pod lufami których szogunat otwierał porty Amerykanom, Brytyjczykom, Rosjanom i Francuzom. Zalew towarów z importu podkopał pozycję kupców, chłopi wszczynali bunty, a samuraje i feudałowie dostrzegli słabość rządu. Wszystko to doprowadziło do obalenia władzy szoguna i przywrócenia w 1868 r. władzy cesarskiej. Rozpoczął się okres Meiji (czyt. Meidżi), w którym Japonia przystąpiła do reform: cesarz nadał krajowi konstytucję, zreformował aparat władzy i administrację, wysłał misje zagraniczne do Europy i USA, których celem było szkolenie kadr dla administracji, przemysłu i nauki. Kraj wszedł w okres szybkiego rozwoju kapitalizmu, przemysłu oraz zbrojeń, a wkrótce także ekspansji. Pierwszą ofiarą Japonii stały się Chiny, które po wojnie (1894–1895) musiały oddać wyspy Riukiu, Tajwan i protektorat nad Koreą. Kolejne starcie Japonia wygrała z Rosją (1904–1905), wojna ta była pierwszym zwycięstwem nad krajem europejskim, który musiał oddać swoje zdobycze. Rosjanie wycofali się z zajętej wcześniej Mandżurii i południowego Sachalinu. Afryka. Afryka do połowy XIX w. pozostawała na uboczu zainteresowań ekspansji europejskiej. Niesprzyjający Europejczykom klimat, liczne choroby tropikalne oraz waleczne ludy nie zachęcały do wypraw w głąb kontynentu. Szybki rozwój kapitalizmu i postęp techniczny drugiej połowy XIX w. skłaniały jednak do poszukiwania nowych ziem, gdzie prężnie rozwijające się gospodarki imperiów kolonialnych znalazłyby surowce i rynki zbytu. Po 1870 r. Afryka stała się teatrem krwawej i gwałtownej ekspansji, która zakończyła się na przełomie XIX i XX w. podziałem całego kontynentu. Gdy w 1912 r. Francja z Hiszpanią podzieliły się ziemiami Maroka i narzuciły mu swój protektorat, tylko Etiopia i Liberia pozostały niepodległymi krajami, przy czym w Liberii nie rządziła rdzenna ludność, ale byli niewolnicy z Ameryki. Najwięcej kolonii zdobyli Brytyjczycy i Francuzi, oprócz nich kilka przyczółków opanowali Niemcy. Dwa kraje (Angola i Mozambik) rozwinęły się z dawnych nadmorskich kolonii Portugalii. Jedną, za to dużą kolonię, zdobyła Belgia – było to Kongo. Najbiedniejsze pozostawały terytoria pod panowaniem Portugalii, najbrutalniejszy wyzysk panował w koloniach niemieckich i belgijskich, najwięcej w rozwój inwestowali Brytyjczycy, choć i oni splamili się licznymi zbrodniami, jak chociażby w walkach w Sudanie czy podczas podoju republik burskich w Afryce Południowej, gdzie po raz pierwszy założono obozy koncentracyjne.