Odżywianie organizmów - cudzożywność

Zwierzęta, grzyby, większość bakterii i niektóre protistyprotistyprotisty są cudzożywnecudzożywność cudzożywne. Ich pokarm stanowią substancje pokarmowe wytworzone przez inne organizmy.

Organizmy cudzożywne nie potrafią same wytwarzać pokarmu

Pokarm pobrany przez organizm musi odżywić każdą komórkę jego ciała. Dlatego duże porcje pokarmu są najpierw rozdrabniane, następnie zaś rozkładane na związki proste, tylko bowiem w tej formie mogą one zostać wchłonięte do wnętrza komórek. Proces rozkładu dużych cząstek pokarmu na mniejsze, które mogą być wchłonięte jest nazywany trawieniemtrawienietrawieniem i odbywa się pod wpływem enzymów trawiennychenzymy trawienneenzymów trawiennych. Są to specjalne białka, które przyspieszają rozkład związków złożonych na związki proste.

Trawienie wewnętrzne zachodzi wewnątrz organizmu, w układzie pokarmowym, jak np. u ssakówssakissaków. Trawienie zewnętrzne odbywa się poza organizmem i występuje na przykład u grzybów.

RCsVpKkCDXban

Ilustracja przedstawia dwie plansze. Lewa w kolorze błękitnym, z rysunkami królików w kolorze szarym. Prawa w kolorze liliowym z rysunkami grzybów. Lewa plansza ma podpis trawienie wewnętrzne. Górna ilustracja przedstawia królika z uwidocznionym na przekroju układem trawiennym i szafirowymi strzałkami do niego, oznaczającymi enzymy trawienne. Przed jego pyszczkiem leży pomarańczowa marchewka. Oznacza to pobieranie pokarmu. Biała strzałka prowadzi niżej do napisu: pokarm jest trawiony w układzie pokarmowym na proste związki. Biała strzałka prowadzi do kolejnego rysunku królika z układem pokarmowym. Czerwone strzałki oznaczają, że krew pobiera z jelit i przenosi proste związki do komórek. Prawa plansza ma podpis: trawienie zewnętrzne. Biało szare grzyby mają uwidocznioną grzybnię w postaci niteczek pod spodem. Od nich szafirowe strzałki wskazują wydzielanie przez grzybnię enzymów trawiennych do podłoża, bogatego w pokarm. Biała strzałka w dół prowadzi do napisu: pokarm jest trawiony poza organizmem na związki proste. Poniżej znajduje się rysunek grzyba z grzybnią. Czerwone strzałki wskazują wchłanianie przez grzybnię prostych związków organicznych do komórek.

Ciekawostka

Pająki trawią pokarm na zewnątrz swojego organizmu. Zwierzęta te wstrzykują ofiarom soki trawienne zawierające enzymy, które rozkładają ciało ofiary do formy półpłynnej. Powstała w ten sposób papka jest wsysana przez drapieżnika.

R3wh6qVsOCLpx

Fotografia przedstawia ważkę oplecioną nićmi pajęczyny. Na jej grzbiecie siedzi pająk i wpuszcza enzymy trawienne do ciała ważki.

Organizmy cudzożywne mogą zjadać inne organizmy

Zwierzęta roślinożerne odżywiają się roślinami. Rzadko zjadają je w całości – zazwyczaj odgryzają ich części, np. liście, owoce, nadziemne części trawy, korę drzew, nasiona, nektar lub pyłek. Celuloza, budująca ściany komórkowe roślin, jest dla roślinożercówroślinożercaroślinożerców trudna do strawienia, ponieważ zwierzęta te nie wytwarzają specjalnych białek, które mogłyby ją rozłożyć. W układzie pokarmowym niektórych roślinożerców żyją bakterie umożliwiające trawienie celulozy.

Pokarm roślinny, chociaż jest łatwo dostępny, dostarcza stosunkowo niewiele energii, dlatego roślinożercy muszą go zjeść bardzo dużo.

RK2bTWoyuuiOw

Fotografia przedstawia brązowego koziołka sarny, stojącego na skraju lasu na łące. Koziołek ma brązowe futro, dobrze widoczne oczy oraz niesymetryczne poroże. Wśród traw rosną różowe kwiatki.

R12HTMcy1XdLC

Fotografia przedstawia szarego koalę, siedzącego na drzewie. To drzewo to eukaliptus. Koala posiada drobne brązowe oczy, podłużny czarny nos oraz długie czarne pazury, którymi trzyma się kory drzewa.

Zwierzęta mięsożerne odżywiają się mięsem innych zwierząt. Do mięsożerców należą drapieżnikidrapieżnikdrapieżniki, które polują na inne organizmy, i padlinożercypadlinożercapadlinożercy – gatunki, które nie polują, ale żywią się ciałami martwych zwierząt, np. resztkami pozostawionymi przez drapieżniki.

Zdobycie pokarmu przez mięsożercówmięsożercamięsożerców jest znacznie trudniejsze niż w przypadku roślinożerców, dlatego też organizmy muszą mieć do tego różnorodne przystosowania.

R1K1OqJaSZdzn

Fotografia przedstawia pomarańczową biedronkę w dużym zbliżeniu. Ten drapieżny owad siedzi na zielonym pąku rośliny, atakuje i zjada małe, szare mszyce.

R2116e1mFJ3Co

Na zdjęciu znajduje się para lwów przy szczątkach upolowanego bawołu afrykańskiego. Szczątki bawołu są już w większości obgryzione z mięsa.

