RdU8buqmvIV1e1
Pochód tańca śmierci Źródło: Wenceslas Hollar, Pochód tańca śmierci, Thomas Fisher Rare Book Library, Toronto, domena publiczna.
Pochód tańca śmierci
Wenceslas Hollar, Pochód tańca śmierci, Thomas Fisher Rare Book Library, Toronto, domena publiczna

Motyw śmierci w średniowieczu miał ogromne znaczenie w teologii, filozofii i sztuce. Temat dość powszechnie eksponowano, aby wpoić ludziom myśl o nieuchronnym końcu życia.

Już wiesz

Narysuj, jak wyobrażasz sobie śmierć.

RluIVfogFzuKf1
zadanie interaktywne
j0000000C5B1v38_0000000I
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Śmierć jako element egzystencji

W średniowieczu śmierć postrzegano jako niezwykle istotny moment egzystencji człowieka. Zgon nie kończył wszystkiego, lecz był początkiem wieczności.

Teologia uczyła, że po śmierci następuje albo niebo, albo piekło. Do takiej chwili należy się więc odpowiednio przygotować, bo złe umieranie (np. narzekanie na ból, brak zgody z rodziną) może udaremnić trud dobrego życiaj0000000C5B1v38_000tp001życia.

Aby nauczyć wiernych, jak powinno się umierać, księża i zakonnicy stosowali kilka metod. Wygłaszano kazania, np. pogrzebowe. Układano pieśni, w których była mowa o rzeczach eschatologicznychj0000000C5B1v38_000tp002eschatologicznych. Modlono się o dobrą śmierć. Powstały odrębne gatunki sztuki, w których umieranie było podstawowym tematem. Były to: danse macabrears moriendi.

Danse macabre (franc.)
Definicja: Danse macabre (franc.)

‘taniec śmierci’; jeden z najpopularniejszych motywów w sztuce plastycznej i literaturze średniowiecznej, powstały pod koniec XIII wieku. Taniec śmierci przedstawiał korowód tytułowej postaci (zwykle kościotrupa) i reprezentantów różnych płci, wieku, zawodów, funkcji itd. Zadaniem danse macabre było uzmysłowienie równości wszystkich ludzi wobec śmierci.

Dla zainteresowanych

W Polsce motyw odzyskał popularność w baroku. Z tego okresu pochodzi jedna z najciekawszych realizacji tematu, czyli obraz z kościoła Bernardynów w Krakowie.

RZ6VwuSaXnBge
Taniec śmierci
Taniec śmierci, około 1670, olej na płótnie, kościół ojców Bernardynów w Krakowie, domena publiczna
Ćwiczenie 1

Przyjrzyj się dziełu i poszukaj jak najwięcej elementów usprawiedliwiających tytuł Taniec śmierci.

Ars moriendi (łac.)
Definicja: Ars moriendi (łac.)

‘sztuka umierania’; popularny w średniowieczu gatunek literatury i sztuki, realizowany również w postaci traktatów teologicznych. Zadaniem ars moriendi (inna nazwa: ars bene moriendi – ‘sztuka dobrego umierania’) było uzmysłowienie umierającemu (moribundus) i jego otoczeniu, np. rodzinie, jak dramatycznym momentem jest śmierć. To w czasie zgonu diabeł przypuszczał ostatni atak.

R721a2h6mk3I8
Przyjrzyj się rycinie i poszukaj tych elementów, które dawały nadzieję na szczęście wieczne w niebie.
Mistrz E.S. (nieznany z imienia niemiecki grafik i złotnik), Ars moriendi, ok. 1450, ryt, The Ashmolean Museum, domena publiczna
j0000000C5B1v38_000tp001
j0000000C5B1v38_000tp002
j0000000C5B1v38_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jak pewien mistrz spotkał śmierć…

R1Snmlfd0WTnn
Jak myślisz, dlaczego przedstawione postaci grają na instrumentach i tańczą?
Ilustracja z Kroniki norymberskiej, 1493, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią) to jedno z najważniejszych dzieł polskiego średniowiecza. Żyjący w XV wieku nieznany autor przekształcił anonimowy łaciński Dialogus magistri Polycarpi cum morte z XIII wieku. Przeróbka ma wyższą jakość niż oryginał: polega ona nie tylko na przeniesieniu z łaciny na polszczyznę i z prozy na wiersz, ale też na nadaniu utworowi charakteru satyrycznego. Nudny wykład o umieraniu polski twórca zastąpił dialogiem, w którym Śmierć wyjaśnia Polikarpowi swoje pochodzenie i tajniki swego fachu.

