Podsumowanie działu IV: „Meteorologia”
Na podstawie obserwacji i pomiarów składników pogody oraz zdjęć satelitarnych meteorolodzy przewidują pogodę na kolejne dni. Składnikami pogody są m.in. temperatura powietrza, ciśnienie atmosferyczne, kierunek i prędkość wiatru, zachmurzenie nieba, opady. Z prognozy pogody korzystają w szczególności piloci, marynarze, kierowcy i rolnicy. Wiedząc, jaka pogoda będzie w ciągu następnych dni, możemy na przykład zaplanować, jak spędzimy swój wolny czas. Pogoda ma także wpływ na nasze samopoczucie.
1. Woda – zadziwiająca ciecz
Woda występuje w przyrodzie w trzech stanach skupienia: gazowym (para wodna), ciekłym (woda), stałym (lód).
Ważną cechą wody jest jej zachowanie podczas krzepnięcia. Lód ma większą objętość niż woda o tej samej masie.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DjXA8CNQt
Zmiany stanu skupienia wody w zależności od temperatury
2. Ciśnienie atmosferyczne
Ciśnienie atmosferyczne to jeden ze składników pogody. Informuje nas ono o nacisku warstwy powietrza na jednostkę powierzchni Ziemi. Im wyżej znajdujemy się nad poziomem morza, tym nacisk warstwy powietrza jest mniejszy i ciśnienie jest niższe. Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służy barometr.
3. Skąd się bierze wiatr?
Wiatr to poziomy lub prawie poziomy ruch powietrza z obszaru wysokiego ciśnienia do obszaru niskiego ciśnienia. Do pomiaru kierunku i siły wiatru służy wiatromierz. Kierunek wiatru oznacza, skąd wieje wiatr. Prędkość wiatru podaje się w metrach na sekundę (m/s) lub kilometrach na godzinę (km/h).
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DjXA8CNQt
Zestaw ilustracji przedstawia zastosowanie energii wiatru przez człowieka. Na pierwszej ilustracji znajduje się żaglowiec szkolny. Statek może płynąć dzięki sile wiatru, która napiera na rozłożone żagle w kształcie prostokątów, trójkątów lub trapezów. Im większa liczba żagli, tym szybciej płynie żaglowiec.Druga ilustracja przedstawia elektrownię wiatrową. Specjalne metalowe wiatraki, zwane turbinami wiatrowymi. Turbiny to wysokie metalowe wieże dochodzące do wysokości prawie 200 metrów. Na samej górze zamontowane są wirniki o średnicy przekraczającej 160 metrów.Fotografia numer trzy przedstawia dyscypliny sportowe takie jak Windsurfing oraz paralotniarstwo. W windsurfingu siłę wiatru wykorzystuje się poprzez przymocowany pionowo żagiel do poziomej deski. W paralotni siłę wiatru wykorzystuje się dzięki spadochronowi, który unosi paralotniarza. Na ilustracji numer cztery widoczny jest balon, który unosi się dzięki wiejącemu wiatrowi. Na ostatniej ilustracji znajduje się szybowiec. Pojazd wyposażony w skrzydła, kadłub tak jak w samolocie ale nie ma silnika.
4. Jak działa termometr?
Termometr to przyrząd do pomiaru temperatury. W konstrukcji termometru cieczowego wykorzystano zjawisko rozszerzalności cieplnej substancji. W termometrach cieczowych używa się zabarwionego alkoholu lub rtęci. Przy wzroście temperatury ciecz rozszerza się i podnosi się jej poziom w rurce. Gdy temperatura się obniża, ciecz kurczy się i jej poziom w rurce opada. Jednostką pomiaru temperatury jest stopień Celsjusza (°C).
5. Dlaczego latem nie pada śnieg?
Opady atmosferyczne tworzą się w chmurach. Chmura składa się z drobnych, unoszących się w powietrzu kropelek wody lub kryształków lodu. Gdy kropelki wody lub kryształki połączą się, stają się większe i cięższe. Nie mogą wówczas utrzymać się w powietrzu i spadają. Osady atmosferyczne tworzą się w wyniku przemian pary wodnej, która osadza się na wychłodzonej powierzchni ziemi i obiektach.
6. Chmury
Chmura powstaje w wyniku skraplania się pary wodnej w powietrzu. Składa się z drobnych, unoszących się w powietrzu kropelek wody lub kryształków lodu. Niektóre chmury zbudowane są zarówno z kropelek wody, jak i kryształków lodu. Pokrycie nieba chmurami określa się stopniem zachmurzenia nieba. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje chmur: pierzaste, kłębiaste i warstwowe.
