wyjaśnisz, czym są biotyczne i abiotyczne czynniki środowiska;

opiszesz, w jaki sposób czynniki środowiska wpływają na organizmy;

wyjaśnisz, na czym polegają przystosowania organizmów do życia w różnych typach środowisk.

Czy wiesz w jaki sposób organizmy zwierząt przystosowują się do środowiska, w którym żyją?
Podczas odsłuchiwania audiobooka zwróć uwagę na czynniki biotyczneCzynniki biotyczneczynniki biotyczne, czyli żywe elementy środowiska takie jak rośliny, drobnoustroje oraz zwierzęta.

Jakie znasz nieożywione elementy środowiska i ich znaczenie?
Zwróć uwagę na wpływ czynników abiotycznychCzynniki abiotyczneczynników abiotycznych, czyli nieożywionych na funkcjonowanie organizmów w środowisku.

Organizmy i środowisko

Rozdział 1 
Abiotyczne i biotyczne czynniki środowiska

Ta część audiobooka to fragment wypracowania Ani, napisanego po wycieczce szkolnej do lasu. Uczennica podczas lekcji czyta przygotowaną relację z wycieczki. Zwróć uwagę na nieożywione i ożywione czynniki środowiskaŚrodowiskośrodowiska, o których pisze Ania. Postaraj się je zapamiętać.

— Aniu, przeczytaj, proszę, swoją relację z naszej klasowej wycieczki do lasu.
— Był ciepły, słoneczny poranek, kiedy cała moja klasa znalazła się w lesie. Powitał nas śpiew ptaków. Poczułam zapach świeżego powietrza. Przez korony sosen przebijały się promienie słoneczne, które wędrując niżej, zatrzymywały się na młodych jarzębinach i krzewach czeremchy, tworzących razem z innymi gatunkami krzewów warstwę podszytu. Tam, gdzie nie było krzewów i małych drzew, słońce docierało do rosnących na dnie lasu paproci, krzewinek borówki czarnej i wrzosów. Miejscami pojawiały się całe połacie zielonych mchów i szarozielonych porostów. Na butach pozostawała rosa, którą zgarniałam z liści traw, a wyraźnie miękkie podłoże, po którym chodziliśmy, było potwierdzeniem wczorajszego, dość obfitego deszczu. Pamiętam to miejsce. W ubiegłym roku latem odwiedziłam je z moimi rodzicami. Było wtedy bardzo sucho i porosty pod naszymi stopami nie tworzyły miękkiej poduszki, ale wyraźnie łamały się – można powiedzieć – chrobotały. Porosty widoczne były na korze drzew. Należy przyjąć, że powietrze w tym lesie jest czyste. Mimo świecącego słońca odczuwało się poranny chłód. Majowe poranki bywają czasami chłodne. Dzisiaj taki właśnie nam się przytrafił. Termometr pokazywał 14⁰C, ale w miarę upływu czasu robiło się coraz cieplej. W pewnej chwili uwagę naszą przyciągnęły dwa motyle latające wokół kwiatów fiołka leśnego. Pewnie szukały nektaru. Dowiedzieliśmy się, że mrówki lubią nasiona fiołków, zjadają mięsiste wyrostki na ich powierzchni, jednocześnie je rozsiewając. Teraz nektarem karmią się motyle i inne owady. Nagle wśród koron drzew usłyszeliśmy pukanie. Wypatrzyłam siedzącego na drzewie dzięcioła. Obserwując go przez lornetkę, zauważyłam wyraźną czerwoną plamę w dolnej partii brzucha, a na głowie podobny czerwony fragment. Był to dzięcioł duży. W wilgotnym runie leśnym znaleźliśmy ślimaka winniczka. Powoli sunął po liściach, zostawiając ślad wysychającego śluzu. Opuszczaliśmy las po kilku spędzonych w nim godzinach. Ptaki jakby umilkły, słońce nie świeciło już tak mocno, a nadchodzące ciemne chmury zwiastowały majowy deszcz.
— Aniu, dziękuję. Proszę cię teraz, abyś wymieniła nieożywione, czyli abiotyczne czynnikiCzynniki abiotyczneabiotyczne czynniki środowiska leśnego.
— Są to: temperatura, powietrze, światło w różnych warstwach lasu, woda (rosa na liściach traw i zgromadzona w mchach i porostach oraz w podłożu).
— Aniu, w interesujący sposób opisałaś czynniki biotyczneCzynniki biotyczneczynniki biotyczne, czyli ożywione, mające wpływ na życie organizmówOrganizmorganizmów w lesie, wzajemne zależności. Przypomnij je.
— Różne gatunki ptaków śpiewem oznajmiają gotowość do odbycia godów, ale też określają swoje terytorium. Motyle spijają nektar z kwiatów fiołka leśnego. Dzięcioł pukający w drzewo znajduje owady, które wydobywa, żywiąc się nimi. W wilgotnym runie leśnym aktywny ślimak winniczek pewnie też znalazł dla siebie pokarm.
— Aniu, dziękuję za twoją wnikliwą obserwację i ciekawy opis.