Utwór nie zachował się w całości. Znamy tylko 498 wersów. O popularności dzieła świadczy fakt, że aluzje do niego poczynił w połowie XVI wieku Mikołaj Rej. W tym samym stuleciu Rozmowę… przetłumaczono na język ruski. Wiersz ma charakter dramatyczny i prawdopodobnie prezentowano go w przykościelnych teatrach.

Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

De Morte. Prologusj0000000C5B1v38_000tp003De Morte. Prologus

Gospodziniej0000000C5B1v38_000tp004Gospodzinie wszechmogący,
Nade wszytko stworzenie więcszy,
Pomoży mi to działoj0000000C5B1v38_000tp005działo słożyć,
Bych je mogł pilnie wyłożyćj0000000C5B1v38_000tp006wyłożyć
Ku twej fałyj0000000C5B1v38_000tp007fały rozmnożeniu,
Ku ludzkiemu polepszeniu!
Wszytcy ludzie, posłuchajcie,
Okrutność śmirci poznajcie! –
Wy, co jej nizaczj0000000C5B1v38_000tp008nizacz nie macie,
Przy skonaniu ją poznacie.
Bądź to stary albo młody,
Żadny nie ujdzie śmiertelnej szkody;
Kogo kolij0000000C5B1v38_000tp009Kogo koli śmierć udusi,
Każdy w jej szkole być musi;
Dziwno się swym żakom stawi,
Każdego żywota zbawi.
Przykład o tem chcę powiedzieć,
Słuchaj tego, kto chce wiedzieć!
[...]

j0000000C5B1v38_00000_BIB_001Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Ćwiczenie 2.1

Podziel przywołany fragment utworu na części.

Ćwiczenie 2.2

Po lekturze wiersza wyjaśnij, jaki jest warunek powstania dobrego dzieła.

Ćwiczenie 2.3

Na podstawie tekstu określ rolę twórcy (pisarza, malarza, rzeźbiarza).

Ćwiczenie 2.4

W jaki sposób utwór docierał do odbiorców? Wskaż właściwy cytat.

Ćwiczenie 2.5

Powiedz, czego z przywołanego fragmentu można dowiedzieć się na temat Śmierci.

R69OL641qEI1e1
Przyjrzyj się rekwizytom, w które wyposażona jest Śmierć ciągnąca za sobą mnicha. Dlaczego posiada ona właśnie takie przedmioty?
Hans Holbein młodszy, rycina z cyklu Taniec śmierci, 1525, domena publiczna
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Polikarpus, tak wezwanyj0000000C5B1v38_000tp00Awezwany,
Mędrzec wieliki, mistrz wybranyj0000000C5B1v38_000tp00Bwybrany,
Prosił Boga o to prawiej0000000C5B1v38_000tp00Cprawie,
By uźrzał śmierć w jej postawiej0000000C5B1v38_000tp00Dw jej postawie.
Gdy się moglił Bogu wiele,
Ostał wszech ludzij0000000C5B1v38_000tp00EOstał wszech ludzi w kościele,
Uźrzał człowieka nagiego,
Przyrodzenia niewieściegoj0000000C5B1v38_000tp00FPrzyrodzenia niewieściego,
Obraza wielmi skaradegoj0000000C5B1v38_000tp00Gskaradego,
Łoktusząj0000000C5B1v38_000tp00HŁoktuszą przepasanego.
Chuda, blada, żołte lice
Łszczy się jako miednicaj0000000C5B1v38_000tp00Imiednica;
Upadł ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa;
Przewiązała głowę chustą
Jako samojedźj0000000C5B1v38_000tp00Jsamojedź krzywousta;
Nie było warg u jej gęby,
Poziewając skrżyta zęby;
Miece oczy zawracającj0000000C5B1v38_000tp00KMiece oczy zawracając,
Groźną kosę w ręku mając;
Goła głowa, przykra mowa,
Ze wszech stron skarada postawa –
Wypięła żebra i kości,
Groźno siecze przez lutościj0000000C5B1v38_000tp00Lprzez lutości.
Mistrz widząc obraz skarady,
Żołte oczy, żywotj0000000C5B1v38_000tp00Mżywot blady,
Groźno się tego przelęknął,
Padł na ziemię, eżej0000000C5B1v38_000tp00Neże stęknął.
[...]

