R1UsXoS2Jm4xI
Panoramiczna fotografia barwna przedstawia czaplę ukazaną z boku, skierowaną głową w lewą stronę, która trzyma w długim dziobie niedużą rybę. Ptak jest ciemnoszary, ale szyję od nasady dzioba, do tułowia pokrywają ciemnopomarańczowe pióra. Przez środek szyi, do tułowia, biegnie wąski pas szarych piór. Pod szyją pióra są białe. Czapla stoi w zielonkawej wodzie, która sięga jej do tułowia, nogi są całkowicie zanurzone. Tułów i skrzydła są szaro‑brązowe.

Świat bajek

Czapla purpurowa ze swoją zdobyczą
Źródło: Pierre Dalous [czyt. pier delu], licencja: CC BY-SA 3.0.

Odwieczny wróg. Ignacy Krasicki „Czapla, ryby i rak”

Warto wiedzieć

Bajki dzielą się na narracyjne i epigramatycznebajka epigramatycznaepigramatyczne.

Forma bajki narracyjnej opiera się na opowiadaniu. Narratornarrator Narrator opowiada jakąś historię, w której występują zwierzęta, przedmioty lub ludzie. Taka bajka ma dłuższą formę, z rozbudowaną narracjąnarracjanarracją. Znajdziemy tu opis konkretnych perypetiiperypetieperypetii bohaterów, zmierzający do wyraźnego finału, z którego płynie nauka. W trakcie dynamicznej, ciągłej akcji, bohaterowie zdobywają różne doświadczenia, może pojawiać się komizm sytuacyjnykomizm sytuacyjnykomizm sytuacyjny.

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami na temat czapli, które znajdują się na poniższej ilustracji.

R1O5ldUOZipcg
(Uzupełnij).
Polecenie 1

Określ, korzystając z opisu ilustracji interaktywnej, jakim zwierzęciem jest czapla.

RP3TCcwLsSucJ
(Uzupełnij).
Jean de La Fontaine1
R10AOMKEUzl9S
Barwna, zorientowana poziomo grafika, przedstawiająca stojącą na wzniesieniu nad brzegiem wody białą czaplę trzymającą w ostrym, długim żółtym dziobie rybę. Ptak jest ukazany z boku i wypełnia pierwszy plan kompozycji. Stoi mocno pochylony na długich ugiętych, cienkich nogach z czterema rozcapierzonymi, również cienkimi, długimi, palcami, z których jeden jest skierowany do tyłu. Wyrastające u podstawy szyi czapli długie pióra okrywają jej pierś. Szyja najpierw gwałtownie opada w dół poniżej tułowia, a potem mocno zagięta w połowie długości unosi w górę głowę. Czubek głowy pokryty jest również długimi piórami. Czapla okrągłym, dużym, żółtym okiem spogląda na widza. W rozwartym dziobie trzyma dużą rybę. W tle po lewej, poniżej ugiętej szyi, szaro-zielona woda, a na jej odległym brzegu gęsta zabudowa domów o białych ścianach. Za nimi wąski pas niskich pagórków, na ich tle po lewej dwa białe ptaki w locie, a wyżej szaro-niebieskie zachmurzone niebo. Na ilustracji poszczególne elementy czapli zostały oznaczone punktami: 1. Długie chwytne palce do utrzymywania ciała na grząskim gruncie i podczas przesiadywania na konarach drzew. 2. Długi ostry dziób do polowania na ryby i obrony w razie niebezpieczeństwa. 3. Długie nogi do brodzenia w wodzie i porastających brzegi szuwarach. 4. Długa szyja zwiększa przy polowaniu na ryby zasięg dzioba i pozwala na wyciągnięcie wyżej głowy przy obserwacji wody, a także pomieścić wole – worek u dołu szyi – do transportu złapanych ryb. 5. Duże skrzydła do sprawnego przelotu w poszukiwaniu miejsc polowania i transportu złowionych ryb. 6. Duże oczy do wypatrywania w wodzie zdobyczy.
Wielka biała czapla
Źródło: Wikimedia Commons Robert Havell na podstawie pracy Johna Jamesa Audubona.

