1. Jakie substancje nazywamy pierwiastkami chemicznymi?

W naszym otoczeniu występują różne substancje. Wśród nich są takie, których nie można rozłożyć na prostsze. Są to pierwiastki chemicznepierwiastek chemicznypierwiastki chemiczne. Spośród znanych obecnie 118 pierwiastków chemicznych w przyrodzie występuje 90, jednak tylko nieliczne spotykamy w stanie wolnym (rodzimym). Należą do nich np.: złoto, siarka, węgiel, platyna, miedź, arsen, antymon. Blisko 30 pierwiastków otrzymano sztucznie w laboratorium.

R1FJVtLkhaHTG1

Zestawione ze sobą dwa zdjęcia metali w postaci czystej. Lewe przedstawia złoty samorodek o prostym kształcie, natomiast prawe, srebro uzyskane w procesie elektrolizy, którego fantazyjny kształt przywodzi na myśl skojarzenia ze smokiem.

Czy kopernik ma coś wspólnego z Mikołajem Kopernikiem, czyli skąd wzięły się nazwy pierwiastków chemicznych?

Do dziś oficjalne nazwy nadano 114 pierwiastkom, a pozostałe cztery muszą zostać poddane badaniom przez niezależne ośrodki naukowe. Dla 109 pierwiastków polskie nazwy ustaliło Polskie Towarzystwo Chemiczne. Jest to stowarzyszenie naukowe skupiające osoby zawodowo lub tylko amatorsko związane z chemią. Jego celem jest popieranie rozwoju nauk chemicznych i ich popularyzacja wśród społeczeństwa. Nazwy pierwiastków tworzono od imion postaci mitologicznych, nazw ciał niebieskich, nazw geograficznych, nazwisk wybitnych uczonych, zaś pozostałe są nieoficjalnymi tłumaczeniami z języka łacińskiego.

Nazwy pierwiastków zostały utworzone między innymi od:

• określeń ich właściwości, np.

  • chloros – zielony (chlor, $\text{Cl}$)

  • sira – jasnożółty (siarka, $\text{S}$)

  • ioeides – fioletowy (jod, $\text{I}$)

  • bromos – fetor (brom, $\text{Br}$)

  • osme – smród (osm, $\text{Os}$)

• nazw ciał niebieskich, planet, np.

  • helios – Słońce (hel, $\text{He}$)

  • neptun – Neptun (neptunium, $\text{Np}$)

  • pluton – Pluton (plutonium, $\text{Pu}$)

  • uran – Uran (uranium, $\text{U}$)

• imion postaci mitologicznych, np.

  • Niobe, córka Tantala z mitologii greckiej – niob (niobium, $\text{Nb}$)

  • Prometeusz – postać z mitologii greckiej – promet (promethium, $\text{Pm}$)

  • Tantal – postać z mitologii greckiej – tantal (tantalum, $\text{Ta}$)

  RtaSJrorXZ9hZ1

  Animacja przedstawia proces tworzenia nazw pierwiastków na podstawie różnych kryteriów. Nazywanie w oparciu o właściwości ilustrowane jest rysunkiem czterech zamkniętych probówek zawierających chlor (zielony gaz), siarkę (żółte kryształki), jod (fioletowa substancja) i brom (czerwony płyn). Kolejno następują zbliżenia poszczególnych probówek wraz z symbolem chemicznym, pierwotną nazwą i krótkim opisem pochodzenia. Chlor ma symbol Cl, a jego nazwa pochodzi od greckiego Chloros, czyli zielony. Nazwa siarki, której symbol to S wywodzi się z sanskrytu od słowa sira oznaczającego kolor jasnożółty. Jod o symbolu I pochodzi od starogreckiego ioeides, czyli fioletowy. Natomiast brom o symbolu Br pochodzi od słowa bromos, które w języku greckim oznacza "fetor". Kolejny prezentowany sposób nazywania pierwiastków wywodzi się od ciał niebieskich, planet i planetoid. Ta prezentacja opiera się na ilustracji układu słonecznego z oznaczanymi kolejno elementami. I tak słońce, po grecku helios dało nazwę helowi o symbolu He. Planeta Neptun użyczyła nazwy pierwiastkowi o symbolu Np. Pluton, po łacinie plutonium to również nazwa planety karłowatej o tej samej nazwie. Podobnie Uran, który jest nazwą pierwiastka o symbolu U. Ostatnia część prezentacji obejmuje postacie mitologiczne. Tutaj prezentowane są malowidła przedstawiające Niobe, Prometeusza i Tantala. Pierwsza, będąca w mitologii greckiej córką Tantala użyczyła nazwy pierwiastkowi niob o symbolu Nb. Od imienia Prometeusza z tej samej mitologii nazwano pierwiastek promet o symbolu Pm. Z kolei Tantal to zarówno imię bohatera z mitów greckich, jak i nazwa pierwiastka o symbolu Ta.