j0000000C5B1v38_00000_BIB_001Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Ćwiczenie 3.1

Co przywołany fragment Rozmowy… mówi o Polikarpie? Scharakteryzuj tę postać.

Ćwiczenie 3.2

Ćwiczenie 3.3
R1GNxr3mF1Eg41
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.4

Powiedz, dlaczego autor Rozmowy… podkreślił, że Polikarp spotkał Śmierć w kościele.

Ćwiczenie 3.5

Przedstaw wygląd Śmierci. Jakich środków stylistycznych użył autor, by zaprezentować Śmierć?

RRdkhlAndgpfx
Kim są postacie zabierane przez Śmierć? Czemu służy taki ich dobór?
Guyot Marchant, Danse macabre, 1486, domena publiczna
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

[...]
Powiem tobie przespieczniej0000000C5B1v38_000tp00Oprzespiecznie:
Stworzyciel wszego stworzenia
Pożyczyłj0000000C5B1v38_000tp00PPożyczył mi takiej mocy,
Bych morzyła we dnie i w nocy.
Morzę na wschod, na południe,
umiem to działo cudniej0000000C5B1v38_000tp00Qumiem to działo cudnie.
Od połnocy do zachodu
Chodzę nie pytając broduj0000000C5B1v38_000tp00Rnie pytając brodu.
Toć me nawięcsze wiesiele,
Gdy mam morzyć żywych wiele:
[…]
Toć jest mojej mocy znamię –
Morzę wszytko ludzskie plemię:
Morzę mądre i też wiłyj0000000C5B1v38_000tp00Swiły,
W tym skazuję swoje siły;
I chorego, i zdrowego,
Zbawię żywota każdego;
Luboj0000000C5B1v38_000tp00TLubo stary, lubo młody,
Każdemu ma kosa zgodzi;
Bądź ubodzy i bogaci,
Szwytkij0000000C5B1v38_000tp00USzwytki ma kosa potraci;
Wojewody i czestnikij0000000C5B1v38_000tp00Vczestniki,
Wszytki świecskie miłostnikij0000000C5B1v38_000tp00Wświecskie miłostniki,
Bądź książęta albo grabiej0000000C5B1v38_000tp00Xgrabie,
Wszytki ja pobierzę k sobie.
Ja s krola koronę semknęj0000000C5B1v38_000tp00Ysemknę,
Za włosy ji pod kosę wemknę;
Też bywam w cesarskiej sienij0000000C5B1v38_000tp00Zsieni,
Zimie, lecie i w jesieni.
Filozofy i gwiazdarzej0000000C5B1v38_000tp010gwiazdarze,
Wszytki na swej stawiam sparzej0000000C5B1v38_000tp011na swej stawiam sparze;
Rzemieślniki, kupce i oracze,
Każdy przed mą kosą skacze;
Wszytki zdradźce i lifnikij0000000C5B1v38_000tp012lifniki
Zostawię je nieboszczyki.
[…]
Ja zabiła Golijaszaj0000000C5B1v38_000tp013Golijasza,
Annasza i Kajifasza,
Ja Judasza obiesiła
I dwu łotru na krzyż wbiła;
[…]
Mam moc nad ludźmi dobremi,
Ale więcej nade złemi;
[…]

j0000000C5B1v38_00000_BIB_001Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Ćwiczenie 4.1

Kiedy i gdzie działa Śmierć? Zacytuj odpowiednie fragmenty.

Ćwiczenie 4.2

Powiedz, skąd Śmierć czerpie siły, by wykonywać swe działania.