7. Krążenie wody przyrodzie
Krążenie wody to przemiany wody i jej przemieszczanie się w atmosferze i po powierzchni ziemi. Woda paruje z gleby, mórz, oceanów oraz roślin i innych organizmów żywych. Para wodna unosi się do góry i tworzy chmury. Pod wpływem niskiej temperatury para wodna w chmurach skrapla się i spada na ziemię w postaci deszczu lub śniegu. Woda opadowa zasila rzeki i zbiorniki wodne, dociera do niżej położonych warstw gleby, część jest pobrana przez organizmy żywe.
8. Jak powstaje burza?
Burza to zjawisko pogodowe, któremu towarzyszą pioruny. Piorun to wyładowanie elektryczne zachodzące pomiędzy chmurą a powierzchnią ziemi lub wewnątrz chmury. Wyładowania te powstają na skutek gromadzenia ładunków elektrycznych przez krople wody i kryształki lodu. Pioruny, które docierają do ziemi, uderzają w najwyższe obiekty, np. maszty, wieże, wysokie budynki, drzewa.
Przed piorunami chroni piorunochron. Jest to zakładane na budynek metalowe urządzenie, które odprowadza wyładowanie elektryczne do ziemi.
9. Jak mierzymy składniki pogody?
Składnik pogody | Przyrząd służący do jego pomiaru | Jednostki pomiaru |
Ciśnienie atmosferyczne | barometr | hektopaskale (hPa), milimetry słupa rtęci (mmHg) |
Temperatura powietrza | termometr | stopnie w skali Celsjusza (°C) |
Opady atmosferyczne | deszczomierz | milimetry opadu (mm) |
Wiatr | wiatromierz | prędkość – metry na sekundę (m/s); siłę wiatru określa się umownie w skali Beauforta |
Zachmurzenie nieba | obserwacja | 0 – oznacza brak zachmurzenia, 10 – oznacza pełne zachmurzenie |
Wilgotność powietrza | higrometr | procenty (%) |
Na podstawie pomiarów składników pogody ustala się prognozę pogody, którą przedstawia się graficznie w postaci mapy pogody.
10. Zmiany pogody
W Polsce występują cztery kalendarzowe pory roku. Są konsekwencją zmian nasłonecznienia Ziemi. Latem, gdy Słońce świeci najdłużej i znajduje się najwyżej nad widnokręgiem, ogrzewa nas silnie, a dni są długie. Odwrotnie jest zimą, kiedy Słońce świeci krócej, a w czasie górowania znajduje się nisko nad widnokręgiem.
Wiosna | Lato | Jesień | Zima | |
Początek kalendarzowej pory roku | 21 marca | 22 czerwca | 23 września | 22 grudnia |
Nazwa pierwszego dnia pory roku | równonoc wiosenna | przesilenie letnie | równonoc jesienna | przesilenie zimowe |
Długość dnia i nocy | w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia rośnie | w dniu przesilenia dzień jest najdłuższy; potem długość dnia maleje | w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia maleje | w dniu przesilenia dzień jest najkrótszy, potem długość dnia rośnie |
Wschód Słońca | dokładnie na wschodzie | na północnym wschodzie | dokładnie na wschodzie | na południowym wschodzie |
Zachód Słońca | dokładnie na zachodzie | na północnym zachodzie | dokładnie na zachodzie | na południowym zachodzie |
Temperatury powietrza | coraz wyższe; początkowo nocami zdarzają się przymrozki | wysokie | coraz niższe, pod koniec nocami pojawiają się przymrozki | niskie, często ujemne |
Termiczne pory roku wyróżnia się na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza.
Średnia dobowa temperatura powietrza | |||||
0–5°C | 5–15°C | Powyżej 15°C | 5–15°C | 0–5°C | Poniżej 0°C |
przedwiośnie | wiosna | lato | jesień | przedzimie | zima |
Zadania
Uzupełnij zdania, wybierając odpowiednie sformułowania.
niskiej, zmniejsza, zachowuje, wysokiej, dodatniej, 0°C, 100°C, spadnie poniżej, pokojowej, wzrośnie powyżej, zwiększa
W czasie krzepnięcia woda .................................... swoją objętość.
Lód topi się, kiedy temperatura otoczenia .................................... 0°C.
Woda wrze w temperaturze .....................................
Para wodna skrapla się pod wpływem .................................... temperatury.
Połącz nazwę procesu zmiany stanu skupienia z odpowiednim opisem.
topnienie, parowanie, skraplanie, zamarznie
| zamiana pary wodnej w wodę | |
| zamiana wody w parę wodną | |
| zamiana wody w lód | |
| zamiana lodu w wodę |
Wskaż czynniki, które mają wpływ na ciśnienie atmosferyczne.