Przeczytaj tekst bajki Jeana La Fontaine'aJean de La FontaineJeana La Fontaine'a, w tłumaczeniu Ignacego Krasickiego, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Czapla, ryby i rak
Jean de La Fontaine Czapla, ryby i rak

Czapla stara, jak to bywa,
Trochę ślepa, trochę krzywa,
Gdy już ryb łowić nie mogła,
Na taki się koncept wzmogłaj0000008I2B5v22_000tp001Na taki się koncept wzmogła.
Rzekła rybom: 'Wy nie wiecie,
A tu o was idzie przecie'.
Więc wiedzieć chciały,
Czego się obawiać miały.
'Wczora
Z wieczora
Wysłuchałam, jak rybacy
Rozmawiali: 'Wiele pracy
Łowić wędką lub więcierzemj0000008I2B5v22_000tp002więcierzem;
Spuśćmy staw, wszystkie zabierzem.
Nie będą mieć otuchy,
Skoro staw będzie suchy'.
Ryby w płacz, a czapla na to:
'Boleję nad waszą stratą;
Lecz można złemu zaradzić
I gdzie indziej was osadzić.
Jest tu drugi staw blisko,
Tam obierzcie siedlisko.
Chociaż pierwszy wysuszą.
Z drugiego was nie ruszą'.
'Więc nas przenieś' – rzekły ryby.
Wzdrygała się czapla niby;
Dała się na koniec użyć,
Zaczęła służyć.
Brała jedną po drugiej w pysk, niby nieść mając
I tak pomału zjadając;
Zachciało się na koniec skosztować i raki.
Jeden z nich, widząc, iż go czapla niesie w krzaki,
Postrzegł zdradę, o zemstę zaraz się pokusił.
Tak dobrze za kark ujął, iż czaplę udusił.
Padła nieżywa:
Tak zdrajcom bywa.

CART5 Źródło: Jean de La Fontaine, Czapla, ryby i rak, [w:] Jean de La Fontaine, Bajki, tłum. Ignacy Krasicki, Warszawa 1976, s. 252.
RWfMsLF8yZs2t
Czapla purpurowa ze swoją zdobyczą
Źródło: Pierre Dalous [czyt. pier delu], licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1

Na podstawie pierwszych czterech wersów bajki opisz czaplę.

RzW3xnm81NmIz
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Zapoznaj się z informacjami na temat ryb, które znajdują się na poniższej ilustracji.

RoxATSpEf9qab
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Określ, korzystając z opisu ilustracji interaktywnej, jakimi zwierzętami są ryby.

RvUlJEH4iQwqw
(Uzupełnij).
RsRCm5YyIeB8w
Reprodukcja barwna niemal kwadratowej akwareli przedstawiającej pięć ryb o długich płetwach i ogonach unoszących się nad dnem w otoczeniu roślinności wodnej. To szlachetna odmiana karasi. Trzy czerwone ryby tworzą grupę powyżej środka kompozycji, a dwie jasnobrązowe przepływają na dole z prawej strony przy dnie. Delikatne rośliny wodne pną się po prawej i lewej stronie przy brzegach malowidła. Mniejsze wyrastają z żółtego dna. Poszczególne elementy budowy ryb zostały oznaczone na ilustracji punktami. 1. Płetwy i ogon do sprawnego pływania w poszukiwaniu pokarmu i podczas ucieczki. 2. Pokrywy chroniące skrzela i pompujące wodę do oddychania. 3. Duże oczy do wypatrywania pokarmu i niebezpieczeństw czyhających pod wodą na ryby choćby ze strony czapli. 4. Łuski chroniące ciało. 5. Pyszczek do pobierania pokarmu i wody do oddychania skrzelami.
Ryby
Źródło: Wikimedia Commons, Georg Gelbke, domena publiczna.
Ćwiczenie 2

Opisz zachowanie ryb, przedstawionych w bajce.

R1bc3lpcbQGUS
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Zapoznaj się z informacjami na temat raka, które znajdują się na poniższej ilustracji.

RPmwFdhlMtiGu
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Określ, korzystając z opisu ilustracji interaktywnej, jakim zwierzęciem jest rak.

RykRIuXAjE0I1
(Uzupełnij).
RAU2pPSOHuchy
Reprodukcja barwna zorientowanej pionowo grafiki przedstawiającej ukazanego od góry pokrytego czerwonym pancerzem raka, otoczonego ciemną nadrukowaną ramką. Nad ramką łacińska nazwa – ASTACVS FLUVIATILIS. W ramce numer tablicy. Pod ramką i w lewym, dolnym narożniku ręczny, nieczytelny dopisek. Prawe szczypce raka są rozwarte, lewe zamknięte. Rak ma dwa długie wąsy wyrastające z czubka głowy. Jest ona zrośnięta z krótkim tułowiem zaopatrzonym, w cztery pary cienkich nóg i zakończonym ruchliwym odwłokiem. Ten okrywają zachodzące na siebie segmenty pancerza. Poszczególne elementy budowy raka zostały oznaczone na ilustracji punktami. 1. Gruby pancerz chroni ciało i zastępuje szkielet. Żyjący rak ma kolor brązowo-zielony, czerwony, jak na ilustracji, staje się po ugotowaniu.. 2. Duże szczypce służą do chwytania pożywienia i kierowania go do otworu gębowego oraz do obrony. 3. Budowa anatomiczna nie pozwala rakowi poruszać głową, dlatego posiada długie ruchliwe czułki do rozpoznawania dotykiem otoczenia. 4. Rak nie ma szyi, ale niewielkie oczy potrafi wysunąć na słupkach poza pancerz i rozglądać się. 5. Rak oddycha skrzelami, które znajdują się pod bocznymi krawędziami pancerza grzbietowego. 6. Ruchliwy odwłok zakończony wachlarzem umożliwia szybką ucieczkę przez odpłynięcie do tyłu.
Źródło: Wikimedia Commons, A.J. Röfel, domena publiczna.
Ćwiczenie 3