Ćwiczenie 4.3

Wyjaśnij, jakiego środka stylistycznego użył autor, aby wskazać osoby podległe władzy Śmierci.

Ćwiczenie 4.4

Śmierć wymienia funkcje i zawody osób podległych jej władzy. W jakim celu?

Ćwiczenie 4.5

Wyjaśnij, kim były osoby, które Śmierć wymieniła z imienia. O czym świadczy fakt, że już nie żyją?

Ubi sunt
Definicja: Ubi sunt

(łac. ‘gdzież są‘) skrót łacińskiego pytania: Ubi sunt qui ante nos fuerunt? (‘Gdzie są ci, którzy byli przed nami?’); stosuje się go, aby nazwać motyw przemijania i marności egzystencji człowieka. Zazwyczaj topos ten realizowano w postaci wyliczenia (enumeracji) możnych tego świata, którzy musieli uznać wyższość śmierci.

j0000000C5B1v38_000tp003
j0000000C5B1v38_000tp004
j0000000C5B1v38_000tp005
j0000000C5B1v38_000tp006
j0000000C5B1v38_000tp007
j0000000C5B1v38_000tp008
j0000000C5B1v38_000tp009
j0000000C5B1v38_000tp00A
j0000000C5B1v38_000tp00B
j0000000C5B1v38_000tp00C
j0000000C5B1v38_000tp00D
j0000000C5B1v38_000tp00E
j0000000C5B1v38_000tp00F
j0000000C5B1v38_000tp00G
j0000000C5B1v38_000tp00H
j0000000C5B1v38_000tp00I
j0000000C5B1v38_000tp00J
j0000000C5B1v38_000tp00K
j0000000C5B1v38_000tp00L
j0000000C5B1v38_000tp00M
j0000000C5B1v38_000tp00N
j0000000C5B1v38_000tp00O
j0000000C5B1v38_000tp00P
j0000000C5B1v38_000tp00Q
j0000000C5B1v38_000tp00R
j0000000C5B1v38_000tp00S
j0000000C5B1v38_000tp00T
j0000000C5B1v38_000tp00U
j0000000C5B1v38_000tp00V
j0000000C5B1v38_000tp00W
j0000000C5B1v38_000tp00X
j0000000C5B1v38_000tp00Y
j0000000C5B1v38_000tp00Z
j0000000C5B1v38_000tp010
j0000000C5B1v38_000tp011
j0000000C5B1v38_000tp012
j0000000C5B1v38_000tp013
j0000000C5B1v38_00000079
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Satyra społeczna

RVplYfkCe8VPW1
Wyjaśnij, co symbolizuje przedmiot trzymany przez Śmierć.
Albrecht Dürer, Śmierć i rycerz, 1510, drzeworyt, domena publiczna
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

[...]
Otoć każdy lekarzj0000000C5B1v38_000tp014lekarz faścij0000000C5B1v38_000tp015faści,
Nie pomogą jego maści;
Pożywają mistrzostwa swego,
Poki nietu czasu megoj0000000C5B1v38_000tp016Poki nietu czasu mego,
A poki jest wola Boża,
Poty człowiek praw niezbożaj0000000C5B1v38_000tp017praw niezboża.
Nie pomogą apoteki,
Przeciw mnie żadne leki –
A wżdy umrzeć każdy musi,
Kto jich lekarstwa zakusi;
Na mały czas mogą pomoc,
niemocnyj0000000C5B1v38_000tp018niemocny weźmie swą moc.
A wżdy koniec temu będzie,
Gdy lekarz w mej szkole siędzie,
Bowiem przeciw śmirtelnej szkodzie
Nie najdzie ziela na ogrodzie.
[…]
Morzę sędzie i podsędkij0000000C5B1v38_000tp019podsędki,
Zadam jim wielikie smętki.
Gdy swą rodzinę sądzą,
Często na skazaniu błądzą –
Ale gdy przydzie Sąd Boży,
Sędzia w miech piszczeli włożyj0000000C5B1v38_000tp01Aw miech piszczeli włoży:
Już nie pojedzie na rokij0000000C5B1v38_000tp01Broki,
Czyniąc niesprawie otwłokij0000000C5B1v38_000tp01CCzyniąc niesprawie otwłoki,
Co przewracał sądy wierne,
Bierząc winy nieumierniej0000000C5B1v38_000tp01Dwiny nieumiernie,
Bierząc od złostnikow dary,
Sprawiając jich niewiery –
To wszytko będzie wzjawiono
I ciężko pomszczono.
[...]

j0000000C5B1v38_00000_BIB_001Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Ćwiczenie 5.1

Wyjaśnij, co łączy reprezentantów obu przedstawionych tu profesji.

Ćwiczenie 5.2

Wylicz zarzuty stawiane lekarzom i urzędnikom sądowym.

Ćwiczenie 5.3

Czemu służy ten fragment Rozmowy…? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 5.4

Jak sądzisz, czy nieznany nam autor Rozmowy… mógł być przedstawicielem którejś z opisanych tu profesji? Uzasadnij odpowiedź.

j0000000C5B1v38_000tp014
j0000000C5B1v38_000tp015
j0000000C5B1v38_000tp016
j0000000C5B1v38_000tp017
j0000000C5B1v38_000tp018
j0000000C5B1v38_000tp019
j0000000C5B1v38_000tp01A
j0000000C5B1v38_000tp01B
j0000000C5B1v38_000tp01C
j0000000C5B1v38_000tp01D
j0000000C5B1v38_0000008S
JPOL_E3_E4_Konteksty

Teksty do wyboru

Człowiek oswojony ze śmiercią

Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w.Maciej Włodarski
Maciej Włodarski Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w.

Schyłek średniowiecza był okresem, który w sposób szczególny oswajał ludzi ze zjawiskiem śmierci, czynił śmierć bliską każdemu człowiekowi. Dużą rolę odgrywały tutaj klęski żywiołowe, gnębiące ówczesną ludzkość prawie bez przerwy. Były one uważane za wyraz gniewu Bożego i tylko do Bożej łaskawości mógł się odwołać znękany i przerażony człowiek. Błagał więc Boga o litość, a świadectwo tego znajdujemy w śpiewanych do dzisiaj w Kościele katolickim suplikacjach: „Od powietrza, głodu, ognia i wojny wybaw nas, Panie”. Nieprzypadkowo na pierwszym miejscu wymienia się tu „powietrze”, czyli zarazę, a tuż za nią głód.

Epidemie dżumy i innych chorób zakaźnych szczególnie dały się we znaki w XIV i XV w., choć występowały już wcześniej, a także nie skończyły się w XV w., lecz – z mniejszą wprawdzie częstotliwością – pojawiały się w dwóch następnych stuleciach. Jedna z pierwszych epidemii w XIV w. ogarnęła kraje zachodniej Europy ok. r. 1305. Później, średnio co 2–3 lata, zaraza opanowywała bądź część jakiegoś kraju (region, miasto), bądź nawet większą połać Europy obejmującą kilka państw. Zdarzały się jednak okresy, kiedy kolejno rok po roku dany obszar był nawiedzany przez epidemię. W końcu ludzie już tak „zżyli się” z powietrzem morowym, że całkowite jego ustąpienie wydawało się im niepodobieństwem. […] Najgroźniejszą z epidemii średniowiecznych była tzw. „czarna śmierć”, która objęła swoim zasięgiem w latach 1348–1350 prawie całą Europę, zabierając blisko połowę (lub, jak podają inne źródła, jedną trzecią) jej ludności. W Krakowie, wedle ówczesnych zapisków, umierało 40–50 osób dziennie. Nikt nie był pewny dnia ani godziny. Śmierć zaskakiwała ludzi nagle: czy to na ulicy, czy w domu, we śnie lub przy pracy. […]