R17ZLwWaDINb9

Fotografia przedstawia cztery duże, brązowe ptaki siedzące na trawie obok resztek szkieletu jakiegoś zwierzęcia. Są to sępy, które zjadają resztki zdobyczy dużych drapieżników.

Ciekawostka

Niektóre gatunki roślin występujące na glebach ubogich w azot chwytają owady, z których pozyskują ten niezbędny im do życia pierwiastek. Są to tzw. rośliny owadożerne (mięsożerne). Należą do nich m.in. występująca w Polsce rosiczka i amerykańska muchołówka.

RMWbNSFk32BYl

Film przedstawia liść rosiczki, który unieruchamia owada.

Film przedstawia liść rosiczki, który unieruchamia owada.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RMWbNSFk32BYl

Film przedstawia liść rosiczki, który unieruchamia owada.

R1WnsoqDxJksY

Film przedstawia muchołówkę, która liśćmi łapie muchę.

Film przedstawia muchołówkę, która liśćmi łapie muchę.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1WnsoqDxJksY

Film przedstawia muchołówkę, która liśćmi łapie muchę.

Zwierzęta wszystkożernewszystkożercawszystkożerne zjadają pożywienie zarówno roślinne, jak i zwierzęce. Często zjadają ten rodzaj pokarmu, który jest bardziej dostępny w środowisku w danym momencie.

RCIWg1LaBmzfP

Zdjęcie przedstawia wronę stojącą w płytkiej wodzie na martwej rybie. Posiada ona szare pióra oraz czarną głowę.

RPxBkqz2YD4fC

Na zdjęciu niedźwiedź brunatny. Stoi w płytkiej rzece. Zwrócony w prawo. W pysku trzyma złowioną rybę.

Organizmy cudzożywne mogą odżywiać się kosztem żywicieli

Organizmy pasożytnicze pobierają pokarm z ciał osobników innych gatunków, nazywanych żywicielami. Niektóre pasożytypasożytpasożyty osiedlają się na powierzchni żywicieli (pasożyty zewnętrzne), inne – w ich wnętrzu (pasożyty wewnętrzne). Pasożyty starają się nie doprowadzić do śmierci żywiciela, ponieważ dopóki on żyje, zapewnia im dostęp do pokarmu.

RC4msKBK8wFIT

Fotografia przedstawia jasnobrązowego, skurczonego ślimaka bez muszli, do którego przyczepiła się szara, pierścieniowata pijawka. Pijawki są pasożytami, żywią się krwią różnych zwierząt.

Pasożytami mogą być także rośliny, które korzystają z wody, soli mineralnych i substancji wytworzonych w procesie fotosyntezy przez inne organizmy. Wśród roślin wyróżnia się pasożyty, które w ogóle nie przeprowadzają fotosyntezy i wszystkie niezbędne substancje czerpią z organizmu żywiciela, oraz półpasożyty, które przeprowadzają fotosyntezę, a z organizmu żywiciela pobierają tylko niektóre substancje, np. wodę i sole mineralne.

RI5l8kus2ThW0

Fotografia przedstawia roślinę o łukowatym kształcie, złożoną z grubych różowych łusek. To łuskiewnik różowy, który za pomocą ssawek pasożytuje na korzeniach drzew. Wysysa z roślin substancje organiczne i wodę z solami mineralnymi.

R1MQr1nrJfdY5

Zdjęcie przedstawia jemiołę. Roślina ta porasta konar drzewa. Ma silnie zredukowany pęd, liczne zielone liście i drobne żółtozielone kwiaty.

Cudzożywność to też odżywianie się szczątkami innych organizmów

SaprobiontysaprobiontSaprobionty to organizmy odżywiające się martwą materią organiczną. Należą do nich niewielkie zwierzęta glebowe (np. dżdżownice)  i wodne (np. rureczniki), które rozdrabniają obecne w środowisku martwe szczątki organiczne oraz bakterie i grzyby, które ostatecznie rozkładają je na proste substancje mineralne.

Żywiąc się szczątkami organicznymi saprobionty zapobiegają ich gromadzeniu się w środowisku. Dodatkowo, dzięki działaniu bakterii i grzybów, pierwiastki budujące kiedyś ciała żywych organizmów trafiają z powrotem do środowiska i mogą być ponownie wykorzystywane do wzrostu i rozwoju innych organizmów.

R12Xh8aLMBeUZ

Fotografia przedstawia brunatną dżdżownicę, przednim końcem zagłębioną w szarej ziemi, zmieszanej z liśćmi. Dżdżownica odżywia się glebą ze szczątkami roślin i zwierząt, czyli jest saprobiontem.

R6TZrCzTwv8oU

Fotografia przedstawia trzy czerwono – białe muchomory różnej wielkości w dużym zbliżeniu. Wokół nich znajdują się liście i trawa. Grzyby pozyskują substancje odżywcze z rozkładu ściółki, czyli są saprobiontami.

To ważne!

• Do organizmów cudzożywnych należą wszystkożercy, mięsożercy, roślinożercy, pasożyty i saprobionty.

• Organizmy cudzożywne wykazują szereg różnych przystosowań do schwytania pokarmu.

• Aby wchłonąć substancje pokarmowe, organizmy cudzożywne najpierw muszą je strawić, czyli rozłożyć na składniki proste.

• Wyróżnia się trawienie wewnętrzne, które zachodzi wewnątrz organizmu, w układzie pokarmowym oraz trawienie zewnętrzne, które odbywa się poza organizmem.

Na pożegnanie