  Animacja przedstawia proces tworzenia nazw pierwiastków na podstawie różnych kryteriów. Nazywanie w oparciu o właściwości ilustrowane jest rysunkiem czterech zamkniętych probówek zawierających chlor (zielony gaz), siarkę (żółte kryształki), jod (fioletowa substancja) i brom (czerwony płyn). Kolejno następują zbliżenia poszczególnych probówek wraz z symbolem chemicznym, pierwotną nazwą i krótkim opisem pochodzenia. Chlor ma symbol Cl, a jego nazwa pochodzi od greckiego Chloros, czyli zielony. Nazwa siarki, której symbol to S wywodzi się z sanskrytu od słowa sira oznaczającego kolor jasnożółty. Jod o symbolu I pochodzi od starogreckiego ioeides, czyli fioletowy. Natomiast brom o symbolu Br pochodzi od słowa bromos, które w języku greckim oznacza "fetor". Kolejny prezentowany sposób nazywania pierwiastków wywodzi się od ciał niebieskich, planet i planetoid. Ta prezentacja opiera się na ilustracji układu słonecznego z oznaczanymi kolejno elementami. I tak słońce, po grecku helios dało nazwę helowi o symbolu He. Planeta Neptun użyczyła nazwy pierwiastkowi o symbolu Np. Pluton, po łacinie plutonium to również nazwa planety karłowatej o tej samej nazwie. Podobnie Uran, który jest nazwą pierwiastka o symbolu U. Ostatnia część prezentacji obejmuje postacie mitologiczne. Tutaj prezentowane są malowidła przedstawiające Niobe, Prometeusza i Tantala. Pierwsza, będąca w mitologii greckiej córką Tantala użyczyła nazwy pierwiastkowi niob o symbolu Nb. Od imienia Prometeusza z tej samej mitologii nazwano pierwiastek promet o symbolu Pm. Z kolei Tantal to zarówno imię bohatera z mitów greckich, jak i nazwa pierwiastka o symbolu Ta.

  

  Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

  Animacja przedstawia proces tworzenia nazw pierwiastków na podstawie różnych kryteriów. Nazywanie w oparciu o właściwości ilustrowane jest rysunkiem czterech zamkniętych probówek zawierających chlor (zielony gaz), siarkę (żółte kryształki), jod (fioletowa substancja) i brom (czerwony płyn). Kolejno następują zbliżenia poszczególnych probówek wraz z symbolem chemicznym, pierwotną nazwą i krótkim opisem pochodzenia. Chlor ma symbol Cl, a jego nazwa pochodzi od greckiego Chloros, czyli zielony. Nazwa siarki, której symbol to S wywodzi się z sanskrytu od słowa sira oznaczającego kolor jasnożółty. Jod o symbolu I pochodzi od starogreckiego ioeides, czyli fioletowy. Natomiast brom o symbolu Br pochodzi od słowa bromos, które w języku greckim oznacza "fetor". Kolejny prezentowany sposób nazywania pierwiastków wywodzi się od ciał niebieskich, planet i planetoid. Ta prezentacja opiera się na ilustracji układu słonecznego z oznaczanymi kolejno elementami. I tak słońce, po grecku helios dało nazwę helowi o symbolu He. Planeta Neptun użyczyła nazwy pierwiastkowi o symbolu Np. Pluton, po łacinie plutonium to również nazwa planety karłowatej o tej samej nazwie. Podobnie Uran, który jest nazwą pierwiastka o symbolu U. Ostatnia część prezentacji obejmuje postacie mitologiczne. Tutaj prezentowane są malowidła przedstawiające Niobe, Prometeusza i Tantala. Pierwsza, będąca w mitologii greckiej córką Tantala użyczyła nazwy pierwiastkowi niob o symbolu Nb. Od imienia Prometeusza z tej samej mitologii nazwano pierwiastek promet o symbolu Pm. Z kolei Tantal to zarówno imię bohatera z mitów greckich, jak i nazwa pierwiastka o symbolu Ta.