Zarazom towarzyszył najczęściej głód i czynił on wcale nie mniejsze spustoszenia wśród ludzi niż „powietrze”. Głód też, a właściwie obawa przed nim była jedną z przyczyn zgłaszania się wielkich mas chłopstwa z terenów dotkniętych klęską nieurodzaju na wyprawy wojenne, zwłaszcza na wyprawy krzyżowe. Wojen zaś w średniowieczu nie brakowało. Blisko dwieście lat (1096–1270), oczywiście z przerwami, ciągnęły się zmagania podejmowane przez kolejne wyprawy krzyżowe. W latach 1337–1453 trwała wojna stuletnia między Francją i Anglią. Wcześniej zgniecionych zostało kilka powstań chłopów i mieszczan (1251, 1323–28, 1358, 1381). Początek w. XV przynosi wojny husyckie. Oczywiście każda z tych walk kończyła się śmiercią setek lub tysięcy istnień ludzkich. Dla przykładu: w bitwie pod Crécy (1346) zginęło 1500 rycerzy francuskich, ale po zduszeniu powstania paryskiego (1358) w ciągu dwóch tygodni wymordowano ponad 20 tysięcy ludzi. […]

Teologia duszpasterska, dostrzegając szczególne zagrożenie człowieka w chwili zgonu, szuka zarazem środków zaradczych – tak rodzi się myśl napisania odpowiednich „przewodników”, które wytyczyłyby właściwy kierunek postępowania, ostrzegały i uczyły. Powstają więc zarówno „sztuki życia” (artes vivendi) dające wskazówki co do zasad, jakich należy przestrzegać w ciągu całego życia, jak i „sztuki umierania” (artes moriendi) zajmujące się owym tak ważnym dla człowieka momentem granicznym w jego bytowaniu. […]

j0000000C5B1v38_00000_BIB_002Maciej Włodarski, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987, s. 7–13.
Ćwiczenie 6

Przeczytaj zamieszczony fragment opracowania autorstwa Macieja Włodarskiego. Na jego podstawie napisz:

a) notatkę, w której wymienisz przyczyny, dla których motyw śmierci był tak ważny w średniowieczu;

b) rozprawkę, w której zastanowisz się nad tym, czy i dziś możliwy jest taki lęk przed śmiercią.

Dobro i zło

Skarga umierającego
Skarga umierającego

A

Ach! Moj smętku, ma żałości!
Nie mogę się dowiedzieci,
Gdzie mam pirwy nocleg mieci,
Gdy dusza z ciała wyleci.
B

Byłżem s młodości w rozkoszy,
Nie usłałem swojej duszy,
Już stękam, już mi umrzeci,
Dusza nie wie, gdzie się dziecij0000000C5B1v38_000tp01Edzieci.
C

Com miał jimieniaj0000000C5B1v38_000tp01Fjimienia na dworze,
Com miał w skrzyni i w komorze,
To mi wszytko opuścici,
Na wieki się nie wrocici.
D

Dziatki s matką narzekają,
Bracia mię w rzkomoj0000000C5B1v38_000tp01Grzkomo żałują,
Ku jimieniu przymierzają,
Na mą duszę nic nie dbają.
[…]
H
Halerzemj0000000C5B1v38_000tp01HHalerzem łakomo zbierał,
Swoj żywot rozpustnie chowałj0000000C5B1v38_000tp01Ichował:
Prze ty dwa bogi przeklęta
Nie czciłem żadnego święta.
I

Jałmużnym nędznem nie dawał,
Ofierym Bogu nie czynił,
Ni z pirwiny, ni z nowinyj0000000C5B1v38_000tp01JNi z pirwiny, ni z nowiny
Bogum nie dał z siebie winy.
[…]
L

Leży ciało, barzo stęka,
Duszyca się barzo lęka,
Bog się z liczby upominaj0000000C5B1v38_000tp01Kz liczby upomina,
Diabeł na grzechy wspomina.
M

Młotem moje pirzsi biją,
Dusza nie śmie wynićj0000000C5B1v38_000tp01Lwynić szyją;
Widzi niebo zatworzonej0000000C5B1v38_000tp01Mzatworzone,
Widzi piekło otworzone.
[…]
V

Wircę się, wołam pomocy,
Nikt za mię nie chce umrzeci,
Nikt przyjaciel na tym świecie,
Jedno w Bodzej0000000C5B1v38_000tp01Nw Bodze nadzieję mieci.
X

