Pochwała życia
Egzystencjalne rozterki dekadentów, ich smutek trudny do ukojenia i ból istnienia tworzyły sytuację właściwie bez wyjścia. Sztuka, przyroda czy miłość dawały tylko chwilowe ukojenie, Bóg milczał, a upragniona nirwana nie nadchodziła… Jedyne, co można było w tej sytuacji zrobić, to zaakceptować układ świata trudny do zrozumienia, starać się odnaleźć spokój i dostrzec pozytywne aspekty rzeczywistości. Czy był to wyraz niemocy? Czy może – mądrości nabytej z wiekiem?
Przypomnij sobie, czym cechuje się postawa franciszkańska.
Przedśpiew Leopolda Staffa
Porozmawiajcie w klasie o różnych sposobach na pokonanie bólu istnienia. Ustalcie, czy akceptacja świata, z jego wszystkimi aspektami trudnymi do zrozumienia, to wyraz mądrości i dojrzałości czy oznaka słabości i poddania się.
Przypomnij, jaki stosunek wobec świata dominował w antyku, w średniowieczu i renesansie. Która z tych postaw jest ci najbliższa?
Przedśpiew to jeden ze sztandarowych utworów Leopolda Staffa, uznawanych za swoiste credo poety. Wiersz pochodzi z tomu Gałąź kwitnąca wydanego w 1908 roku.
PrzedśpiewCzciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów,
Wyznawca snów i piękna i uczestnik godów,
Na które swych wybrańców sprasza sztuka boska:
Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,
Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,
A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia –
Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach.
Pamięcią swe dni chmurne i dni w słońca krasach
Przechodzę, jakby jakieś wielkie, dziwne miasta,
Z myślą ciężką, jak z dzbanem na głowie niewiasta,
A dzban wino ukrywa i łzy w swojej cieśni.
Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni;
Widziałem konających w nadziejnej otusze
I kobiety przy studniach brzemienne, jak grusze;
Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce.
Przeto myśli me, które stoją przy mnie w radzie,
Choć smutne, są pogodne jako starcy w sadzie.
I uczę miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.Leopold Staff, Przedśpiew, [w:] tegoż, Poezje, Lublin 1988, s. 69.
Po przeczytaniu wiersza Leopolda Staffa odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia.
Określ nastrój utworu. Czy jest typowy dla Młodej Polski?
Który fragment można uznać za myśl przewodnią wiersza Leopolda Staffa?
- Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce
- Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni
- Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska
- Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach
Powiedz, z jakim słynnym zdaniem kojarzą się te słowa. Przypomnij jego autora.
Wskaż postać mówiącą w wierszu. Omów sytuację, w jakiej się ona znajduje.
Określ, czego postać mówiąca doświadczyła w swoim życiu. Przytocz i omów odpowiednie fragmenty tekstu.
Omów wpływ cierpienia na los postaci mówiącej.
Wskaż postawy, jakie Leopold Staff reprezentuje w wierszu Przedśpiew.
- stoicką
- humanistyczną
- franciszkańską
- dekadencką
- epikurejską
- hedonistyczną
Wytłumacz, na czym polega każda z postaw. Jak zostały one wyrażone w utworze Staffa?
Przygotuj wypowiedź pisemną, w której wyjaśnisz, jaką prawdę o świecie i ludzkiej egzystencji przekazuje Przedśpiew.