Opisz zachowanie raka przedstawionego w bajce.

R1agqPJE5FCOj
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 4
R1KDJ63WSy8Ms
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RaIvQAvIub5fq
Ćwiczenie 5
czuć się jak ryba w wodzie Możliwe odpowiedzi: 1. czuć się bardzo dobrze, 2. zawstydzić się spiec raka Możliwe odpowiedzi: 1. czuć się bardzo dobrze, 2. zawstydzić się
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RCjvzUPnCMmTF
Ćwiczenie 6
Połącz w pary zwierzęta z ich cechami. czapla Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. , 3. ryby Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. , 3. rak Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. , 3.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Przeczytaj historię o czapli, rybach i raku z podziałem na rolę, podkreślając dramatyzm sytuacji odpowiednią intonacją.

R4jvM6qbkOdbS
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Na podstawie bajki o czapli, rybach i raku napisz kartkę z pamiętnika raka. Wyobraź sobie, że rak przyjaźnił się z rybami i obserwował całą scenę z ukrycia.

R76oUtQRddA1k
(Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 7

Ustal, na czym polegał fortel, czyli podstęp czapli. Określ, dlaczego jej plan początkowo się powiódł.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 8

Oceń, czy ryby zasłużyły na swój los. Uzasadnij swoje zdanie.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 9

Wyjaśnij, przed jakimi zachowaniami przestrzega bajka Czapla, ryby i rak.

uzupełnij treść

Sprawdź, czy umiesz!

Ćwiczenie 10

Wyjaśnij, jak rozumiesz morał bajki Czapla, ryby i rak.

RbTPsVyYMNNyD
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 11

Wskaż, które z poniższych przysłów mogłoby stanowić morał bajki Czapla, ryby
i rak. Uzasadnij swój wybór.

  • 'Na bezrybiu i rak ryba'.

  • 'Bez pracy nie ma kołaczy'.

  • 'Trafiła kosa na kamień'.

  • 'Kto mieczem wojuje, od miecza ginie'.

  • 'Daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę'.

  • 'Ślusarz zawinił, a kowala powiesili'.

  • 'Na głupotę nie ma lekarstwa'.

RgjmRXhQZ68QX
(Uzupełnij).
j0000008I2B5v22_000tp001
j0000008I2B5v22_000tp002
pointa
Polecenie 5

Zbierz argumenty i uzasadnij, że „Czapla, ryby i rak” jest bajką narracyjną.

R7bOKKugJK9il
Polecenie 6

Na podstawie bajki Ignacego Krasickiego napisz scenariusz sztuki teatralnej lub krótkiego filmu. Wykorzystaj program do pisania scenariuszy.

R1cH7rxLJPpVd1
Program umożliwiający samodzielne stworzenie scenariusza filmowego.
Program do pisania scenariuszy filmowych
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RkQG4rzbPCJNi
Polecenie 7

Zredaguj ostrzeżenie dla ryb i wytłumacz im, że nie powinny ufać czapli.

R1PJgNEiIVcEZ
(Uzupełnij).

Słownik

bajka epigramatyczna
bajka epigramatyczna

zwięzła, wyrazista, pozbawiona opisów, czy rozbudowanej fabuły, jej istotą jest trafna pointapointapointa

komizm sytuacyjny
komizm sytuacyjny
narrator 
narrator 

w utworze literackim postać opowiadająca przebieg wydarzeń

narracja
narracja

sposób wypowiedzi w utworze epickim, mający na celu przedstawienie zdarzeń w określonym porządku czasowym

perypetie
perypetie

w utworze literackim: nagła zmiana w losach bohatera, stanowiąca punkt zwrotny w akcji utworu

Źródła:

https://zpe.gov.pl/a/odwieczny-wrog/DBu0foobB