Organizm człowieka składa się z głowy, szyi, tułowia i dwóch par kończyn. Nasze ciało budują komórki, które tworzą narządy. Współpracujące ze sobą narządy tworzą układy narządów. Ich rolą jest utrzymanie takich czynności życiowych jak : oddychanie, odżywianie, rozmnażanie, wydalanie, ruch, reagowanie na czynniki środowiska.

1. Twoje ciało

Komórka to podstawowy element budujący każdy żywy organizm. Zbudowana z komórek część ciała pełniąca określoną rolę w organizmie to narząd. Zbiór narządów połączonych ze względu na funkcję, jaką pełnią tworzą układ narządów. Organizm składa się z wielu układów. Komórki podobne do siebie, które pełnią te same funkcję tworzą zespoły nazywanę tkankami.

R1MmCNnorAuCn1

Ilustracja przedstawia budowę ciała człowieka. Widoczny jest kontur ciała, obok niego znajdują się tabliczki z nazwami układów. ludzkiego, a w nim

Ilustracja przedstawia budowę ciała człowieka. Widoczny jest kontur ciała, obok niego znajdują się tabliczki z nazwami układów. ludzkiego, a w nim

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DH7wtsQ23

2. Jak się poruszamy?

Poruszanie się jest możliwe dzięki układowi ruchu. Tworzą go szkielet i mięśnie.

• Szkielet budują kości i stawy.

• Kości to twarde narządy zbudowane z białek i soli mineralnych.

• Stawy to ruchome połączenia kości, umożliwiające wykonywanie ruchów.

Funkcje układu szkieletowego:

• Czaszka – chroni mózg i narządy zmysłu oraz przednie odcinki przewodów pokarmowego i oddechowego.

• Kręgosłup – jest oparciem dla czaszki, klatki piersiowej i szkieletu kończyn.

• Klatka piersiowa – chroni serce i płuca.

• Szkielet kończyn – tworzy rusztowanie dla rąk i nóg.

Mięśnie są zbudowane z komórek, które są zdolne do kurczenia się.

R1DPdQ17mvqM71

Ilustracja prezentuje szkielet człowieka. Szkielet składa się ze szkieletu osiowego, czyli kręgosłupa oraz osadzonej na nim czaszki. Kręgosłup połączony jest z żebrami, które razem z mostkiem, tworzą klatkę piersiową. Kończyny górne połączone są z kręgosłupem za pomocą obręczy barkowej, która składa się z obojczyków i łopatek. W skład kończyn górnych wchodzą: kość ramienna, parzyste kości przedramienia oraz kości dłoni. Kończyny dolne połączone są z kręgosłupem za pomocą kości miednicy. Kończyny dolne składają się z: kości udowych, parzystych kości podudzia oraz kości stóp.

3. Jak się odżywiamy?

Układ pokarmowy służy do pobierania, rozdrabiania i trawienia pokarmu. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane z organizmu przez odbyt w postaci kału.
Trawienie to rozkład pokarmu na drobiny za pomocą substancji trawiących (enzymów trawiennych). Strawiony pokarm jest rozprowadzany do komórek ciała za pomocą krwi.
Narządy budujące układ pokarmowy i ich rola:

• jama ustna – rozdrabnianie pokarmu za pomocą zębów, mieszanie rozdrobnionego pokarmu ze śliną i formowanie kęsów;

• przełyk – przesuwanie kęsów pokarmu do żołądka;

• żołądek – trawienie pokarmu;

• jelito cienkie – dalsze trawienie pokarmu, przenikanie drobin pokarmu do krwi (wchłanianie);

• jelito grube – wchłanianie wody, formowanie kału z niestrawionych resztek pokarmu i usuwanie na zewnętrz przez odbyt.