Przestałem się wadzić z Bogiem Jana Kasprowicza
Przestałem się wadzić z BogiemXI
Przestałem się wadzić z Bogiem –
Serdeczne to były zwady:
Zrodziła je ludzka niedola,
Na którą nie ma już rady.Tliło w mej piersi zarzewiezarzewie,
Materiał skier tak bogaty,
Że jeno dąć w palenisko,
A płomień ogarnie światy.Wiedziały o tym potęgi,
Co gdzieś po norach drzemią
Albo z bezczelną jawnością
Jak mgły się włóczą nad ziemią.Wiedziały ci o tym moce,
Które złośliwość popędza,
By szły powiększać nędzę
Tam, gdzie największa jest nędza.Wiedziały ci o tym zastępy,
Które czyhają zza węgła
Lub z okna patrzą z szyderstwem,
Czy zbrodnia się nie wylęgła?Wiedziały, że jeno się zbliżyć
Ku popiołowi mej kuźni,
A serce od razu wybuchnie,
Zuchwale zaklnie, zabluźni.Że swym bluźnierstwom i klątwom
Czynu wyciśnie znamię,
Płonące żądzą odmiany,
Przewrotu, co berło Mu złamie.I dzisiaj nie żal mi tego,
Najmniejszej nie czuję skruchy,
Bom ci nie żaden służalec,
Na własne serce głuchy.Bo w sporze o szczęście świata
Swawolność mi była daleka,
A tylkom korzystał z prawa
Wojującego człowieka.Jeno że dzisiaj to widzę,
W patrzeniu dosyć już biegły,
Czego w zamęcie walki
Źrenice me nie dostrzegły.Nie ruszał ci On naprzeciw
W rynsztunku wspaniałym dziwie,
A tylko na tronie Swym siedząc,
Uśmiechał się pobłażliwie...I dziś ja sam uśmiechnięty,
Gdy krzyczą: w żelazo się okuj!,
Jak ongi miecz niosłem walczącym
Tak dzisiaj niosę im spokój.Lecz już nie wadząc się z Bogiem,
Mam jeszcze cichą nadzieję,
Że na dnie mojego spokoju
Żar świętej wojny tleje.Jan Kasprowicz, Przestałem się wadzić z Bogiem, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1973, s. 355–357.
Po przeczytaniu wiersza Jana Kasprowicza wykonaj poniższe zadania.
Określ charakter wiersza Przestałem się wadzić z Bogiem.
Wskaż i krótko scharakteryzuj postać mówiącą.
Przypomnij, jak ukazany został Bóg w hymnie Jana Kasprowicza Dies irae. Opisz zachowanie Adama względem Niego.
Opisz relację człowiek‑Bóg w wierszu Przestałem się wadzić z Bogiem.
Wyjaśnij, dlaczego postać mówiąca przestała się spierać ze Stwórcą. Przytocz odpowiednie fragmenty tekstu. Powiedz, czy postać mówiąca czuje skruchę z powodu swojej wcześniejszej postawy i zachowania.
Zinterpretuj ostatnią strofę wiersza.
W pisemnej wypowiedzi wyjaśnij powody zmiany postawy postaci mówiącej.
Dziwny ogród
Sztuka przełomu XIX i XX wieku, pełna ponurych barw i niepokojących krajobrazów, ma także swoje jaśniejsze oblicze. Istnieją dzieła wprowadzające odbiorcę w radosny świat fantazji, bujnej przyrody i śmiejących się twarzy rozświetlonych letnim słońcem. Gdy ogląda się te obrazy, trudno uwierzyć, że powstały one w czasie ogólnego marazmu i zwątpienia: gdy życie jawiło się jako pasmo cierpień.
Obejrzyj obraz Józefa Mehoffera Dziwny ogród (1902–1903, Muzeum Narodowe w Warszawie).
Dziwny ogród powstał w 1902 roku w Siedlcu niedaleko Krakowa, gdy malarz wypoczywał wraz z rodziną. Obraz przedstawia żonę Mehoffera, synka oraz opiekunkę malca. Dzieło to zyskało wiele nagród i wielokrotnie było wystawiane za granicą, m.in. w St. Louis, Chicago, Monachium i Wiedniu.
Omów atmosferę, jaka panuje na obrazie Józefa Mehoffera. Wymień elementy, które ją tworzą.
Scharakteryzuj postaci przedstawione na płótnie krakowskiego twórcy.
Wyjaśnij, czym różni się obraz Mehoffera od innych dzieł powstałych na przełomie XIX i XX wieku, poznanych przez ciebie.
Zadaniowo
W eseju porównaj Przedśpiew Leopolda Staffa i Przestałem się wadzić z Bogiem Jana Kasprowicza z hymnem Dies irae. Jak można interpretować postawę człowieka wobec Boga i świata?
Przygotuj pisemną wypowiedź argumentacyjną: „Relacja człowiek – Bóg w literaturze przełomu XIX i XX wieku. Bunt czy pokora?”.