Nowe mocarstwo - Prusy
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
film - rusy jako mocarstwo. Znaczenie Śląska dla Prus
W wyniku jakich wydarzeń władcy Brandenburgii zyskali zwolnienie Prus Książęcych z zależności lennej od Rzeczpospolitej?
Od „piaskownicy” Europy do ważnego elementu europejskiej dyplomacji. Rozwój terytorialny Brandenburgii – Prus do pocz. XVIII w.
W 1640 r. władzę w Brandenburgii – Prusach objął Fryderyk Wilhelm nazwany przez potomnych „Wielkim Elektorem”. Przez niemal półwiecze swoich rządów (1640‑1688) zbudował podwaliny pod przyszłą karierę państwa. Zdołał nie tylko powiększyć znacząco obszar, którym rządził, włączając doń część Pomorza, Magdeburg czy Halberstadt, ale przede wszystkim uwolnił Księstwo Prus od zależności lennej od Polski (1657).
Rozpoczął też budowę absolutyzmu na zasadach pozornie odmiennych od wzorców francuskich. Dotychczasowa administracja stanowa wyraziła zgodę na stworzenie armii i odrębnego elektorskiego aparatu administracyjnego, którego zadaniem było zdobywanie środków na utrzymanie powstałej armii. Jednocześnie przedstawicielstwa stanowe (określane mianem sejmiku; jako pierwsze w Brandenburgii) godziły się na nakładanie podatków na chłopów i mieszczan bez potrzeby odwoływania się za każdym razem do decyzji sejmiku. Wyjątek ten zadziałał jak prawo francuskich władców do pobierania podatków od stanu trzeciego oraz prawo wysyłania intendentów. Powstała równoległa administracja władcy, która dość szybko zaczęła przejmować realną władzę. Pojawiający się opór łamano w sposób bezwzględny, co pokazują w Księstwie Pruskim przykłady podporządkowania stołecznego Królewca oraz skazania na śmierć pułkownika Kalksteina, daremnie szukającego pomocy u władców Polski.
Na podstawie mapy wymień etapy rozwoju terytorialnego najpierw Brandenburgii, a później Prus w latach 1600‑1795.
Kosztem jakich ziem nastąpił wzrost terytorialny Brandenburgii‑Prus? Uwzględnij wcześniejsze związki historyczne ziem zaznaczonych na mapie kolorem żółtym.
Król w Prusiech, czyli mocarstwo na kredyt
Zwieńczeniem awansu Prus na arenie międzynarodowej stało się koronowanie księcia elektora w 1701 r. na króla w Prusach. Na koronację poza terenem Cesarstwa zgodził się Leopold I, co wydawało mu się niewielkim kosztem powstrzymania elektora od zbliżenia do Ludwika XIV, z którym Habsburgowie walczyli w rozpoczętej akurat wojnie o sukcesję hiszpańską. Tytuł królewski wydawał się tym mniej istotny, że w 1697 r. elektor saski koronował się na króla Polski, a książę Hanoweru Jerzy miał zostać królem Anglii. Tytuł królewski został wkrótce uznany przez większość dworów poza Rzeczpospolitą, choć jej król August II, jako elektor, zaaprobował tytuł.
Temu wyniesieniu towarzyszył niespodziewany awans w dyplomacji europejskiej, co było skutkiem nagłego upadku dwóch ważnych elementów równowagi europejskiej. W wyniku wojny północnej rolę lokalnych mocarstw straciły Szwecja i Rzeczypospolita. To sprawiło, że wpływy zwycięskiej i wzmocnionej Rosji zaczęły ciążyć nad wschodnią i środkową Europą. Dla zachowania równowagi w „dyplomatycznych kombinacjach” ważną (niemal mocarstwową) pozycję zaczęły odgrywać Prusy. Nie posiadały one jednak wówczas stosownego potencjału.
Na podstawie tabeli wyjaśnij, na czym polegał związek wzrostu liczby mieszkańców Prus:
ze wzrostem dochodów państwa,
ze wzrostem możliwości militarnych państwa.
Rok | Ludność | Powierzchnia |
1713 | 1,6 Mio. | 114.000 km² |
1740 | 2,4 Mio. | 119.000 km² |
1786 | 5,4 Mio. | 195.000 km² |
1795 | 8,7 Mio. | 300.000 km² |
Reformy i oszczędności
Niespodziewany awans Prus wymusił podjęcie nadzwyczajnych kroków. Odnosiło się to przede wszystkim do rozbudowy armii. Jej wielkość w Prusach przewyższała możliwości mobilizacyjne kraju i według historyków aż 2/3 jej żołnierzy rekrutowało się spoza granic pruskich – z ziem należących do Rzeczpospolitej i krajów niemieckich. Szczególne zasługi na tym polu miał Fryderyk Wilhelm I (1713‑1740), który przeszedł do historii jako król kapral.