W trawieniu pokarmu ważną rolę pełnią ślinianki, wątroba i trzustka. Narządy te produkują substancje, które pomagają w trawieniu pokarmu. Ślinianki produkują ślinę, która zmiękcza i częściowo trawi pokarm. Wątroba i trzustka wytwarzają substancje, które dostają się do części jelita cienkiego znajdującego się tuż za żołądkiem. Wątroba produkuje żółć, która rozbija tłuszcz na kropelki, dzięki czemu tłuszcz jest szybciej rozkładany przez substancje trawiące. Trzustka wytwarza substancje rozkładające białka, cukry i tłuszcze.

RVf6BgWmbYuzh1

Animacja przestawia budowę układu pokarmowego człowieka, w którym wyróżniamy: jamę ustną z językiem, przełyk, żołądek, jelito cienkie do którego uchodzą przewody trzustki i wątroby, jelito grube, odbyt. Na ilustracji opisano funkcję każdego z elementów układu pokarmowego.

Animacja przestawia budowę układu pokarmowego człowieka, w którym wyróżniamy: jamę ustną z językiem, przełyk, żołądek, jelito cienkie do którego uchodzą przewody trzustki i wątroby, jelito grube, odbyt. Na ilustracji opisano funkcję każdego z elementów układu pokarmowego.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DH7wtsQ23

4. Jak oddychamy?

Układ oddechowy służy do pobierania z otoczenia powietrza i usuwania zużytego. Zawarty w powietrzu wdychanym tlen jest rozprowadzany przez krew do komórek. Z komórek krew zabiera dwutlenek węgla i przenosi go do puc.
Rytmiczne ruchy klatki piersiowej umożliwiają wykonywanie wdechów i wydechów. Są one możliwe dzięki skurczom i rozkurczom mięśni międzyżebrowych i przepony. Podczas wdechu mięśnie te się kurczą, klatka piersiowa się rozszerza i powietrze jest zasysane do płuc. Podczas wydechu mięśnie się rozkurczają, klatka piersiowa opada i powietrze wydostaje się z płuc.
Narządy budujące układ oddechowy i ich rola:

• jama nosowa – nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie wdychanego powietrza;

• krtań – podczas wydechu struny głosowe są wprawiane w drgania i powstają dźwięki;

• tchawica i oskrzela – oczyszczanie powietrza i doprowadzenie go do płuc;

• płuca – wymiana gazowa, która polega na przenikaniu do krwi tlenu a z krwi do płuc dwutlenku węgla.

RG3mIjPyxf8wE1

Schemat, przedstawiający budowę układu oddechowego człowieka z opisem narzadów: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela oraz płuco. W prawej dolnej części schematu przybliżenie pęcherzyków płucnych

5. Na czym polega oddychanie?

Oddychanie wewnętrzne polega na uwolnieniu energii z pokarmu w obecności tlenu. Powstała podczas oddychania komórkowego energia jest magazynowana i wykorzystywana do wykonywania różnych czynności życiowych. Produktami ubocznymi oddychania są dwutlenek węgla i woda, które są usuwane z organizmu. Oddychaniu komórkowemu zawsze towarzyszy wymiana gazowa.
Skład powietrza wdychanego i wydychanego różni się ilością tlenu, dwutlenku węgla i pary wodnej. Powietrze wdychane zawiera więcej tlenu oraz mniej dwutlenku węgla i pary wodnej niż powietrze wydychane.

R9QGCcnbqb5mZ1

Animacja prezentuje komórkę zwierzęcą, do której z lewej strony wnikają pokarm i tlen. W komórce pokarm jest rozkładany w obecności tlenu. W wyniku czego powstaje: energia, woda i dwutlenek węgla. Dwa ostatnie produkty wydostają się po prawej stronie z komórki.