• nazwisk uczonych, np.

  • Alfred Nobel – nobel (nobelium, $\text{No}$)

  • Mikołaj Kopernik – kopernik (copernicium, $\text{Cn}$)

R1KupDtIDIZbf1

Fotografia duńskiego fizyka Nielsa Bohra, obok nazwa i symbol pierwiastka Bohr (Br)

R13E5BeEZDcKr1

Portret polskiego astronoma Mikołaja Kopernika, obok nazwa i symbol pierwiastka Copernicum (Cm)

R1EtDabjquHho1

Fotografia niemieckiego fizyka Alberta Einsteina, obok nazwa i symbol pierwiastka Einsteinum (Es)

RsDJbgO5E7JQP1

Fotografia włoskiego fizyka Enrico Fermiego, obok nazwa i symbol pierwiastka Fermium (Fm)

Rei2Q3VuKx30J1

Fotografia polskiej uczonej Marii Skłodowskiej-Curie i jej męża Piotra Curie, obok nazwa i symbol pierwiastka Kiur (Cm)

RAVFXhb7KFDq81

Fotografia amerykańskiego fizyka Ernesta Lawrence'a, obok nazwa i symbol pierwiastka Lorens (Lr)

R1eSfNhoHN4JP1

Fotografia amerykańskiej fizyczki Lise Meitner, obok nazwa i symbol pierwiastka Meitner (Mt)

RIjF5X5WGa4Te1

Fotografia rosyjskiego chemika Dmitrija Mendelejewa, obok nazwa i symbol pierwiastka Mendelew (Md)

RoAgKTPhSy7Hy1

Fotografia szwedzkiego przemysłowca i naukowca Alfreda Nobla, obok nazwa i symbol pierwiastka Nobel (No)

RFEQXaPU5JG6x1

Fotografia nowozelandzkiego chemika i fizyka Ernesta Rutheforda, obok nazwa i symbol pierwiastka Rutheford (Rf)

R1PJ1GpaEbp9m1

Fotografia amerykańskiego chemika Glenna Seaborga, obok nazwa i symbol pierwiastka Seaborg (Sg)

• nazw geograficznych, np.

  • nazw kontynentów: $\text{Eu}$ Europ (kontynent Europa) i $\text{Am}$ Ameryk (kontynent Ameryka);

  • nazw państw europejskich: $\text{Ru}$ Ruten (łacińska nazwa Rusi – Ruthenia), $\text{Ge}$ German (Niemcy), $\text{Po}$ Polon (Polska, łacińska nazwa Polinum), $\text{Fr}$ Frans (Francja), Cypr – miedź (Cuprum, $\text{Cu}$);

  • nazwy stanu w USA bądź landu w Niemczech: $\text{Cf}$ Californium (stan w USA), $\text{Hs}$ Has (nazwa pochodzi od niemieckiego landu Hesja);

  • nazw miast (skandynawskich, europejskich i amerykańskich): $\text{Sr}$ Stront (pochodzi od szkockiego miasta Strontian), cztery pierwiastki$\text{ Er}$ Erb, $\text{Y}$ Itr, $\text{Yb}$ Iterb, $\text{Tb}$ Terb swoją nazwę zawdzięczają jednej miejscowości szwedzkiej Ytterb, $\text{Lu}$ Lutet (łacińska nazwa Paryża- Lutetium), $\text{Ho}$ Holm (Sztokholmu Holmia), $\text{Hf}$ Hafn (Kopenhaga Hafnia), $\text{Bk}$ Berkel (Berkeley w Kalifornii), $\text{Ds}$ Darmsztadt (niemieckie miasto Darmstadt);

  • nazwy rzeki – jednej z najdłuższych rzek Europy (1233 km długości) $\text{Re}$ Ren.

