Nowe wzorce osobowe

Społeczeństwo miast włoskich w XIV i XV w. wzbogaciło się na tyle, że dysponowało środkami finansowymi umożliwiającymi przeznaczenie części dochodów na luksusowe dobra i zaspokajanie tzw. wyższych potrzeb, niezwiązanych z poczuciem bezpieczeństwa materialnego (jedzenie, spanie, ubranie) czy duchowego (zbawienie, wiara, modlitwa). W tych warunkach ukształtował się nowy wzorzec człowieka, jednostki dążącej do poznania siebie i otaczającego świata, wyróżniającego się z otoczenia dzięki własnemu lub tworzonemu pięknu czy mądrości. Ten nowy wzorzec nie był realizowany ani kosztem, ani w opozycji do dawnych wzorców osobowych. Wzbogaceni mieszczanie - wielcy patrycjusze chcieli być wzorowymi rycerzami i dostąpić zbawienia. Te dwie ścieżki biegły obok siebie.

R1bKx3fsny4dw

Cudowne uzdrowienie córki Benwenuto San Polo Źródło: Giovanni di Niccolò Mansueti, Cudowne uzdrowienie córki Benwenuto San Polo, ok. 1505, tempera na płótnie, Gallerie dell'Accademia w Wenecji, domena publiczna.

Sprzeciw wobec nowych ideałów

Nie obywało się bez konfliktów. Kościół początkowo z niepokojem obserwował fascynację pogańskim antykiem z jego wielobóstwem i zapatrzeniem w jednostkę ludzką. Szybko jednak przekonano się, że nie stanowi to zagrożenia dla chrześcijaństwa i wiary, więc hierarchowie kościelni stali się gorącymi zwolennikami poszukiwań „starożytności”. Z drugiej strony u części duchowieństwa narastało krytycznie nastawienie do nadmiernych bogactw i ich nadużywania, co rodziło nowe ruchy monastyczne (zakonne). Powstawały zakony związane z miastami, ale jednocześnie żebracze, opierające się na datkach i religijności mieszczan (np. franciszkanie), jak również ruchy zwalczające zbytek i bezbożne odejście od ascezy. Do najsłynniejszych tego typu wystąpień doszło w najbardziej „renesansowym” z miast włoskich - Florencji. Wiązały się one z działalnością mnicha Girolamo SavonarolitccISPfLQK_000tp001Girolamo Savonaroli, który wzywał (i to z powodzeniem) do wyrzeczenia się bogactw, a nawet niszczenia zdrożnych oznak luksusu (dzieł sztuki, obrazów o treści niechrześcijańskiej itd.).

R10ORBRZW62l9

Papież Leon X Jeden z bardziej znanych portretów autorstwa Rafaela namalowany w latach 1518-1519 r. Papież siedzi otoczony kardynałami, a jednocześnie krewnymi: Giulio de Medici i Luigi de Rossi. Obraz przechowywany jest w galerii Uffizi we Florencji, założonej przez ród Medyceuszy (Medici). Leon X zasłynął jako mecenas artystyczny. Zatrudniał Michała Anioła, Rafaela Santi czy Donato Bramantego m.in. przy wznowionych pracach nad wznoszeniem nowej bazyliki św. Piotra w Rzymie. Za czasów Leona X doszło do wystąpienia Lutra i nastąpił rozłam w zachodnioeuropejskim Kościele. Źródło: Raphael, Papież Leon X, 1518-19, Malunek tablicowy, Uffizi Gallery, domena publiczna.

RFg5uOzMgeFST

Savanarola głoszący kazanie przeciwko rozrzutności Źródło: Ludwig von Langenmantel, Savanarola głoszący kazanie przeciwko rozrzutności, 1879, domena publiczna.

Odpowiedz na pytania.

Renesansowa religijność

Jakie typy osobowości preferowano zatem w renesansie?

Z pewnością ciągle były żywe dawne ideały, choć uległy znaczącym przeobrażeniom. Inne były formy wyrażania głębokiej jak dawniej wiary. Pojawiła się potrzeba upiększania miejsca kultu, traktowana jako przejaw głębokiej religijności. Fundacje na rzecz Kościoła były jakby publicznym wyznaniem wiary. Jednocześnie zabiegano o to, by wszyscy znali i podziwiali religijność fundatorów. Miało to wielki wpływ na rozwój sztuki sakralnej: rozbudowywano kościoły, fundowano nowe kaplice, wnętrza dekorowano wspaniałymi dziełami malarskimi i rzeźbiarskimi, dobudowywano potężne kopuły i zdobiono fasady świątyń.