Animacja prezentuje komórkę zwierzęcą, do której z lewej strony wnikają pokarm i tlen. W komórce pokarm jest rozkładany w obecności tlenu. W wyniku czego powstaje: energia, woda i dwutlenek węgla. Dwa ostatnie produkty wydostają się po prawej stronie z komórki.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja prezentuje komórkę zwierzęcą, do której z lewej strony wnikają pokarm i tlen. W komórce pokarm jest rozkładany w obecności tlenu. W wyniku czego powstaje: energia, woda i dwutlenek węgla. Dwa ostatnie produkty wydostają się po prawej stronie z komórki.

6. Układ krwionośny

Układ krwionośny odpowiada za transport substancji po organizmie:

• transportuje tlen z płuc do komórek;

• transportuje składniki pokarmowe z jelita cienkiego do komórek ciała;

• zabiera z komórek niepotrzebne substancje i przenosi je do narządów, których zadaniem jest usunięcie ich z organizmu.

Narządy budujące układ krwionośny i ich rola:

• serce – kurcząc się i rozkurczając umożliwia szybki przepływ krwi w naczyniach krwionośnych;

• tętnice – naczynia krwionośne, które wyprowadzają krew z serca do tkanek; mają grube, elastyczne ściany; w tętnicach krew płynie szybko i ma wysokie ciśnienie;

• żyły – naczynia krwionośne, które doprowadzają krew z tkanek do serca; mają cienkie ściany; krew w żyłach płynie wolno i ma niskie ciśnienie.

W narządach układu krwionośnego płynie krew. Składa się ona z komórek, zwanych krwinkami oraz płynnej substancji  - osocza.

R19haoa5fvyJ31

Ilustracja przedstawia budowę układu krwionośnego człowieka. Na fioletowo oznaczono tą część układu krwionośnego, gdzie jest krew odtlenowana, a na czerwono gdzie jest krew natlenowana. W śródpiersiu znajduje się serce. Po lewej stronie sylwetki człowieka serce oznaczono na fioletowo, są to prawy przedsionek i prawa komora. Do prawego przedsionka uchodzi żyła główna, a z komory prawej wychodzi tętnica płucna. Po prawej stronie sylwetki człowieka serce oznaczono na czerwono, są to lewy przedsionek i lewa komora. Do prawego przedsionka uchodzi żyła płucna, a z komory prawej wychodzi aorta.

7. Co to znaczy być kobietą mężczyzną?

Rozmnażanie to wydawanie na świat potomstwa. Człowiek rozmnaża się płciowo, czyli nowy organizm powstaje z połączenia się komórek rozrodczych żeńskiej (komórki jajowej) i męskiej (plemnika).
Do rozmnażania służą układy rozrodcze: żeński i męski.
Narządy budujące żeński układ rozrodczy i ich rola:

• parzyste jajniki – wytwarzają komórki jajowe, czyli żeńskie komórki rozrodcze;

• parzyste jajowody – miejsce połączenia się komórki jajowej i plemnika;

• macica – miejsce rozwoju zarodka;

• pochwa – kanał, przez który wydostaje się krew menstruacyjna, a podczas porodu dziecko.

RyGWcCBcCdcev1

Schemat przedstawia budowę układu rozrodczego kobiety. Po prawej stronie sylwetka kobiety z układem rozrodczym umieszczonym w obrębie miednicy. Po lewej stronie schemat układu rozrodczego z opisem. Kulistego kształtu parzyste jajniki, nad nimi jajowody prowadzące do macicy, która łączy się z pochwą.

Narządy budujące męski układ rozrodczy i ich rola:

• parzyste jądra – wytwarzają plemniki, czyli męskie komórki rozrodcze;

• parzyste nasieniowody – wprowadzają plemniki z jąder do cewki moczowej;

• penis – narząd przez który wydostaje się nasienie sperma (płyn zawierający plemniki).

RJFoMWQusZUR91

Schemat przedstawia budowę układu rozrodczego mężczyzny. Po lewej stronie sylwetka mężczyzny z układem rozrodczym umieszczonym w obrębie miednicy. Po prawej stronie schemat układu rozrodczego z opisem. Kulistego kształtu parzyste jądra umieszczone w mosznie łączą się z długimi przewodami – nasieniowodami. Następnie uchodzą do nich pęcherzyki nasienne. Nieparzysta prostata łączy się cewką moczową, która biegnie w obrębie prącia.