Rozdział 2 
W lesie czy na pustyni… wszędzie można zamieszkać

Ta część audiobooka to rozmowa uczniów o dwóch gatunkach lisów, przystosowanych do różnych warunków środowiskaŚrodowiskośrodowiska: w lesie i na pustyni.
— Cześć, dobrze, że cię widzę.
— Cześć, co słychać?
— Wczoraj, wracając autobusem do domu, na skraju lasu widziałem lisa. Miał gęste futro i długi, piękny, puszysty ogon. Był cały rudy, jedynie pod pyskiem i na brzuchu widać było białe futro.
— Pewnie był to lis rudy, zwany pospolitym. Czytałam kiedyś o lisie rudym i innych gatunkach lisów. Czy wiesz, że jest on największym gatunkiem wśród lisów?
— Muszę powiedzieć, że na tle leżącego śniegu wyglądał bardzo okazale, choć miał stosunkowo krótkie cztery kończyny. Z daleka widziałem jego wydłużony i smukły pysk, a jego futro było wyraźnie grube i puszyste.
— U lisa rudego futro zmienia swoją gęstość w ciągu roku, stając się grube i puszyste na zimę. Tak właśnie przystosowuje swój organizmOrganizmorganizm do obniżającej się temperatury powietrza.
— Gdzie żyją inne gatunki lisów? Mówiłaś, że czytałaś o nich.
— Lisy żyją nawet na dalekiej północy, w Arktyce. Co ciekawe, żyją też na terenach pustynnych.
— Jak to możliwe, że udaje się im żyć w tak skrajnych warunkach środowiska?
— Na terenach pustynnych w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim występuje fenek pustynny.
— Czy to ten lis, który ma takie duże uszy i jasne futro?
— Tak, to właśnie fenek wyróżnia się dużymi uszami. Odgrywają one ważną rolę w chłodzeniu organizmu, a jasna barwa futra pełni funkcję ochronną, czyni go jednocześnie niewidocznym na tle jasnego piasku. Jego ogon jest dość długi, ale nie tak okazały, jak u lisa rudego. Poluje zwykle nocą, kiedy jest chłodno. W ciągu dnia przebywa w norach, chroniąc się przed wysoką temperaturą.
— A jak wytrzymuje brak wody?
— Fenek potrafi długo obyć się bez wody, jej braki uzupełnia zjadając rośliny.
— Dziękuję za te informacje. Ciekawe zwierzęta. Poszukam jeszcze ciekawostek o lisach żyjących w Arktyce. Muszę już iść. Cześć!
— Cześć!

Rozdział 3 
Życie z sąsiadami

Ta część audiobooka przedstawia opis zmieniającego się w różnych porach roku wyglądu lasu liściastego i żyjących tam organizmówOrganizmorganizmów.

Gatunki roślin i zwierząt zamieszkujące określony obszar pozostają ze sobą w różnych zależnościach, oddziałują na siebie wzajemnie. Niektóre gatunki izolują się, to znaczy nie kontaktują się lub w sposób bardzo ograniczony utrzymują kontakt. W ten sposób nie wchodzą w zależności z innymi gatunkami. Las strefy umiarkowanej podlega ciągłym zmianom spowodowanym następstwem pór roku. Wiosną i latem organizmy leśne, korzystając ze sprzyjających warunków pogodowych i bogactwa pokarmu, wydają na świat potomstwo i zapewniają ciągłość gatunku. Natomiast chłodne pory roku organizmy muszą przetrwać. Jest to możliwe dzięki ich metabolizmowiMetabolizmmetabolizmowi, schronieniu, dostępie do pokarmu – często to te czynniki ważą o ich życiu. W lesie liściastym, w którym dominują dęby czy buki, opadające jesienią liście grubą warstwą przykrywają glebę. Tworząca się z nich później próchnica staje się dobrym podłożem dla zakwitających wczesną wiosną roślin. Trzeba pamiętać, że w chwili, gdy rozwiną się liście w koronach drzew, światło nie przebije się już do dna lasu, więc rosnące tam rośliny nie mają szans na intensywny rozwój. Latem w lesie tętni życie. Ptaki znajdują miejsce gniazdowania, drobne ssaki biegają po drzewach. Dużo pokarmu znajdują sarny, jelenie, niedźwiedzie, borsuki. Sytuacja zmienia się wraz z nastaniem zimy, kiedy spada temperatura powietrza, a dni stają się coraz krótsze. Las staje się jakby pusty, choć nie oznacza to, że zwierzęta stąd uciekły. Wiele gatunków zwierząt chowa się w różnych miejscach.

Niedźwiedzie zapadają w sen, zwany hibernacją lub odrętwieniem zimowym. Obniżająca się w tym stanie temperatura ciała wpływa na spowolnienie przemiany materii na tyle, by utrzymać procesy życiowe i pozwolić przetrwać zimę. Podobne zachowania obserwujemy u żaby trawnej – przedstawiciela płazów oraz u padalca, należącego do gadów.
Inne zwierzęta, jak wiewiórki, gromadzą zapasy i próbują przeżyć niekorzystne dla nich warunki zimowe. Życie organizmów w bardziej lub mniej złożonym systemie ekologicznychEkologiaekologicznych zależności ukazuje, jak ważne są poszczególne jego ogniwa i jak bardzo decydują one o własnym lub cudzym życiu.

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.