E-materiały do kształcenia zawodowego

E‑book do e‑materiału Wykonywanie oprzyrządowania odlewniczego

MTL.01. - Wykonywanie i naprawa oprzyrządowania odlewniczego – Modelarz odlewniczy 721104, Technik odlewnik 311705

bg‑cyan

Wykonanie, kontrola i naprawa oprzyrządowania odlewniczego

E‑BOOK

1

Spis treści

Oprzyrządowanie odlewnicze

Skrzynki formierskie

Przyrządy składające się z co najmniej dwóch elementów, które stanowią obudowę wnęki formy wykonanej z masy formierskiej. Skrzynki formierskie umożliwiają poprawne zaformowanie modelu i układu wlewowego. W zależności od kształtu modelu i jego gabarytów stosuje się różne rodzaje skrzynek formierskich i elementów ustalających.

Skrzynki formierskie mogą być odlewane (z żeliwa, staliwa lub ze stopów lekkich) w całości lub w postaci elementów (boków), które następnie łączy się śrubami lub przez spawanie (staliwne).

RRwKHOmKBuieO
Elementy składowe skrzynki formierskiej spawanej, ręcznej
  1. skrzynka górna,
  2. skrzynka dolna,
  3. obrzeża,
  4. element transportu skrzynki z czopem,
  5. sworzeń ustalający,
  6. ucho skrzynki wraz z tuleją w otworze ustalającym,
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracje przestawiają rysunki techniczne złożonej, kompletnej skrzynki formierskiej: rzut górny oraz boczny. Skrzynka formierska jest to rama przeznaczona do wykonywania form odlewniczych.
Na obrazkach oznaczone są kolejno wszystkie elementy składowe skrzynki formierskiej: na dole znajduje się dolna skrzynka i na nią nakładana jest górna skrzynka, a w miejscu ich styku znajdują się ich obrzeża. Po bokach każdej ze skrzynek, czyli po prawej i lewej stronie widzimy elementy transportu skrzynek z czopem. Podobnie jak elementy do transportu po bokach po dwa dla każdej ze skrzynek znajdują się ucha skrzynek wraz z tulejami w otworach ustalających. Ucha górnej skrzynki znajdują się dokładnie nad uchami dolnej, tak aby w oba otwory ustalające można było włożyć ostatni element, czyli sworzeń ustalający, umożliwiający odpowiednie ustawienie między sobą górnej i dolnej skrzynki, aby zrobić to poprawnie potrzebne są dwa sworznie.

Skrzynki formierskie można podzielić w zależności od:

  • kształtu:

    • prostokątne,

    • okrągłe,

    • o kształcie specjalnym (dostosowane do kształtu odlewu).

  • konstrukcji:

    • jednolite,

    • składane,

    • usuwalne (jednolite lub otwierane),

    • nakładane (żakiety), zabezpieczające podczas zalewania formy wykonane w skrzynkach usuwalnych.

  • sposobu wykonania i materiału:

    • żeliwne,

    • staliwne,

    • stalowe spawane,

    • ze stopów lekkich.

Wymagania stawiane skrzynkom formierskim

Skrzynki formierskie powinny spełniać następujące wymagania:

  • powinny być sztywne, mocne i lekkie,

  • dostosowane do wymiarów i kształtu odlewu,

  • umożliwiać transport form i ich obracanie,

  • zabezpieczać masę przed wypadnięciem,

  • umożliwiać odpowietrzanie form,

  • nie przeszkadzać skurczowi odlewów,

  • umożliwiać zbrojenie formy,

  • powinny być trwałe łatwe w konstrukcji i konserwowaniu.

Elementy ustalające skrzyń formierskich są niezbędne do prawidłowego złożenia formy (skrzynki górnej z dolną). Najczęściej wykonywane są:

  • ze stali konstrukcyjnej stopowej,

  • ze stali konstrukcyjnej węglowej wyższej jakości.

Ważne!

Obróbka cieplno–chemiczna tych elementów to zwykle nawęglanie na głębokość i hartowanie powierzchniowe do twardości (skala twardości Rockwella).