8. Rozwój człowieka

Zapłodnienie to połączenie się komórki jajowej z plemnikiem – w ten sposób powstaje zarodek. Odżywia się on i oddycha dzięki łożysku, które się tworzy w macicy. Łącznikiem między łożyskiem a zarodkiem jest pępowina.
Ciąża rozpoczyna się zapłodnieniem i kończy porodem. U ludzi ciąża trwa około 9 miesięcy i zazwyczaj rodzi się jedno dziecko. Poród to proces, podczas którego dziecko wydostaje się z macicy przez pochwę.

Dojrzewanie to okres, w którym dziewczynka staje się kobietą a chłopiec mężczyzną. Zmiany w okresie dojrzewania dotyczą:

• budowy i wyglądu – jest to dojrzewanie płciowe;

• postaw, zachowania – jest to dojrzewanie psychiczne;

• stosunku do innych ludzi, przestrzegania reguł w społeczeństwie – jest to dojrzewanie społeczne.

R31SEczJUupQj1

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

9. Jak widzimy?

Narządem zmysłu wzroku są oczy. Za ich pomocą widzimy przedmioty i odróżniamy kolory.
Kiedy światło dociera do oka, przedostaje się przez źrenicę i przez soczewkę jest skupiane na siatkówce. Tam bodźce świetlne są przekształcane w impulsy nerwowe i przesyłane do mózgu. Obraz powstający na siatkówce jest pomniejszony i odwrócony. Położenie oczu blisko siebie i z przodu głowy pozwala na widzenie przestrzenne.

R1cRfGWXbAfoB

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

RXknWFFPgmtuJ

Ilustracja pokazuje w jaki sposób promienie świetlne odbite od sylwetki człowieka, przechodzą przez źrenicę i soczewkę. Następnie załamują się za soczewką, tworząc na siatkówce obraz pomniejszony i odwrócony

10. Jak słyszymy?

Człowiek odbiera dźwięki za pomocą zmysłu słuchu, którego narządem są uszy.
Źródłem dźwięku są drgania ciał. Drgania te przenoszą się przez ośrodek złożony z drobin, dlatego dźwięki rozchodzą się w ciałach stałych, cieczach i gazach, lecz nie rozchodzą się w próżni. Im bliżej siebie leżą drobiny, tym szybciej rozchodzi się dźwięk. Dlatego ciała stałe lepiej przewodzą dźwięki niż ciecze, a ciecze lepiej niż gazy.
Kiedy ciało zostanie wprawione w drgania, wprawia w ruch drobiny powietrza, które przekazują drgania kolejnym drobinom. Drgania te są przenoszone do uszu i tam zamieniane na impulsy nerwowe. Impulsy nerwowe docierają do mózgu.

R1aRXwR5CwnIe1

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione prze kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione prze kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione prze kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

11. Światło i dźwięk

Dźwięki różnią się wysokością i głośnością.
Wysokość dźwięku zależy od częstotliwości, czyli ilości drgań na sekundę obiektu wydającego dźwięk. Dorosły, zdrowy człowiek słyszy dźwięki o częstotliwości od 16 do około 20000 drgań na sekundę. Głośność dźwięku zależy od siły drgań – im silniejsze, tym dźwięk jest głośniejszy. Głośność dźwięku mierzy się decybelach (dB).
Dźwięk rozchodzi się we wszystkich kierunkach od źródła dźwięku. Prędkość dźwięku zależy od budowy ciała, w którym się rozchodzi. Najszybciej dźwięk rozchodzi się w ciałach stałych. Dźwięk nie rozchodzi się w próżni, ponieważ nie ma drobin, które przenosiłyby drgania.
Światło rozchodzi się po liniach prostych od źródła światła. Gdy światło przechodzi z powietrza do wody, ulega załamaniu. Światło najszybciej rozchodzi się w próżni.
Światło rozchodzi się szybciej od dźwięku, dlatego podczas burzy z piorunami najpierw widzimy błyskawicę a potem słyszymy grzmot. Nic nie może poruszać się szybciej od światła.

RAU0er597jBjh1

Ilustracja pokazuje przykłady miejsc o typowej dla nich głośności dźwięku. Szum liści – 20 dB (cicho), biblioteka – 40 dB (cicho), telewizor – 60 dB (średnio), odkurzacz – 80 dB (głośno), autobus – 100 dB (głośno), widoczna czerwona przerywana linia – 110 dB (próg bólu) , następnie powyżej, koncert rokowy – 120 dB (niebezpiecznie głośno), samolot – 140 dB (niebezpiecznie głośno)

12. Inne zmysły też są ważne

Narządy zmysłów służą do odbierania informacji ze środowiska, takich jak: światło, dźwięk, zapach, smak, dotyk, ciepło, zimno. Najważniejszą rolę w codziennym życiu odgrywają wzrok i słuch, ale inne zmysły są też ważne.
Zmysł węchu znajduje się w nosie. Odbiera informacje o zapachach unoszących się w powietrzu. Za pomocą tego zmysłu odróżniamy zapachy. Zmysł węchu ostrzega nas przed niebezpieczeństwem, np. ulatniającym się gazem. Zmysł węchu szybko się „męczy” – tzn. że po chwili zapach może nawet przestać być wyczuwalny.
Zmysł smaku znajduje się na języku. Odbiera informacje o substancjach zawartych w pokarmach. Pozwala na ocenę, czy potrawa jest smaczna, jadalna i świeża. Człowiek odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki i mięsny. Zmysł smaku ostrzega przed zjedzeniem nieświeżej potrawy lub niejadalnej substancji. Zmysły smaku i węchu są ze sobą powiązane, dlatego podczas kataru smak potraw jest słabo wyczuwalny.
Zmysł dotyku znajduje się w skórze. Odbiera informacje o temperaturze otoczenia oraz sile uścisku, dotyku i bólu. Najbardziej wrażliwa jest skóra na wargach i opuszkach palców.

Przykłady sytuacji, w których potrzebny lub pomocny jest zmysł węchu

R1BiMRjgtqAHm1

Galeria prezentuje przykłady czterech sytuacji, w których jest potrzebny zmysł węchu. Na pierwszej fotografii widoczna mama trzymająca blisko siebie niemowlę.

RHJYJ0D62E6lv1

Na drugiej fotografii widoczna dziewczynka jedząca posiłek.

RyXwZLlUFt1QQ1

Na trzeciej fotografii widoczny palnik kuchenny z płomieniem, na którym stoi garnek.

RpeS2sdR86Y5b1

Na ostatniej fotografii widoczny królik wąchający trawę.

Przykładowe sytuacje, w których przydaje się zmysł smaku

RpTtZQ29XJ5cz1

Zdjęcie przedstawiające kulczybę wronie oko na drzewie

RRjcSg1wXQ52j1

Zdjęcie przedstawiające niedojrzałe, zielone jabłka wiszące na drzewie

R1DbLAKW91GIP1

Zdjęcie przedstawiające kolorowe galaretki w cukrze

Przykładowe sytuacje, w których przydaje się zmysł dotyku

Rec2GSlwtMWQf1

Galeria prezentuje zdjęcia sytuacji, w których wykorzystujemy zmysł dotyku.Pierwsza fotografia, to ręka z opatrunkiem.

ROfsXvTo3TQdB1

Druga fotografia, to dłoń blisko stopy żelazka.

RIN2OeZev2D9u1

Trzecia fotografia, to ręka pod bieżącą wodą.

Test

Zadania