Poświęcił się on nie tylko zwiększaniu potencjału wojskowego, ale też gromadzeniu środków niezbędnych do jego utrzymania. Dla podniesienia morale swoich wojsk uznał za wskazane wprowadzić tzw. system kantonalny rekrutacji. Polegał on na tworzeniu oddziałów z mieszkańców jednego okręgu, co zwiększało ich współdziałanie i w pewnym stopniu uczyło „patriotyzmu”.
Rozbudowa armii z ok. 40.000 w 1713 r. do 180.000 w 1750 r. wymagała też znacznego wzrostu możliwości finansowych. Fiskalizm pruski powodował, że obciążenia były tu znacznie większe niż np. we Francji czy w Austrii. Zaletą była jednak dyscyplina panująca w armii i bezpieczeństwo wewnętrzne, które zapewniał mieszkańcom regularnie płacony żołd.
Fryderyk II – wojowniczy filozof
Prawdziwym twórcą potęgi Prus okazał się syn króla kaprala, Fryderyk II, który w niemieckiej historiografii zyskał przydomek Wielki. Niemal natychmiast po wstąpieniu na tron rozpoczął on wojny, które trwały przez znaczną część jego panowania.
W 1740 r. armia Fryderyka wkroczyła na Śląsk, zgłaszając pretensje do prowincji, wynikające z układów rodzinnych, m.in. między Piastami legnickimi a Hohenzollernami. Rozpoczęło to serię trzech wojen zwanych śląskimi (w latach: 1740‑1742, 1744‑1745, 1756‑1763).
Pierwszy okres można nazwać rywalizacją z Austrią i Saksonią. Fryderyk II odebrał Marii Teresie wyjątkowo bogaty Śląsk, uniemożliwiając jednocześnie jakiekolwiek próby zacieśnienia unii personalnej polsko‑saskiej.
W czasie prowadzonych wówczas wojen król pruski wykazał nie tylko pracowitość i ruchliwość, ale też niezwykły hart ducha. Nie załamały go kolejne przegrane bitwy, nawet zajęcie przez Rosjan stołecznego Berlina. Ostatecznie utrzymał swoją władzę kosztem wielkich strat, dzięki wygranej z przeważającą koalicją.
Przyporządkuj określenia do postaci władcy Brandenburgii/ Prus.
król kapral, król-filozof, Wielki Elektor
| Fryderyk Wilhelm | |
| Fryderyk II | |
| Fryderyk Wilhelm I |
Nowe mocarstwo
Zdobycze terytorialne, a przede wszystkim udoskonalona machina państwowa spowodowały rzeczywisty awans Prus do grona pięciu mocarstw europejskich. O ile na początku XVIII w. potencjał monarchii Hohenzollernów był więcej niż skromny, o tyle pod koniec wieku Prusy należały do krajów dużych (300.000 km kw.), ludnych (niemal 9 mln) i świetnie zorganizowanych. Nawet tereny włączone w wyniku trzech rozbiorów należały (spośród ziem polskich) do najlepiej rozwiniętych, najgęściej zaludnionych i mających najlepszą infrastrukturę techniczną pod względem sieci dróg czy liczby miast.
Oceń zasługi Fryderyka II dla budowy potęgi państwa pruskiego.
Scharakteryzuj reformy wprowadzane w państwie pruskim przez kolejnych władców w XVIII w.
Porównaj reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach z reformami oświeceniowymi w Rosji i w Austrii.
Pałace i ogrody Sanssouci
W 1728 r. następca tronu pruskiego przebywał w Dreźnie, gdzie widział wspaniałe budowle wzniesione przez króla Polski Augusta II Mocnego – Zwinger i Pałac japoński, kościoły: mariacki i Trzech Króli. Zainspirowało to Fryderyka do podjęcia rywalizacji z sąsiadem. Niczym Ludwik XIV, postanowił wznieść swoją nową siedzibę w podberlińskim Poczdamie. Zaczęto w latach 1744‑1747 od budowy ogrodu i pałacu Sanssouci, który pełnił rolę prywatnej siedziby władcy. W pobliskim Miejskim Pałacu Królewskim w Poczdamie król prowadził działalność urzędową.
Po zwycięskiej wojnie siedmioletniej, w związku z ugruntowaną, mocarstwową pozycją Prus, wzniesiono okazały Nowy Pałac Królewski (1763‑1769). Władca go nie lubił, ale uważał za niezbędny dla celów reprezentacyjnych. Przyjmowano w nim oficjalnych gości, a liczne, wspaniale wyposażone sale (marmurowa, z muszlami, teatr dworski) w pełni zaspakajały potrzeby „pokazania się”.
Oba pałace zostały połączone rozległymi terenami parkowymi w stylu francuskim i angielskim. Szczególnie znane są tarasy, labirynty oraz pawilon japoński.