Do elementów ustalających możemy zaliczyć tulejki i sworznie.

  • tulejki okrągłe ustalające liniowo,

  • tulejki podłużne ustalające kątowo,

  • tulejki bocznego ustalania i blokowania skrzyń,

  • sworznie ustalające okrągłe,

  • sworznie ustalające ścięte,

  • sworznie ustalające kołnierzowe,

  • sworznie do ręcznego składania skrzyń formierskich,

  • sworznie i kołki do ustalania płyt i bloków modelowych.

RFcSo8bAOz3ya1
Rodzaje tulejek ustalających:
A - Tulejki liniowe ustalające kątowo,
B - Tulejki podłużne ustalające kątowo,
C - Tulejki bocznego ustawiania i blokowania skrzyń formierskich.
Źródło: GroMar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rodzaje tulejek ustalających

Tulejki ustalające są jednym z elementów skrzyń formierskich, które są niezbędne do prawidłowego złożenia formy (skrzynki górnej z dolną)
Trzy ilustracje przedstawiają rysunki techniczne trzech rodzajów tulejek ustalających. Pierwszy rysunek przedstawia budowę tulejki liniowej ustalającej kątowo, której otwór na sworzeń jest okrągły, druga ilustracja ukazuje nam budowę tulejki podłużnej ustalającej kątowo, jej otwór na sworzeń ustalający wgląda jak prostokąt z zaokrąglonymi dwoma bokami, ostatni trzeci rysunek obrazuje nam budowę tulejki bocznego ustawiania i blokowania skrzyń formierskich.

R1XRrz3gXKEdY1
Rodzaje sworzni ustalajacych
Źródło: GroMar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rodzaje sworzni ustalających

Sworznie ustalające są jednym z elementów skrzyń formierskich, które są niezbędne do prawidłowego złożenia formy (skrzynki górnej z dolną).
Sześć ilustracji  przedstawia sześć sworzni ustalających różnego typu. Na pierwszym i drugim obrazku pod numerem A i B widoczne są sworznie krótkie zwężające się ku dołowi. Na trzecim obrazku rączka sworznia ma kształt odwróconej litery L. Na obrazkach D i E rączka sworzni jest węższa i dłuższa niż w przypadku pierwszych dwóch. Sworznie przechodzą przez trzy elementy w skrzynce formierskiej. Ostatni rysunek F przedstawia również wąską rączkę sworznia. przechodzi bez dwa elementy i nie wystaję poniżej nich.

Zastosowanie odpowiedniego typu sworzni ustalających jest związane z wielkością skrzynek formierskich.

Typy sworznia ustalającego () w zależności od wymiaru skrzynek

Wymiary skrzynek w mm

Typ stosowanego sworznia

Do

A, B, C, F

A, B, C, F

C, D, E, F

C, D, E

Sworznie typu A, B, C przy składaniu formy wkłada się w otwory ustalające górnej skrzynki. Sworznie typu D, E wstawia się do składania w otwory podwójnych uch dolnej skrzynki formierskiej i na wystające do góry części sworzni nakłada się górną skrzynkę. Podobnie składa się skrzynki formierskie, w których zastosowano tuleje z trzebieniem i stworzeniem pokazanym na rysunku F, po złożeniu formy sworznie F wyjmuje się z tulejek.

  • klamry,

  • zaciski,

  • sworznie dociskane klinami.

R1GbzQsWD1bSS1
Rodzaje elementów mocujących
A - klamry,
B - zaciski,
C - sworznie.
Źródło: GroMar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Trzy ilustracje przedstawiają rysunki trzech rodzajów elementów mocujących. Pierwszy rysunek przedstawia budowę klamry z naniesionymi wartościami wymiarowymi. Klamra mocująca jest przedstawiona w formie dwóch obróconych do wewnątrz liter T. Litery T stykają się ze sobą daszkami. Drugi rysunek pokazuję budowę zacisku. Widoczny na rysunku zacisk jest0 w kształcie haczyka. Od górnej części haczyka odchodzi podłużny element o obłym kształcie. Ostatni rysunek przedstawia sworznie dociskane klamrami. Widoczny sworzeń jest o kształcie walca. W górnej części walca znajduej się klamra. Kramra jest zaciśnięta na sworzniu. Na rysunku przedstawiona jest jako trapez z okręgiem w lewym górnym rogu.