R1cNowXDUM2NT1

Animacja ma za zadanie pokazać genezę nazw pierwiastków utworzonych od nazw geograficznych. Przedstawia ona mapę świata, na której podświetlają się kontury i napisy omawianych kontynentów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Europ (Eu) i Ameryk (Am). Następnie następuje zbliżenie na Europę i tak jak poprzednio podświetlają się kontury krajów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Ruten (Ru) nazwany od Rusi (z łaciny Ruthenia), German (Ge), Polon (Po), Frans (Fr) i Miedź (Cu) nazwany od Cypru, po łacinie Cuprum. W następnej kolejności zbliżenie na Stany Zjednoczone. Najpierw podświetlają się kontury stanu Kalifornia, od którego nazwę wziął pierwiastek Californium (Cf), a po chwili zaznaczane jest miasto Berkeley, pierwowzór nazwy pierwiastka Berkel (Bk). Kamera przenosi się na zarys niemieckiego landu Hesja (pierwiastek Has, czyli Hs), następnie Francji i Paryża (łacińska nazwa Lutetia Parisiorum, pierwiastek Lutetium, symbol Lu), Szkocja i miasto Strontian (pierwiastek Stront, symbol Sr), miejscowości szwedzkie Ytterby od której pochodzą nazwy pierwiastków Erb (Er), Itr (Y), Iterb (Yb) oraz Terb (Tb) oraz Sztokholm (pierwiastek Holm, symbol Ho), duńska Kopenhaga (Kopenhaga Hafnia, pierwiastek Hafn, symbol Hf), niemiecki Darmsztadt i pierwiastek o tej samej nazwie (symbol Ds). Na końcu podświetlana jest rzeka Ren na całej długości (podawana jest wartość 1233 kilometry) wraz z informacją o pierwiastku o tej samej nazwie i symbolu Re.