Z drugiej strony miejsce dawnego ideału ascety zajął teraz religijny reformator, osoba głęboko wierząca, poszukująca zgodności między zasadami wiary a prawdą objawioną w „Piśmie Świętym”. Byli to często ludzie o charyzmatycznej osobowości, porywający tłumy, potrafiący zarażać swoją spontanicznością i żarliwością religijną. We Włoszech taką rolę odegrały we wczesnej fazie renesansu franciszkańskie formacje zakonne (franciszkanie, klaryski, bernardyni) oraz dominikanie. W krajach na północ od Alp - ruch luterański i wszystkie wywodzące się od niego odłamy religijne.

R1UZRyND8SK0j

Santa Maria del Fiore, Florencja – freski we wnętrzu kopuły w katedrze. Freski powstały ponad 130 lat po poświęceniu wzniesionej wówczas największej kopuły. Ich malowanie rozpoczął Giorgio Vasari, uznawany za ojca historii sztuki, który nie zdążył ukończyć tego zadania. W najwyższej strefie widzimy proroków, później ludzi zbawionych, w dolnych rzędach przedstawiono potępionych. Santa Maria del Fiore, Florencja – freski we wnętrzu kopuły w katedrze. Freski powstały ponad 130 lat po poświęceniu wzniesionej wówczas największej kopuły. Ich malowanie rozpoczął Giorgio Vasari, uznawany za ojca historii sztuki, który nie zdążył ukończyć tego zadania. W najwyższej strefie widzimy proroków, później ludzi zbawionych, w dolnych rzędach przedstawiono potępionych. Źródło: MatthiasKabel, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RCF83dd822sBJ

Nagrobek Wawrzyńca II Medyceusza w tzw. Starej Zakrystii kościoła św. Wawrzyńca we Florencji (1526-1534) Nagrobek Wawrzyńca II Medyceusza w tzw. Starej Zakrystii kościoła św. Wawrzyńca we Florencji (1526-1534) Źródło: Michał Anioł, 1519-1534, domena publiczna.

R1UZbx6nZljoT

Fasada kościoła Santa Maria Novella we Florencji. Fasada średniowiecznego kościoła przyklasztornego dominikanów zaprojektowana została przez znanego teoretyka architektury renesansowej L.B. Albertiego i wykonana w latach 1456-1470. Zwróć uwagę na połączenie elementów gotyckich w postaci kilku zwieńczeń ostrołukowych z dominującymi łukami półkolistymi nawiązującymi do tradycji rzymskich łuków triumfalnych. Ważnym elementem było zastosowanie spływów wolutowych - wykończeń dachu w kształcie ślimacznicy stanowiących zamknięcie połaci dachowej między wyższą nawą główną a niższymi nawami bocznymi. Stanie się to stałym elementem późniejszych fasad renesansowych, a przede wszystkim barokowych. Fasada kościoła Santa Maria Novella we Florencji. Fasada średniowiecznego kościoła przyklasztornego dominikanów zaprojektowana została przez znanego teoretyka architektury renesansowej L.B. Albertiego i wykonana w latach 1456-1470. Zwróć uwagę na połączenie elementów gotyckich w postaci kilku zwieńczeń ostrołukowych z dominującymi łukami półkolistymi nawiązującymi do tradycji rzymskich łuków triumfalnych. Ważnym elementem było zastosowanie spływów wolutowych - wykończeń dachu w kształcie ślimacznicy stanowiących zamknięcie połaci dachowej między wyższą nawą główną a niższymi nawami bocznymi. Stanie się to stałym elementem późniejszych fasad renesansowych, a przede wszystkim barokowych. Źródło: Maksim, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rycerz ciągle obecny, choć inaczej

Dawny ideał rycerza również uległ zmianom pod wpływem nowej rzeczywistości. Pojawiły się wzorce: rycerza – władcy, rycerza – ziemianina, rycerza – odkrywcy, rycerza – żołnierza, obrońcy prawdziwej wiary, rycerza - dworzanina. W poszczególnych krajach europejskich te ideały miewały swoje lokalne, specyficzne odmiany. Tym, co je łączyło, było powiązanie ich z uprzywilejowanymi politycznie, ale najczęściej również ekonomicznie, stanami rządzącymi. Powstawały traktaty głęboko oddziałujące na upowszechnienie tych ideałów.

Rz7lUdBGXZJUk

Młody rycerz na tle pejzażu Źródło: Vittore Carpaccio, Młody rycerz na tle pejzażu, 1510, olej na płótnie, Muzeum Thyssen-Bornemisza, domena publiczna.