Narzędzia formierskie

Są to narzędzia używane przez formierzy i rdzeniarzy przy ręcznym wykonywaniu formy i rdzeni odlewniczych.

R1Qsah3rcksmI1
Podstawowe narzędzia do formowania:
A - ubijak długi,
B - ubijak krótki,
C - ubijak pneumatyczny,
D – gładziki płaskie,
E – gładziki kształtowe,
F – jaszczurki,
G – sito,
H - haczyk do wyjmowania modelu,
I - pędzel,
J - łopata,
K - lancet z haczykiem.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na ilustracji przedstawionych jest 11 podstawowych narzędzi do formowania, które używane są przez formierzy i rdzeniarzy przy ręcznym wykonywaniu formy i rdzeni odlewniczych.
Pierwsze narzędzie z literą A jest to ubijak długi (jest to długie wąskie narzędzie zakończone z jednej strony okrągłym, płaskim elementem, a z drugiej strony znajduję się grubsza szpatułka w kształcie zaokrąglonego z jednej strony prostopadłościanu). Drugim elementem z literą B jest ubijak krótki (różni się od ubijaka długiego tylko długością i grubością rączki miedzy zakończeniami). Trzecim narzędziem z literą C jest ubijak pneumatyczny, który ma rozbudowaną rączkę oraz jest zakończony elementem w kształcie ściętego ostrosłupa.

Kolejną grupą narzędzi z literą D są trzy gładziki płaskie. Różnią się od siebie wielkością i kształtem powierzchni gładzi (trójkątne lub prostokątne). Następną grupą E dwa gładziki kształtowe, różniące się wielkością. Kolejnym narzędziem z literą F są dwie jaszczurki, różnią się od siebie zakończeniami (zakończenie w kształcie trójkąta lub prostokąta o zaokrąglonych bokach).

Pod literą G przedstawione jest okrągłe sito. Następnie H jest to haczyk do wyjmowania modelu (długi pręt zakończony z jednej strony haczykiem, z drugiej posiada ostre zakończenie). Pond literą I jest prosty pędzel, natomiast pod literą J łopata. Jako ostatni element K przedstawiony jest lancet z haczykiem.

Płyty modelowe

Do wytwarzania form odlewniczych w produkcji masowej lub seryjnej stosuje się specjalne oprzyrządowanie jakim są płyty modelowe. Umieszcza się na nich część lub całość modeli wraz z odlanymi kanałami doprowadzającymi metal do formy.

W zależności od sposobu wykonania dzielimy je na:

  • odlewane,

  • montowane,

  • składane.

W zależności od sposobu formowana lub rozmieszczenia modeli na płytach możemy rozróżnić między innymi:

  • Płyty modelowe jednostronne – modele zamocowane są z jednej strony płyty. W przypadku gdy model składa się z dwóch części, wymagane są dwie płyty. Dolna część formy wykonywana jest na jednej płycie, a górna część formy na drugiej.

  • Płyty modelowe dwustronne – posiadają części modeli odlewów i układu wlewowego umieszczone z obu stron płyt. Bez zmiany płyty wykonuje się górną i dolną część formy.

  • Płyty modelowe rewersyjne – posiadają jedną powierzchnię pracującą, która służy do wykonania zarówno górnej jak i dolnej części formy.

  • Płyty modelowe przeciągane – są zespołem dwóch płyt. Pierwsza płyta jest nieruchoma z otworami, przez które przeciągane są modele przymocowane do drugiej płyty. Druga płyta ma możliwość ruchu w dół.