Kryste, przez twe umęczenie,
Rozprosz diable obstąpienie,
Daj duszycy przeżegnanie,
Daj ciału dobre skonanie!
Y

Ja twoj synek marnotrawny,
Tyś moj ociec miłosierny,
Żal mi tego, iżem cię gniewał,
Ale ciem się nie otrzekałj0000000C5B1v38_000tp01Onie otrzekał.
Z
Zażżycie‑żj0000000C5B1v38_000tp01PZażżycie‑ż mi świeczkę ale,
Moji mili przyjaciele!
Dusza jidzie z krawym potem;
Co mnie dzisia, to wam potem.
Amen.

j0000000C5B1v38_00000_BIB_003Skarga umierającego, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 278–280.
Ćwiczenie 7.1

Przeczytaj przytoczone fragmenty XV‑wiecznego polskiego utworu Skarga umierającego. Jest to literacka wersja ars moriendi. Zastanów się, czego boi się umierający, a czego oczekuje na łożu śmierci.

Ćwiczenie 7.2

Zinterpretuj ostatnią strofę Skargi umierającego.

j0000000C5B1v38_000tp01E
j0000000C5B1v38_000tp01F
j0000000C5B1v38_000tp01G
j0000000C5B1v38_000tp01H
j0000000C5B1v38_000tp01I
j0000000C5B1v38_000tp01J
j0000000C5B1v38_000tp01K
j0000000C5B1v38_000tp01L
j0000000C5B1v38_000tp01M
j0000000C5B1v38_000tp01N
j0000000C5B1v38_000tp01O
j0000000C5B1v38_000tp01P

Pani Gość i Mistrz Miron

WywiadMiron Białoszewski
Miron Białoszewski Wywiad

MISTRZ MIRON
Puka? Kto?
(uchyla)
Acha...
Chwileczkę... już

PANI GOŚĆ
Pan woli ludność czy bezludność?

MISTRZ MIRON
Trochę bez, trochę z

PANI GOŚĆ
z z z, to nie przeszkadza?

MISTRZ MIRON
jak fruwa – nie, w rurach – nie,
jak za długo siedzi – tak

PANI GOŚĆ
Tak się rozglądam, dobrze tu panu?

MISTRZ MIRON
Przeważnie... przepraszam, pani nazwisko?

PANI GOŚĆ
Na „ś”

MISTRZ MIRON
Śpiwko... Śpiaw... nie?

PANI GOŚĆ
Śmierć

MISTRZ MIRON
(zatkany)
(przez sztuczne zęby)
Ledwie wpuściłem
myślałem, że dziennikara

PANI GOŚĆ
Kara

MISTRZ MIRON
Za co?

PANI GOŚĆ
Za życie

MISTRZ MIRON
Już?
(pada na dobre)
(z kieszeni MISTRZA MIRONA wysuwa się chytrze kartka)
„Nie każcie mi już niczym więcej być!
Nareszcie spokój”

j0000000C5B1v38_00000_BIB_004Miron Białoszewski, Wywiad, [w:] , Poezja polska od średniowiecza do współczesności, wybór Jerzy Polanicki, Anna Rajca, Warszawa 2000, s. 626–628.
Ćwiczenie 8

Przeczytaj zamieszczony utwór Mirona Białoszewskiego zatytułowany Wywiad. Napisz jego interpretację.

j0000000C5B1v38_000000CE
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9

W parach ułóżcie wywiad ze śmiercią. Przyjmijcie roę dziennikarza lub śmierci.

Ćwiczenie 10

Francuski mediewista Philippe Arièsj0000000C5B1v38_000tp01QPhilippe Ariès pisał w książce Człowiek i śmierć, że śmierć w średniowieczu była oswojona. Wyjaśnij w notatce, jak rozumiesz słowa tego historyka.

Ćwiczenie 11

Przygotuj krótką prezentację na temat motywu śmierci w tekstach kultury z różnych epok. Wykorzystaj poniższe narzędzie, za pomocą którego możesz dodać zdjęcia, notatki, ważne i ciekawe informacje.

RdZuKEjDst3lx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
R13nIMX7WDepT1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000C5B1v38_000tp01Q