Ideał władcy i społeczeństwa

Niccolo Machiavelli (1469‑1527) w dziele „Książę” (Il Principe; 1532) ukazał władcę, który odrzuca krępującą go w działaniu moralność w imię nadrzędnej zasady - racji stanu. Podobnie inny teoretyk władzy - Francuz Jean BodintccISPfLQK_000tp002Jean Bodin (1530‑1596) postawił władcę i jego poczynania ponad poddanych, którzy nie powinni sprzeciwiać się jego woli. Nawet jeśli ta byłaby niezgodna z prawami boskimi. Mogli jedynie biernie uchylać się od jej wykonania. Owa swoista sakralizacja władzy, która działała nieco jak opatrzność boska, stała się w przyszłości podstawą budowy monarchii absolutnych.

Sprawiedliwości można było szukać w wierze w Boga i życie pozagrobowe lub w rzeczywistości wyimaginowanej, nierealnej, jaką proponowali liczni renesansowi myśliciele - przykładowo Thomas MorustccISPfLQK_000tp003Thomas Morus (1478‑1535) w swojej „Utopii”. Stworzył on obraz żyjącego na odległej wyspie idealnego i sprawiedliwego społeczeństwa, wolnego od uciążliwości, jakie były udziałem ówczesnych ludzi. Podobnie było w dziełach Tommasa CampanellitccISPfLQK_000tp004Tommasa Campanelli (1568‑1639); najsłynniejsze jego dzieło to „Miasto Słońca” 1602) czy François RabelaistccISPfLQK_000tp005François Rabelais (1483–1559), autora „Gargantui i Pantagruela”.

RgF7paZ8GMsTr1

Karta tytułowa najważniejszego dzieła „Sześć Ksiąg o Republice” z 1576 r. Karta tytułowa najważniejszego dzieła „Sześć Ksiąg o Republice” z 1576 r. Źródło: Jean Bodin, 1576, domena publiczna.

RMb6sBym5hxS4

Niccolo Machiavelli przy pracy wg włoskiego obrazu z XIX w. Źródło: Stefano Ussi, Niccolo Machiavelli przy pracy wg włoskiego obrazu z XIX w., 1894, Galeria Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej w Rzymie, domena publiczna.

RtlbZivqXCcHU

Tomas Morus Źródło: Hans Holbein Młodszy, Tomas Morus, 1527, olej na drewnie, Frick Collection, Nowy Jork, domena publiczna.

REaRNzM60SH6r

François Rabelais Źródło: François Rabelais, olej na płótnie, Château de Versailles, domena publiczna.

RHrp5PRVqKaLF

Gargantua i Pantagruel - ilustracja do ksiązki Źródło: Gustave Doré, Gargantua i Pantagruel - ilustracja do ksiązki, 1873, domena publiczna.

Praca domowa

Polecenie 5.1

Na czym polegała nowa renesansowa religijność?

Polecenie 5.2

Do jakich wzorców osobowych średniowiecza nawiązywali „kondotierzy” (dowódcy najemnych oddziałów wojskowych) we Włoszech?

RIxTtdU4PyaTO

Portret kondotiera Źródło: Artemisia Gentileschi, Portret kondotiera, 1622, olej na płótnie, Palazzo d'Accursio, domena publiczna.

Polecenie 5.3

Jakie nowe poglądy dotyczące zasad sprawowania władzy pojawiły się w okresie renesansu? W jakich pracach zostały zawarte?

Rycerz – dworzanin

Początków dworskiej grzeczności należy szukać już w średniowieczu, gdy dwory władców traciły charakter wędrowny i coraz częściej wiązały się z jedną siedzibą. W renesansowych miastach‑państwach włoskich istotną rolę odgrywał mecenat, dzięki któremu rosła ich reprezentacyjność i prestiż. Odbiorcą tego przepychu był przede wszystkim dwór. Lud obserwował życie władców jedynie sporadycznie, podczas uroczystości publicznych - wjazdów, koronacji, zaślubin. Opis życia dworskiego i idealnego dworzanina pozostawił nam Baldassare CastiglionetccISPfLQK_000tp006Baldassare Castiglione (1478‑1529) w dziele „Dworzanin” („Il Cortegiano” wyd. 1528), które doczekało się przekładów na wiele języków europejskich. Jego polską parafrazę (swobodną przeróbkę) pod tytułem „Dworzanin polski” napisał Łukasz GórnickitccISPfLQK_000tp007Łukasz Górnicki (1527‑1603) w roku 1566.

RekfUwxlDGdb7

Castiglione Źródło: Rafael Santi, Castiglione, 1514–1515, olej na płótnie, Muzeum Luwr, domena publiczna.