  • Płyty modelowe grzebieniowe – mają budowę przypominającą płyty przeciągane, natomiast modele są przymocowane do nieruchomej płyty, a ruchoma płyta z otworami jest podnoszona do góry.

  • Płyty modelowe uniwersalne – posiadają siatkę otworów pozwalających na ustalenie połączenia i zamocowanie modeli.

RfAsepqnUh55t
Płyty modelowe:
A - płyta modelowa jednostronna,
B - płyta modelowa jednostronna,
C - płyta modelowa dwustronna,
D - płyta modelowa rewersyjna.
Źródło: GroMar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na ilustracji przestawione są cztery rysunki płyt modelowych. Płyty modelowe są to narędzia do wytwarzania form odlewniczych w produkcji masowej lub seryjnej.
Jako pierwsza z literą A przedstawiona jest płyta modelowa jednostronna, na wąskim prostokącie widoczne są dwa półokrągłe modele.
Na rysunku drugim pod literą B przedstawiona jest płyta modelowa jednostronna, z dwoma modelami w kształcie trapezu,.

Na rysunku C widoczna jest płyta modelowa dwustronna. Na górnej powierzchni płyty widocne są półokrągłe kształty na modele półokrągłe. Od spodniej strony płyty widoczne są dwa trapezoidalne kształty przeznaczone na modele trapezowe.
Na ostatnim rysunku płyta modelowa rewersyjna z literą D posiada dwa modele – jeden półokrągłym drugi trapezowy.

Rwfdqa49U6gh1
Płyta modelowa z elementami charakterystycznymi
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja przedstawia skomplikowany rysunek płyty modelowej z elementami charakterystycznymi. Płyta modelowa jest to narzędzie do wytwarzania form odlewniczych w produkcji masowej lub seryjnej.
Na górze u dole rysunku przedstawiony jest odpowiednio rzut górny i rzut dolny płyty.
W przypadku rzutu górnego płyta ma prostokątny kształt. Prostokątna płyta znajduje się wewnątrz ramki. W prostokątnej ramce widoczne są dwa rodzaje okrągłych kształtów. Większy z dwoma prostymi równoległymi przechodzącymi przez okrąg stanowiącymi jego cięciwy oznaczający kołek ustalający oraz mniejszy okrąg stanowiący miejsca przelotu. W przypadku ramek poziomych znajduje się w nich sześć kołków ustalających i dwa przeloty a w przypadku ramy pionowej pięć kołków ustających i dwa przeloty. Od lewego boku płyty w stronę jej prawego boku biegnie po środku kształt który można podzielić na dwa elementy. Podstawę stanowiącą trapez równoramienny oraz główną część kształtu stanowiącą podłużny cienki prostokąt o zaokrąglonych wierzchołkach od strony prawej krawędzi płyty. Po obu stronach kształtu znajdują się po trzy prostokątne zagłębienia będące pod kątem. Na całej powierzchni płyty znajdują się najprawdopodobniej otwory narysowane w formie okręgów.
Rzut z dołu jest zbliżony z rzutem z górnym. Różnice stanowią prostokątne elementy na płycie. Prostokąty są połączone cienkim krótkim kształtem z podłużnym prostokątem widocznym w środkowej części płyty. Przypomina to gałęzie drzewa. Dodatkowo prostokątne kształty znajdują się w kształcie przypominającym ramkę.
Rzuty widoczne w centralnej części rysunku są swoim odbiciem lustrzanym. Na rzutach widoczne są dwie stykające się ze sobą płyty z czego w przypadku rzutu górnego B–B, górna płyta jest o kształcie literki C. OD górnej strony płyty znajduje się osiem elementów o kształcie prostokątnym z czego pierwszy , drugi i trzeci ma założoną śrubę. Po środku górnej płyty znajduje się pionowy prostokątny element od którego odchodzą małe prostokątne wypustki zakończone okręgami. Na górze prostokątnego elementy jest widoczna śruba.
Rzut dolny: A–A stanowi odbicie lustrzane rzutu B–B.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Powiązane materiały multimedialne