Animacja ma za zadanie pokazać genezę nazw pierwiastków utworzonych od nazw geograficznych. Przedstawia ona mapę świata, na której podświetlają się kontury i napisy omawianych kontynentów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Europ (Eu) i Ameryk (Am). Następnie następuje zbliżenie na Europę i tak jak poprzednio podświetlają się kontury krajów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Ruten (Ru) nazwany od Rusi (z łaciny Ruthenia), German (Ge), Polon (Po), Frans (Fr) i Miedź (Cu) nazwany od Cypru, po łacinie Cuprum. W następnej kolejności zbliżenie na Stany Zjednoczone. Najpierw podświetlają się kontury stanu Kalifornia, od którego nazwę wziął pierwiastek Californium (Cf), a po chwili zaznaczane jest miasto Berkeley, pierwowzór nazwy pierwiastka Berkel (Bk). Kamera przenosi się na zarys niemieckiego landu Hesja (pierwiastek Has, czyli Hs), następnie Francji i Paryża (łacińska nazwa Lutetia Parisiorum, pierwiastek Lutetium, symbol Lu), Szkocja i miasto Strontian (pierwiastek Stront, symbol Sr), miejscowości szwedzkie Ytterby od której pochodzą nazwy pierwiastków Erb (Er), Itr (Y), Iterb (Yb) oraz Terb (Tb) oraz Sztokholm (pierwiastek Holm, symbol Ho), duńska Kopenhaga (Kopenhaga Hafnia, pierwiastek Hafn, symbol Hf), niemiecki Darmsztadt i pierwiastek o tej samej nazwie (symbol Ds). Na końcu podświetlana jest rzeka Ren na całej długości (podawana jest wartość 1233 kilometry) wraz z informacją o pierwiastku o tej samej nazwie i symbolu Re.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja ma za zadanie pokazać genezę nazw pierwiastków utworzonych od nazw geograficznych. Przedstawia ona mapę świata, na której podświetlają się kontury i napisy omawianych kontynentów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Europ (Eu) i Ameryk (Am). Następnie następuje zbliżenie na Europę i tak jak poprzednio podświetlają się kontury krajów, pojawia się symbol pierwiastka i nazwa. Kolejno Ruten (Ru) nazwany od Rusi (z łaciny Ruthenia), German (Ge), Polon (Po), Frans (Fr) i Miedź (Cu) nazwany od Cypru, po łacinie Cuprum. W następnej kolejności zbliżenie na Stany Zjednoczone. Najpierw podświetlają się kontury stanu Kalifornia, od którego nazwę wziął pierwiastek Californium (Cf), a po chwili zaznaczane jest miasto Berkeley, pierwowzór nazwy pierwiastka Berkel (Bk). Kamera przenosi się na zarys niemieckiego landu Hesja (pierwiastek Has, czyli Hs), następnie Francji i Paryża (łacińska nazwa Lutetia Parisiorum, pierwiastek Lutetium, symbol Lu), Szkocja i miasto Strontian (pierwiastek Stront, symbol Sr), miejscowości szwedzkie Ytterby od której pochodzą nazwy pierwiastków Erb (Er), Itr (Y), Iterb (Yb) oraz Terb (Tb) oraz Sztokholm (pierwiastek Holm, symbol Ho), duńska Kopenhaga (Kopenhaga Hafnia, pierwiastek Hafn, symbol Hf), niemiecki Darmsztadt i pierwiastek o tej samej nazwie (symbol Ds). Na końcu podświetlana jest rzeka Ren na całej długości (podawana jest wartość 1233 kilometry) wraz z informacją o pierwiastku o tej samej nazwie i symbolu Re.

Kto nadaje nazwy pierwiastkom?

Prawo do nadawania nazw pierwiastkom mają osoby, które pierwsze je odkryły lub otrzymały. Jednak obecnie naukowcy nie nazywają pierwiastków swoimi nazwiskami. Wynika to z faktu, że nad takim odkryciem pracuje zespół kilkadziesięciu osób reprezentujących różne instytucje.

2. W jakim celu powstały symbole pierwiastków chemicznych?

W życiu codziennym często stosujemy symbole. Dzięki nim możemy bez konieczności czytania słownego opisu zrozumieć potrzebne informacje. Przykładami takich symboli są znaki drogowe czy piktogramy. Swój sposób porozumiewania się mają także chemicy. Zamiast posługiwać się pełnymi nazwami pierwiastków i związków chemicznych zastąpili je symbolami.

Symbole pierwiastków chemicznychsymbol pierwiastkaSymbole pierwiastków chemicznych to umowne, międzynarodowe skróty nazw. Pochodzą najczęściej z języka angielskiego lub z łaciny i greki – w przypadku pierwiastków znanych od dawna. Nazwy zwykle składają się z jednej lub dwóch liter, z czego pierwsza litera jest duża, a druga (o ile występuje) – mała. *Tymczasowe symbole pierwiastków złożone są z trzech liter ($\text{Uu\_}$).

RAc80xKTL1TWf1

Tabela prezentująca zależności symboli pierwiastków od ich nazw łacińskich oraz zawierająca nazwy angielskie i polskie. Na przykładzie 14 pierwiastków wykazano, że symbol chemiczny pierwiastka prawie zawsze wywodzi się od pierwszej lub pierwszych dwóch liter nazwy łacińskiej bądź greckiej. Dodatkowo nazwy angielskie są bardzo podobne lub identyczne z nazwami łacińskimi.