Renesansowe ścieżki kariery

Kręgi renesansowych dworów florenckich stały się kuźnią nowych wzorców osobowych odbiegających od tradycji feudalno‑średniowiecznych. Uczony, humanista, koneser sztuki, pisarz, artysta - wszystkie te role społeczne ukształtowały się w miastach włoskich, a przejęte zostały przez całą Europę. Nie wiązały się z tradycjami rycerskimi i kościelnymi, pokazywały krąg ludzi świeckich, mieszczan, którzy często szlachectwo otrzymywali w uznaniu zasług. Tak stało się też ze wspomnianym Łukaszem Górnickim, który otrzymał od króla Zygmunta Augusta szlachectwo. Pojawiła się zatem zupełnie nowa możliwość awansu społecznego poprzez samorealizację i własne osiągnięcia. Taka możliwość kariery otwierała się głównie przed mieszczanami i to oni najczęściej z niej korzystali. Większość architektów i malarzy włoskiego odrodzenia zdobyła uznanie, szacunek, a przede wszystkim sławę właśnie dzięki upowszechnieniu się nowych wzorców osobowych w renesansowej Europie.

RkmJacNGxSoCE

Herb Ogończyk Źródło: Tadeusz Gajl, Herb Ogończyk, Herbarz polski: od średniowiecza do XX wieku, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mecenat panujących

Wielkie rody rządzące we Włoszech (nie zawsze były to rody panujące, przykładowo Medyceusze stali na czele florenckiej republiki miejskiej, którą dopiero w XVI w. przekształcili w monarchię) budowały swój prestiż przez sztukę. Podobnie jak niegdyś miasta, teraz poszczególni władcy prześcigali się w mecenacie. Sprowadzano najwybitniejszych poetów, pisarzy, myślicieli i uczonych. Zamawiano okazałe cykle malarskie, rzeźby, fundowano wspaniale pałace i kaplice rodzinne, które miały podtrzymywać mit wielkości rodu. Płynące szerokim strumieniem pieniądze umożliwiły niebywały wprost wysyp dzieł wielkich artystów, które do dzisiaj pozostają wzorcami harmonii i piękna.

R1B7iFfCW76p9

Papież Juliusz II Juliusz II (właśc. Giuliano della Rovere; ur. 5 grudnia 1443 w Albisoli, zm. 21 lutego 1513 w Rzymie) – papież w okresie od 1 listopada 1503 do 21 lutego 1513. Jego wielką zasługą, poza dobrym administrowaniem papieskim skarbcem oraz odbudową wizerunku stolicy apostolskiej, była opieka (mecenat), jaką roztaczał nad artystami tej miary, co Michał Anioł, Donato Bramante czy Rafael Santi. Wielką, nawet wówczas, gdy prawdziwe jest twierdzenie, że główną intencją mecenasa jest chęć zapisania się w pamięci potomnych Źródło: Rafael Santi, Papież Juliusz II, 1511, olej na topoli, National Gallery, domena publiczna.

RPKDErPgtfviI

Wawrzyniec Wspaniały – władca (niemal książę), mecenas Źródło: Andrea del Verrocchio, Wawrzyniec Wspaniały – władca (niemal książę), mecenas, 1480, malowana terakota, Muzeum w Waszyngtonie, domena publiczna.

R1P4oz7SEKUML

Florencja – kaplica Pazzich. Kaplica znanego i bogatego rodu florenckiego zaprojektowana została przez Filippo Bruneleschiego w 1430, ale budowano ją w latach 1442-1478 i nigdy nie ukończono, gdyż z powodów politycznych Pazzich wygnano z miasta. Zwróć uwagę na zastosowanie klasycznych kolumn korynckich i łuku. Florencja – kaplica Pazzich. Kaplica znanego i bogatego rodu florenckiego zaprojektowana została przez Filippo Bruneleschiego w 1430, ale budowano ją w latach 1442-1478 i nigdy nie ukończono, gdyż z powodów politycznych Pazzich wygnano z miasta. Zwróć uwagę na zastosowanie klasycznych kolumn korynckich i łuku. Źródło: Gryffindor, 2008, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Nowa sztuka

W sztuce, dzięki nawiązywaniu do antycznych pierwowzorów, również dokonano wielkich odkryć. W malarstwie nauczono się stosować pespektywę malarską i operować światłocieniem. W architekturze zastosowano teorie starożytnych porządków, dopasowując je do potrzeb i gustów współczesnych odbiorców. Szczególnie chętnie stosowano kopułę jako nawiązanie do centralnego planu budowli. Ilustruje to realizacja śmiałego projektu kopuły katedry we Florencji. Urzeczywistniona przez Filippo BrunelleschiegotccISPfLQK_000tp00AFilippo Brunelleschiego (1377‑1446) zapoczątkowała swoistą modę, która stała się inspiracją do przebudowy bazyliki św. Piotra w Rzymie, realizowanej przez kilka dziesięcioleci. Na jej ostateczny kształt złożył się geniusz wielu artystów, ale zasadniczą formę nadał jej Michał Anioł BuonarrotitccISPfLQK_000tp00BMichał Anioł Buonarroti (1475‑1564).