- wysokość nad poziomem morza
- zachmurzenie nieba
- opad atmosferyczny
- temperatura powietrza
W ciągu dwóch godzin barometr wskazał znaczny spadek ciśnienia atmosferycznego. Oznacza to, że
- może padać deszcz.
- utrzyma się słoneczna pogoda.
- zmniejszy się zachmurzenie nieba.
- wzrośnie temperatura powietrza.
Wybierz poprawne dokończenie zdania. Wiatr, który odczuwamy, to
- poziomy ruch powietrza z rejonów wysokiego ciśnienia do rejonów niskiego ciśnienia.
- poziomy ruch powietrza od rejonów niskiego ciśnienia do rejonów wysokiego ciśnienia.
- pionowy ruch powietrza od rejonów niskiego ciśnienia do rejonów wysokiego ciśnienia.
- pionowy ruch powietrza od rejonów wysokiego ciśnienia do rejonów niskiego ciśnienia.
Uczniowie wykonali pomiar temperatury powietrza rano, po południu i wieczorem.
Godzina 7.00 – 7°C
Godzina 13.00 – 23°C
Godzina 19.00 – 18°C
Korzystając z pomiarów, oblicz średnią temperaturę w ciągu dnia.
- 16°C
- 7°C
- 18°C
- 20°C
Połącz nazwę stanu skupienia wody z nazwą jego postaci w przyrodzie.
śnieg, sople lodu, para wodna w powietrzu, kra na rzece, rosa, kałuża, deszcz
| stan stały wody | |
|---|---|
| stan ciekły wody | |
| stan gazowy wody |
Wybierz zjawiska, które występują w czasie letniej burzy.
- ulewny deszcz
- pioruny
- silny wiatr
- słoneczna pogoda
- mżawka
- bezwietrznie
Uczniowie omawiali schemat krążenia wody w przyrodzie. Kto mówił nie na temat?
- Paulina: Woda ma duże znaczenie dla organizmów.
- Alicja: Woda paruje z powierzchni mórz i rzek i jako para wodna zamienia się chmury.
- Tymek: Część deszczu wsiąka do gleby, część dostaje się do strumieni i rzek.
- Patryk: Woda trafia na powierzchnię ziemi w postaci opadu, na przykład deszczu.
Połącz nazwę przyrządu z nazwą składnika pogody, jaki ten przyrząd mierzy.
higrometr, wiatromierz, termometr, barometr
| ciśnienie atmosferyczne | |
| kierunek i prędkość wiatru | |
| temperatura powietrza | |
| wilgotność |
W prognozie pogody podano informację, że w południowej części Polski spadło 10 mm deszczu. Ile litrów wody spadło na obszarze 1 ?
- 10 l
- 10 mm
- 1 l
- 11 l
Gdzie będziemy bezpieczni podczas burzy?
- w samochodzie
- pod drzewem
- pod linią wysokiego napięcia
- w budynku z piorunochronem
- w rzece
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Podczas przesilenia letniego dzień jest najdłuższy w ciągu roku. | □ | □ |
| Po pierwszym dniu lata dzień staje się coraz dłuższy, a noc się skraca. | □ | □ |
| Pierwszy dzień wiosny przypada 21.04. | □ | □ |
| Podczas równonocy wiosennej dzień i noc trwają tyle samo godzin. | □ | □ |
Połącz nazwę składnika pogody z jednostką pomiaru.
opad, ciśnienie atmosferyczne, prędkość wiatru, temperatura powietrza
| °C | |
| hPa lub mmHg | |
| m/s lub km/h | |
| mm |
Bociany, jaskółki, kukułki odlatują pod koniec lata z Polski do ciepłych krajów, ponieważ
- zimą nie mogą zdobyć pokarmu.
- źle znoszą niską temperaturę powietrza.
- tylko w ciepłych krajach zakładają gniazda.
- nie mogą chodzić po śniegu.
Wskaż nazwy drzew, które zrzucają liście na zimę.
- dąb
- modrzew
- kasztanowiec
- klon
- sosna
- świerk
Wskaż opisy przystosowań ssaków do przetrwania zimy.
- grube futro
- cztery pary kończyn
- narządy zmysłów
- gromadzenie pokarmu
- zapadanie w sen zimowy
- karmienie młodych mlekiem
Przeczytaj opis i ustal, jaka to pora roku.
Dni stają się coraz dłuższe, a noce krótsze. W ciągu dnia Słońce jest coraz wyżej na niebie i temperatura powietrza rośnie. Pogoda jest zmienna. Nocą zdarzają się przymrozki. Pojawiają się także burze.
- wiosna
- zima
- lato
- jesień