R14sd7gyiojKu1

Film demonstruje pochodzenie symboli pierwiastków chemicznych. Ma postać kolejno prezentowanych plansz z efektami prostych animacji. Najpierw wyświetlana jest łacińska nazwa pierwiastka i kolorem czerwonym wyróżniana litera lub dwie litery tworzące symbol. Z reguły są to pierwsze litery nazwy. Następnie poniżej pokazywana jest polska nazwa pierwiastka i jego symbol. Kolejno: Hydrogenium, wodór, symbol H. Oxygenium, tlen, symbol O. Carboneum, węgiel, symbol C. Nitrogenium, azot, symbol N. Sulfur, siarka, symbol S. Natrium, sód, symbol Na. Prezentację wieńczy plansza zawierająca nazwy i symbole wszystkich wymienionych wcześniej pierwiastków.

Film demonstruje pochodzenie symboli pierwiastków chemicznych. Ma postać kolejno prezentowanych plansz z efektami prostych animacji. Najpierw wyświetlana jest łacińska nazwa pierwiastka i kolorem czerwonym wyróżniana litera lub dwie litery tworzące symbol. Z reguły są to pierwsze litery nazwy. Następnie poniżej pokazywana jest polska nazwa pierwiastka i jego symbol. Kolejno: Hydrogenium, wodór, symbol H. Oxygenium, tlen, symbol O. Carboneum, węgiel, symbol C. Nitrogenium, azot, symbol N. Sulfur, siarka, symbol S. Natrium, sód, symbol Na. Prezentację wieńczy plansza zawierająca nazwy i symbole wszystkich wymienionych wcześniej pierwiastków.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film demonstruje pochodzenie symboli pierwiastków chemicznych. Ma postać kolejno prezentowanych plansz z efektami prostych animacji. Najpierw wyświetlana jest łacińska nazwa pierwiastka i kolorem czerwonym wyróżniana litera lub dwie litery tworzące symbol. Z reguły są to pierwsze litery nazwy. Następnie poniżej pokazywana jest polska nazwa pierwiastka i jego symbol. Kolejno: Hydrogenium, wodór, symbol H. Oxygenium, tlen, symbol O. Carboneum, węgiel, symbol C. Nitrogenium, azot, symbol N. Sulfur, siarka, symbol S. Natrium, sód, symbol Na. Prezentację wieńczy plansza zawierająca nazwy i symbole wszystkich wymienionych wcześniej pierwiastków.

3. Jakie substancje nazywamy związkami chemicznymi?

R1VR27cgGj0rl1

Trzy zestawione razem zdjęcia, na których przedstawione są, wymieniając od lewej, metaliczny sód w kawałkach, gazowy chlor w butelce i chlorek sodu (NaCl). Wszystkie trzy zdjęcia podpisane są nazwami substancji lub pierwiastków i ich symbolami bądź wzorem chemicznym.

Z wieloma związkami chemicznymizwiązek chemicznyzwiązkami chemicznymi spotykamy się na co dzień. Na przykład w kuchni często używa się wody, soli kamiennej (chlorek sodu), cukru (sacharoza), kwasku cytrynowego (kwas cytrynowy), octu (kwas octowy i woda) czy alkoholu (etanol i woda).

Przyjrzyjmy się soli kamiennej. Jest to związek sodu z chlorem. Sód ($\text{Na}$) jest substancją stałą, która gwałtownie reaguje z wodą, a chlor (${\text{Cl}}_2$) (gazowy chlor występuje w postaci cząsteczek) jest trującym gazem. Związek chemiczny $\text{NaCl}$ to najpopularniejsza przyprawa i środek konserwujący, nadający potrawom słony smak.
Związki chemiczne mają inne właściwości niż wchodzące w ich skład pierwiastki. Na przykład woda (ciecz) jest związkiem wodoru (gazu) z tlenem (gazem).

R179WFeLwHYmw1

Rysunkowe, schematyczne przedstawienie procesu elektrolizy wody. Centralną część rysunku zajmuje wypełnione wodą naczynie w postaci zlewki, w którym zanurzone są dwie elektrody - anoda i katoda. Nad każdą z elektrod zanurzona jest w wodzie i wypełniona nią odwrócona do góry dnem probówka. Elektrody podłączono do dwóch biegunów baterii, a na rysunku wydzielają się wokół nich pęcherzyki gazów, które częściowo wypełniają obie probówki. Ilustracje uzupełniają nazwy substancji obecnych na schemacie wraz z rysunkami przedstawiającymi ich cząsteczki: woda w zlewce, tlen w probówce nad anodą oraz wodór w probówce nad katodą. Różnica poziomów wody w obu probówkach sugeruje, że wodoru wydzielającego się przy katodzie jest dwukrotnie więcej, niż tlenu pochodzącego z anody.