R1bkFvnPG7tk1

Miniatura z pierwszej poł. XIV w. z rękopisu przechowywanego obecnie w Heidelbergu. Obraz przedstawia księcia Ottona IV z Bambergu grającego w szachy z jakąś niewiastą, u dołu przygrywają im muzycy. Zwróć uwagę, jak namalowano szachownicę i jak namalowano muzyków (postacie są znacznie mniejsze niż książę). Miniatura z pierwszej poł. XIV w. z rękopisu przechowywanego obecnie w Heidelbergu. Obraz przedstawia księcia Ottona IV z Bambergu grającego w szachy z jakąś niewiastą, u dołu przygrywają im muzycy. Zwróć uwagę, jak namalowano szachownicę i jak namalowano muzyków (postacie są znacznie mniejsze niż książę). Źródło: Meister des Codex Manesse, 1305-1340, domena publiczna.

R1CwQTBhWV7rs

Obraz z 1505 r. weneckiego malarza B. Belliniego „Święta rozmowa” (Sacra conversatione) z kościoła w Wenecji. Obraz z 1505 r. weneckiego malarza B. Belliniego „Święta rozmowa” (Sacra conversatione) z kościoła w Wenecji. Źródło: Giovanni Bellini, Roman Bonnefoy, 1505, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1NWjvERtj5w0

Underweysung der Messung, mit dem Zirckel und Richtscheyt, in Linien, Ebenen und gantzen corporen (Instrukcja pomiarów z cyrklem i linijką linii, płaszczyzn i całych figur) Grafika Albrechta Dürera z 1525 r. (widać monogram artysty i datę) przedstawia dwóch mężczyzn zajętych nanoszeniem na karton papieru o rozmiarach przyszłego obrazu proporcji leżącego instrumentu (lutni). Prowadzą oni sznurek i zaznaczają, w którym miejscu linia przetnie papier lub płótno na ustawionej pionowo ramie. Źródło: Albrecht Dürer, Underweysung der Messung, mit dem Zirckel und Richtscheyt, in Linien, Ebenen und gantzen corporen (Instrukcja pomiarów z cyrklem i linijką linii, płaszczyzn i całych figur), 1525, Norymberga 1525, księga IV, s. 180, domena publiczna, [online], dostępny w internecie: https://de.wikisource.org/wiki/Underweysung_der_Messung,_mit_dem_Zirckel_und_Richtscheyt,_in_Linien,_Ebenen_unnd_gantzen_corporen/Viertes_Buch [dostęp 1.11.2015 r.].

R1W41Ts9umZ99

Kościół św. Franciszka w Rimini. Fasadę kościoła zaprojektował i wzniósł w latach 50. XV w. znany artysta i znawca starożytnej architektury Leon Battista Alberti (m.in. tłumaczył i przerabiał dzieło Witruwiusza – rzymskiego architekta i inżyniera wojennego żyjącego w I w. p.n.e.). Zastosował on w fasadzie detale znane z budowli antycznych – kolumnę, łuk, gzymsy. Kościół św. Franciszka w Rimini. Fasadę kościoła zaprojektował i wzniósł w latach 50. XV w. znany artysta i znawca starożytnej architektury Leon Battista Alberti (m.in. tłumaczył i przerabiał dzieło Witruwiusza – rzymskiego architekta i inżyniera wojennego żyjącego w I w. p.n.e.). Zastosował on w fasadzie detale znane z budowli antycznych – kolumnę, łuk, gzymsy. Źródło: Georges Jansoone, 2006, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

R11LktKZ0nlu3

Kopuła katedry we Florencji. Kopuła, wybudowana według zwycięskiego projektu architektonicznego przez Filippo Bruneleschiego w latach 1420-1434, stanowiła dowód na potęgę miasta. Miała 107 m wysokości i 47 metrów średnicy. Kopuła katedry we Florencji. Kopuła, wybudowana według zwycięskiego projektu architektonicznego przez Filippo Bruneleschiego w latach 1420-1434, stanowiła dowód na potęgę miasta. Miała 107 m wysokości i 47 metrów średnicy. Źródło: Fitamant, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RNsglyoci5E2a

Kopuła bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kopuła zaprojektowana została przez Michała Anioła, ale do chwili śmierci udało mu się wybudować jedynie tumbę (tj. podwyższenie, na którym oparta jest sama kopuła – tu z oknami i oddzielonymi podwójnymi kolumnami), a samą kopułę ukończono według jego projektu do roku 1590. Przekrój kopuły wewnątrz wynosi 41,5 m, a wysokość od posadzki – 133 m. Kopuła bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kopuła zaprojektowana została przez Michała Anioła, ale do chwili śmierci udało mu się wybudować jedynie tumbę (tj. podwyższenie, na którym oparta jest sama kopuła – tu z oknami i oddzielonymi podwójnymi kolumnami), a samą kopułę ukończono według jego projektu do roku 1590. Przekrój kopuły wewnątrz wynosi 41,5 m, a wysokość od posadzki – 133 m. Źródło: Myrabella, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RbmHUaQHZFIOZ

Portret Michała Anioła Rysunek ucznia Michała Anioła - Daniele da Volterra Źródło: Daniele da Volterra, Portret Michała Anioła, Teylers Museum, domena publiczna.

Michał Anioł – człowiek renesansu

Dokonania tego twórcy do dzisiaj wzbudzają podziw. Był nie tylko genialnym architektem, ale też doskonałym malarzem, a przede wszystkim rzeźbiarzem. Dzieła stworzone przez niego wchodzą dziś do podstawowego kanonu sztuki renesansowej. Oprócz wspomnianych prac nadających ostatecznych kształt bazylice watykańskiej, z innych jego realizacji architektonicznych wspomnieć należy Pałac Kapitoliński w Rzymie i Kaplicę Medyceuszy we Florencji. Najbardziej znane dzieło malarskie to freski w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie ze słynnym Sądem Ostatecznym oraz Stworzeniem Adama. Wreszcie wspaniałe rzeźby: „Dawid” we Florencji oraz „Mojżesz” i „Pieta” w Rzymie. Michał Anioł zaskakiwał nie tylko swoim talentem, ale też wszechstronnością.

Było to zresztą cechą większości twórców tego okresu i dlatego właśnie określenie „człowiek renesansu” do dzisiaj odnosi się do osób o bardzo szerokich zainteresowaniach i umiejętnościach.

R15LMfZF0eNPY

Michał Anioł – Kaplica Sykstyńska – widok ogólny fresków na sklepieniu oraz Sądu Ostatecznego. Michał Anioł był autorem fresków na sklepieniu oraz w partii okiennej (1508-1512), a także Sądu Ostatecznego (1534-1541). Michał Anioł – Kaplica Sykstyńska – widok ogólny fresków na sklepieniu oraz Sądu Ostatecznego. Michał Anioł był autorem fresków na sklepieniu oraz w partii okiennej (1508-1512), a także Sądu Ostatecznego (1534-1541). Źródło: Antoine Taveneaux, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RcvUadA1G0KtA

Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej Źródło: Aaron Logan, Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej, 2003, fotografia, Kaplica Sykstyńska, licencja: CC BY 2.5.

Ryrtu9y63AXVQ

Sąd Ostateczny Źródło: Michał Anioł, Sąd Ostateczny, od 1536 do 1541, fresk, Kaplica Sykstyńska, domena publiczna.

RReYrBbZgDbrQ

Michał Anioł – rzeźba przedstawiająca Dawida (1504) Michał Anioł – rzeźba przedstawiająca Dawida (1504) Źródło: David Gaya, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1MPOH7BwOJrI

Michał Anioł – rzeźba Mojżesza (1513-1516) Rzeźba na nagrobku papieża Juliusza II w rzymskim kościele św. Piotra w Okowach (San Pietro in Vincoli). Źródło: Goldmund100, Michał Anioł – rzeźba Mojżesza (1513-1516), fotografia, licencja: CC BY-SA 3.0.

REyV6CUd67Sq4

Michał Anioł – Pieta (1498-1502). Pieta to podobizna Matki Boskiej trzymającej na kolanach zmarłego Chrystusa. Pieta watykańska Michała Anioła należy do najsłynniejszych. W 1972 r. rzeźba została uszkodzona przez szaleńca, ale szybko została odrestaurowana. Michał Anioł – Pieta (1498-1502). Pieta to podobizna Matki Boskiej trzymającej na kolanach zmarłego Chrystusa. Pieta watykańska Michała Anioła należy do najsłynniejszych. W 1972 r. rzeźba została uszkodzona przez szaleńca, ale szybko została odrestaurowana. Źródło: Stanislav Traykov, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Leonardo da Vinci, Rafael Santi i inni

Kolejnym znanym artystą wówczas działającym był Leonardo da VincitccISPfLQK_000tp00CLeonardo da Vinci (1452‑1519): architekt, malarz, rzeźbiarz, wynalazca. Jego obrazy: „Mona Lisa”, „Dama z gronostajem” czy „Ostatnia Wieczerza” uznawane są za sztandarowe dzieła epoki. Zasłynął jednak swoimi fantastycznymi projektami przedziwnych machin, które często traktowane są jak prorocze wizje. Atmosfera pewnej tajemniczości, podsycana jego przedziwną manierą stosowania pisma lustrzanego czy niezrozumiałymi notatkami, do dziś pobudza fantazję twórców. Współczesny mu Rafael SantitccISPfLQK_000tp00DRafael Santi (1483‑1520) był wprawdzie może mniej wszechstronny, ale z pewnością bardziej płodny jako malarz, jego liczne dzieła podziwiamy do dzisiaj.

Trudno wymienić wszystkich artystów czynnych w ciągu tych ponad 200 lat, poczynając od prekursorów renesansu, jak Giotto di BondonetccISPfLQK_000tp00EGiotto di Bondone, przez MasacciotccISPfLQK_000tp00FMasaccio, Sandro BotticellegotccISPfLQK_000tp00GSandro Botticellego, po TycjanatccISPfLQK_000tp00HTycjana. Pewne jest, że niespotykana erupcja talentów i indywidualności oraz powszechne uznanie, wręcz sława, jaką się cieszyli, w sposób zasadniczy zmieniły pozycję artysty. Przestał on być bezimiennym rzemieślnikiem, a stał się osobą „natchnioną” przez Boga. Zaczęła się powolna „sakralizacja” jego statusu, proces trwający do dzisiaj.

R1CwbYkzqFDHm

Dama z gronostajem (Portret Cecylii Gallerani) Obecnie obraz przechowywany jest w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Należy do najcenniejszych polskich obiektów muzealnych. Źródło: Leonardo da Vinci, Dama z gronostajem (Portret Cecylii Gallerani), ok. 1490, olej i tempera na drewnianym panelu, National Museum, Czartoryski Collection, domena publiczna.

Ra5ruCBpRxk7P

Ostatnia wieczerza Fresk w klasztorze w Mediolanie wykonano na zlecenie księcia Ludwika Sforzy. Z powodu wilgoci malowidło było bardzo uszkodzone, ale po piętnastoletniej konserwacji przywrócono mu dawną świetność. Źródło: Leonardo da Vinci, Ostatnia wieczerza, 1495-1498, fresk, Santa Maria delle Grazie, domena publiczna.

R6eI2xCGxlXdD

Leonardo da Vinci – model machiny latającej. Model wykonany na podstawie projektów Leonarda Da Vinci w Muzeum w Mediolanie Leonardo da Vinci – model machiny latającej. Model wykonany na podstawie projektów Leonarda Da Vinci w Muzeum w Mediolanie Źródło: Arnaud 25, Fotgrafia, domena publiczna.

R1NyRjRztfOkE

Notatki z botaniki Rękopis Leonarda da Vinci z notatkami z botaniki. Obecnie przechowywany w Bibliotece w Paryżu. Zwróć uwagę na notatki sporządzone słynnym pismem lustrzanym – litery miały normalny wygląd dopiero gdy oglądało się je odbite w lustrze. Źródło: Leonardo da Vinci, Notatki z botaniki, ok. 1490, Biblioteka w Paryżu, domena publiczna.

R1bLqc1Pp8tax

Madonna Sykstyńska Źródło: Rafael Santi, Madonna Sykstyńska , 1513-14, olej na płótnie, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie, domena publiczna.

Na północ od Alp

Przykład płynący z Italii znalazł naśladowców na północ od Alp. W każdym z krajów europejskich spotykamy artystów sprowadzonych z Włoch, w każdym powstają wspaniałe obiekty architektoniczne, ale pojawiają się też rodzimi, nowatorscy twórcy. Największym ośrodkiem nowej sztuki i architektury poza Italią, znaczącą konkurencyjną propozycją stały się Niderlandy, obszar pod wieloma względami podobny do Włoch. Tu również obserwujemy wyjątkowo bujny rozwój miast i płodnego połączenia mecenatu książęcego oraz mieszczańskiego, a niderlandzka architektura będzie stanowiła wzorzec dla całego obszaru północnoeuropejskiego, sięgając swoimi wpływami też na tereny polskie.

Malarstwo olejne Jana van EyckatccISPfLQK_000tp00IJana van Eycka, rodziny BrueghelówtccISPfLQK_000tp00Jrodziny Brueghelów czy Hieronima BoschatccISPfLQK_000tp00KHieronima Boscha było równie poszukiwane i chyba nie mniej cenione niż mistrzów włoskich. Podobnie zresztą jak dzieła Niemców - Albrechta DüreratccISPfLQK_000tp00LAlbrechta Dürera czy Hansa HolbeinatccISPfLQK_000tp00MHansa Holbeina. We Francji zbyt silne były tradycje gotyckie (por. lekcja 78), ale tu również powstały budowle wykorzystujące wzorce południowoeuropejskie, np. wschodnie skrzydło Luwru czy wspaniałe zamki nad Loarą ze słynnym zamkiem w Blois i Chambord. W Hiszpanii wzniesiono monumentalny Eskurial, a dziś najbardziej cenione są pełne ekspresji płótna El GrecatccISPfLQK_000tp00NEl Greca.

RpHewl2n9kIYB

Haarlem – hala targowa (ławy rzeźnicze – jatki) – wybudowana na wielkim Rynku w Haarlemie w latach 1602-1603. Jest to północna odmiana architektury renesansowej. Zwróć uwagę na materiał, jakim się posłużono do budowy ścian i detalu wykończeniowego; potem  na okna, ich akcentowanie, kształt oraz rozmieszczenie, wreszcie na szczyt budynku i jego ozdoby. Haarlem – hala targowa (ławy rzeźnicze – jatki) – wybudowana na wielkim Rynku w Haarlemie w latach 1602-1603. Jest to północna odmiana architektury renesansowej. Zwróć uwagę na materiał, jakim się posłużono do budowy ścian i detalu wykończeniowego; potem  na okna, ich akcentowanie, kształt oraz rozmieszczenie, wreszcie na szczyt budynku i jego ozdoby. Źródło: Welleschik, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1E0qh9rd6YlZ

Ratusz w Antwerpii - renesansowy. Budowla zaprojektowana przez Cornelisa Florisa, wzniesiona w latach 1561-1565. Ratusz w Antwerpii - renesansowy. Budowla zaprojektowana przez Cornelisa Florisa, wzniesiona w latach 1561-1565. Źródło: Klaus with K, , 2007, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1CTLP5cqwwXQ

Ratusz w Brukseli – gotycki. Wzniesiony w latach 1402-1454 w stylu późnego gotyku brabanckiego. Ratusz w Brukseli – gotycki. Wzniesiony w latach 1402-1454 w stylu późnego gotyku brabanckiego. Źródło: Ben2, 2007, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RSk8LGz0dAmRi

Wesele Wiejskie Źródło: Pieter Bruegel starszy, Wesele Wiejskie, 1568, olej na desce, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, domena publiczna.

R153dkIIYw5qU

Ogród rozkoszy Obraz przedstawiający nierzeczywisty świat za pomocą obiektów zaczerpniętych z otoczenia. Jego właścicielem był książę Wilhelm I Orański, ale po wybuchu buntu antyhiszpańskiego, na czele którego stanęła dynastia Orańska, obraz został skonfiskowany i przewieziony do Hiszpanii. Obecnie znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie. Źródło: Hieronim Bosch, Ogród rozkoszy, między 1480 a 1505, olej na desce, Prado, domena publiczna.

RP8cWXTGxyhdv

Autoportret Źródło: Albrecht Dürer, Autoportret, 1500, olej na desce, Stara Pinakoteka w Monachium, domena publiczna.

RhXrzrL45Ha2p

Wschodnia fasada Luwru. Fasada pałacu królewskiego Luwr w Paryżu wzniesiona na polecenie Franciszka I przez architekta Pierre Lescota po 1546 r. Wschodnia fasada Luwru. Fasada pałacu królewskiego Luwr w Paryżu wzniesiona na polecenie Franciszka I przez architekta Pierre Lescota po 1546 r. Źródło: Beckstet, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

R1Yjbh1SRpVcp

Klatka schodowa zamku w Blois. Jest to skrzydło wzniesione przez Franciszka I w pierwszej poł. XVI w. Zastosowano do budowy kamień, a detal ma wyraźnie renesansowy charakter. Klatka schodowa zamku w Blois. Jest to skrzydło wzniesione przez Franciszka I w pierwszej poł. XVI w. Zastosowano do budowy kamień, a detal ma wyraźnie renesansowy charakter. Źródło: Christophe.Finot, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

R1G5JDv0GEeLs

Pałac w Chambord (1519-1559). Pałac wzniesiony na rozkaz królów Francji Franciszka I oraz Henryka II. Pałac w Chambord (1519-1559). Pałac wzniesiony na rozkaz królów Francji Franciszka I oraz Henryka II. Źródło: LaurentC92, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

RFmMANJhcZW37

Pogrzeb hrabiego Orgaza Źródło: El Greco, Pogrzeb hrabiego Orgaza, 1586-1588, olej na płótnie, domena publiczna.