Znając symbole pierwiastków chemicznych, można zapisać wzory związków chemicznychwzór chemicznywzory związków chemicznych, np.:
$\text{MgO}$ to tlenek magnezu,
$\text{CaO}$ – tlenek wapnia,
$\text{CO}$ – tlenek węgla(II)*.
*Aby dowiedzieć się, co oznacza cyfra (II) przy nazwie tlenku węgla, przejdź do działu II.

Ciekawostka

Jak dawniej zapisywano wzory chemiczne?
Formy zapisu wzorów chemicznych wraz z upływem czasu ulegały zmianom. Prześledźmy ten proces na przykładzie wzoru wody:
W dziele Antoine Lavoisiera (czyt. antła lawłazier) (1743–1794) Oeuvres możemy znaleźć następujące oznaczenia:

R1WeAUqjHxXez1

Rysunki symboli wody i tlenu używanych w dziele Antoine Lavoisiera pod tytułem Oeuvre. Dla wody jest to odwrócony trójkąt, a dla tlenu symbol przypominający krzyż celtycki.

Trudności z brakiem odpowiedniego zapisu nurtowały innych uczonych. Pierre‑Auguste Adet (czyt. pier ogust ede) (1763–1834) i Jean Henri Hassenfratz (czyt. żą enri assenfrac) (1755–1827) wysunęli propozycje prostszego zapisu:

R1RmT7zfIndbG1

Rysunki symboli wodoru i tlenu zaproponowanych przez Adeta i Hassenfratza. Dla wodoru jest to prawa połowa okręgu, a dla tlenu pozioma linia.

Symbole te oznaczały nie tylko pierwiastki, ale umożliwiały także oznaczanie związków chemicznych poprzez zestawienia, np:

R1HAqbv1kbayc1

Rysunek symbolu wody wykonany z wykorzystaniem symboliki Adeta i Hassenfratza. Ma on postać półokręgu po którym następuje wyniesiona do góry linia pozioma.

John Dalton (czyt. dżon dalton) (1766–1844) wprowadził oznaczenia pierwiastków, stosując symbole, dzięki którym można było zapisywać również wzory substancji chemicznych:

R3P0kG60qH3cx1

Rysunki symboli wodoru, tlenu i wody zaproponowane przez Johna Daltona. Wodór to okrąg z kropką w środku, tlen to okrąg pusty, a woda to dwa okręgi obok siebie, z których lewy ma w środku kropkę, a prawy jest pusty.

Wszystkie substancje mają określone właściwości fizyczne i chemiczne. Możemy je badać zmysłami (np. zobaczyć, usłyszeć, powąchać) lub za pomocą specjalnych przyrządów, co pozwala odróżnić daną substancję od innej.
Kilka lat później system Daltona został zastąpiony symbolami chemicznymi wprowadzonymi przez Jönsa Berzeliusa (czyt. jonsa beszeliusa), które są z niewielkimi zmianami stosowane do dziś, np.:

• wodór: $\text{H}$

• tlen: $\text{O}$

• woda: $\text{H}\text{O}\text{H}$

Patrz iWTct7wQTb_d784t357 str. 246

R11ImI6eDsm091

Prezentowany jest pokaz slajdów, w trakcie wypowiedzi lektora. Wyświetlane są kolejno: Leki (tabletki, buteleczki z lekami, listki), Plastikowe kubki, sztućce, Cukier, Sól kamienna, Woda w naczyniu, piasek

Prezentowany jest pokaz slajdów, w trakcie wypowiedzi lektora. Wyświetlane są kolejno: Leki (tabletki, buteleczki z lekami, listki), Plastikowe kubki, sztućce, Cukier, Sól kamienna, Woda w naczyniu, piasek

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Prezentowany jest pokaz slajdów, w trakcie wypowiedzi lektora. Wyświetlane są kolejno: Leki (tabletki, buteleczki z lekami, listki), Plastikowe kubki, sztućce, Cukier, Sól kamienna, Woda w naczyniu, piasek

Podsumowanie

• Substancją jest każdy pierwiastek i każdy związek chemiczny.

• Pierwiastek chemiczny to substancja prosta, której nie można rozłożyć na substancję prostszą.

• Związek chemiczny to substancja złożona z co najmniej dwóch różnych pierwiastków chemicznych połączonych ze sobą.

• Związki chemiczne mają inne właściwości niż tworzące je pierwiastki.

Praca domowa

Polecenie 6.1

Wykonaj grę memory. W tym celu przygotuj pary kart, zapisując na nich informacje dotyczące pierwiastków, np:

• nazwa pierwiastka – symbol,

• nazwa pierwiastka – zastosowanie,

• nazwa pierwiastka – nazwisko uczonego.

Połóż wszystkie karty obrazkami do dołu i wymieszaj. Następnie odkrywaj po dwie karty. Jeśli znajdziesz parę pasujących do siebie kart, zachowaj ją. Jeśli obrazki do siebie nie pasują, odłóż je z powrotem. Zwycięzcą zostanie osoba, która zdobędzie najwięcej kart.

Polecenie 6.2

Zaproponuj infografikę ułatwiającą zapamiętanie symboli i nazwy pierwiastków.

Polecenie 6.3

Odczytaj z tablic chemicznych gęstość, temperaturę topnienia i wrzenia złota oraz srebra, a następnie porównaj ze sobą te dane, zestawiając je w tabeli.

Polecenie 6.4

Przedstaw w tabeli zestawienie danych dotyczących właściwości czterech substancji stosowanych w życiu codziennym.

Polecenie 6.5

Przedstaw w formie infografiki właściwości substancji z podziałem na właściwości fizyczne i chemiczne.

Polecenie 6.6

*Sporządź oś czasu i umieść na niej daty odkryć wybranych pierwiastków chemicznych, a także ich znaczenie.

Polecenie 6.7

*Przeanalizuj zapis rozgrywek szachowych, a następnie uzasadnij, dlaczego stosuje się zapis symboliczny.
Zapis przebiegu partii szachowej:
1.d4 f5 2.c4 Sf6 3.Sc3 e6 4.Sf3 d5 5.e3 c6 6.Gd3 Gd6 7.0‑0 0‑0 8.Se2 Sbd7 9.Sg59. G:h2+ 10.Kh1 Sg4 (10.K:h2 Sg4+ 11.Kg1 H:g5 +-) 11.f4 He8 12.g3 Hh5 13.Kg2 Gg1! (14.W:g1 Hh2+ 15.Kf3 Hf2x) 14.S:g1 Hh2+ 15.Kf3 e5! 16.d:e5 Sd:e5+! 17.f:e5 S:e5+ 18.Kf4 Sg6+ 19.Kf3 f4! 20.e:f4 (grozi 20. Gg4+ 21. Se5x, 20.g:f4 Sh4x, 20.G:g6 Gg4+ 21.K:g4 H:g3+ 22.Kh5 h:g6+ 23.K:g6 Wf6+ 24.Kh5 Wh6x) 20. Gg4+! 21.K:g4 Se5+(21.Ke3 przedłużało partię) 22.f:e5 h5x

RlJnoygoaAAs91

Tabela wyjaśniająca symbole i oznaczenia stosowane w zapisach rozgrywek szachowych. Można się z niej dowiedzieć, że litera G oznacza gońca, S - skoczka, W - wieżę, H - hetmana, a K - króla. Dodatkowo X oraz # to oznaczenia mata, wykrzyknik to dobre posunięcie, znak zapytania to błąd, układ znaków wykrzyknik-pytajnik to interesujący ruch, a układ przeciwny oznacza posunięcie o wątpliwej wartości.

Słowniczek

Zadania

Ćwiczenie 2

R12fRgQfnxAAO1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwqupkDuV