R5akUbqYPrITm1

Położenie Polski na kuli ziemskiej

1. Położenie Polski w Europie

Polska leży na półkuli północnej i wschodniej w Europie Środkowej, na Niżu Środkowoeuropejskim, pomiędzy Bałtykiem a Karpatami i Sudetami, w dorzeczu Wisły i Odry. Nasz kraj ma obszar zwarty o kształcie zbliżonym do nieregularnego sześcioboku. Rozciągłość południkowa Polski wynosi 648 km, a równoleżnikowa ok. 690 km. Panuje u nas klimat umiarkowany ciepły przejściowy.

ReOgmujkiY03k1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

R1Fq3oKgd0StX1

Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży). Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). Poszczególne typy klimatów podpisano. Kliknięcie na obszar rozwija okienko z opisem danego typu klimatu.

2. Sąsiedzi Polski

Polska graniczy z siedmioma państwami: z Niemcami na zachodzie, z Republiką Czeską i Słowacją na południu, z Ukrainą i Białorusią na wschodzie, z Litwą na północnym wschodzie oraz z Federacją Rosyjską (obwodem kaliningradzkim) na północy. Najdłuższą granicę mamy z Republiką Czeską (796 km), a najkrótszą z Litwą (104 km). Na północy jest też granica morska o długości 440 km.

RAFbJmj8bJEWo1

Na ilustracji mapa Polski i państw sąsiadujących. Każde państwo oznaczone innym kolorem i podpisane. Podpisane Morze Bałtyckie.

3. Podział administracyjny Polski

Od 1999 roku w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny. Dzieli on nasz kraj na 16 województw, 380 powiatów (ziemskich i grodzkich) i 2479 gmin (miejskich, wiejskich i miejsko‑wiejskich). Nazwy województw związane są z regionami historycznymi, krainami geograficznymi lub z dużymi miastami.

RBnItW5e6sZsE1

Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.

Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

4. Geologiczne dzieje Ziemi

Ziemia liczy ok. 4,5 mld lat. Czas ten podzielono na ery – od najstarszej prekambryjskiej, poprzez paleozoiczną i mezozoiczną, do trwającej obecnie kenozoicznej. Wydarzenia z przeszłości geologicznej odtworzono m.in. dzięki skamieniałościom, czyli szczątkom kopalnych organizmów zachowanych w osadach skorupy ziemskiej.

RncYQ0evLmkzd1

Na ilustracji trylobit o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu pancerz. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała. Kolor brązowy. Z lewej strony widok z góry. Z prawej strony widok z boku. Narysowano podziałkę 1 cm. Trylobit ma około ośmiu centymetrów długości. Tło zdjęcia czarne.

5. Budowa geologiczna Polski

Obszar Polski budują skały magmowe, osadowe i metamorficzne. Na powierzchni najczęściej występują młode skały osadowe, np. piaski, żwiry, gliny na nizinach i pojezierzach czy wapienie na wyżynach. Skały magmowe (granity, bazalty, porfiry) i metamorficzne (gnejsy, marmury, kwarcyty) są starsze i poza górami zwykle zalegają głęboko pod Ziemią. Wyjątkami występującymi na powierzchni są fragmenty takich skał zawleczone na nizinne tereny Polski ze Skandynawii przez lądolód.

RFV2fR2X2Bkt81

Na ilustracji schemat. W kolorowych prostokątach skały osadowe (organiczne, okruchowe chemiczne), magmowe (głębinowe, wylewne) i metamorficzne. Schemat trójstopniowy - dalej wymienione poszczególne skały. Najechanie kursorem na prostokąt rozwija szczegółowy opis skały.

Na ilustracji schemat. W kolorowych prostokątach skały osadowe (organiczne, okruchowe chemiczne), magmowe (głębinowe, wylewne) i metamorficzne. Schemat trójstopniowy - dalej wymienione poszczególne skały. Najechanie kursorem na prostokąt rozwija szczegółowy opis skały.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

6. Tworzenie się węgla

Występujące na Górnym Śląsku bogate pokłady węgla kamiennego powstały w okresie karbonu w erze paleozoicznej. Panował wtedy gorący klimat – rosły m.in. olbrzymie, drzewiaste paprocie, skrzypy i widłaki. Szczątki tych roślin gromadziły się w wilgotnych zagłębieniach terenu, gdzie przysypane osadami przekształcały się najpierw w torf, a potem w węgiel brunatny i kamienny.

7. Powstawanie gór w Polsce

Karpaty są górami fałdowymi, które powstały na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej podczas orogenezy alpejskiej. Sudety pierwszy raz wypiętrzyły się w paleozoiku w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej; w mezozoiku najpierw zostały zrównane, a potem ruchy alpejskie utworzyły z nich góry zrębowe. Niskie Góry Świętokrzyskie są najstarsze, ich pierwsze wyniesienie miało miejsce w orogenezie kaledońskiej.

RTkmuJEkZM0GQ1

Na zdjęciu wysokie, ośnieżone pasmo górskie, na pierwszym planie teren zabudowany.

RkkCyBU7UjlpF1

Na zdjęciu rozległe pasmo łagodnych gór, szczyty ośnieżone.

RGyxX8FqpEFEZ1

Na zdjęciu pasmo łagodnych gór porośnięte lasami. Na pierwszym planie rozległa lekko falista równina.

8. Pasowy układ rzeźby terenu w Polsce

Rzeźba terenu Polski występuje w układzie równoleżnikowych pasów, na przemian niższych i wyższych. Zaczynając od północy, kolejno są to: niskie niziny nadmorskie – pobrzeża, pofałdowane pojezierza, płaskie Niziny Środkowopolskie, podniesione wyżyny, obniżone kotliny, średnie i wysokie góry.

R1brkG1yPW0Jd1

Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.

Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

9. Zlodowacenia a rzeźba terenu Polski

Zlodowacenia plejstoceńskie największy wpływ miały na rzeźbę pojezierzy. Przekształcały tamtejsze tereny, tworząc liczne zagłębienia (m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy pradoliny) oraz wzniesienia (np. moreny czołowe, kemy, ozy, drumliny), ale także równiny (pola sandrowe). W górach lodowce wyżłobiły głębokie kotły będące dziś jeziorami (np. Morskie Oko) i szerokie doliny (np. Dolina Chochołowska czy Dolina Kościeliska).

RQ8SZ9BjkwVlQ1

Ilustracja przedstawia konturową mapę Polski z podziałem na województwa. Na mapie przedstawiono granice województw, przedstawiono i opisano hydrografię oraz miasta wojewódzkie. Kolorowymi liniami przedstawiono zasięg czterech zlodowaceń. Jeden – zlodowacenie podlaskie – zielona linia biegnie z północnego zachodu na środkowy wschód. Dwa – zlodowacenie południowopolskie – czarna linie biegnie równoleżnikowo na południu Polski wzdłuż Przedgórza Sudeckiego i Pogórza Karpackiego. Trzy – zlodowacenie środkowopolskie – niebieska linia biegnie z zachodu na wschód najpierw wzdłuż Przedgórza Sudeckiego, następnie skręca na północ ponad Kielce, potem kieruje się na południe ku ujściu Sanu do Wisły i potem kieruje się na wschód. Cztery – zlodowacenie północnopolskie – czerwona linia biegnie z okolic Zielonej Góry z zachodu na wschód, na wysokości Niziny Mazowieckiej kierując się ku północy. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

10. Bogactwa mineralne Polski

Trzy najważniejsze bogactwa mineralne Polski to węgiel kamienny na Górnym Śląsku i Lubelszczyźnie, węgiel brunatny w okolicach Bełchatowa, Konina i Turoszowa oraz rudy miedzi w okręgu legnicko‑głogowskim. Duże znaczenie mają też rudy cynku i ołowiu, sól kamienna, gaz ziemny oraz rozmaite skalne surowce budowlane. Kiedyś spore znaczenie miały złoża siarki rodzimej, ale obecnie ponad 90% siarki uzyskuje się z odsiarczania spalin i paliw kopalnych.

RpmnfhSRZAD3I1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

11. Klimat Polski – czynniki

Na klimat Polski wpływają takie czynniki, jak położenie w średnich szerokościach geograficznych (strefa umiarkowana) oraz względnie mała odległość zarówno od oceanu, jak i od zwartego lądu Eurazji. Na ogół zaznacza się u nas przewaga wpływów oceanicznych, co skutkuje napływem wilgotnych mas powietrza – ciepłych w zimie, chłodnych latem – w stosunku do zalegających.

RRwIqw1J9nJP41

Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny i subpolarny, dalej na południe umiarkowany chłodny odmiana kontynentalna, przejściowa i morska). Od szerokości geograficznej północnej sześćdziesiąt stopni klimat umiarkowany ciepły (w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży), na tym tle kontur Polski z zaznaczoną Warszawą. Na południu Europy (Półwyspy Iberyjski, Apeniński i Bałkański) klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski). Ciepłe prądy morskie opływają zachodnie wybrzeże w kierunku północnym, a zimny Prąd Wschodniogrenlandzki płynie z północy na południe. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Z prawej strony mapy i na dole pięć diagramów klimatycznych dla charakterystycznych stacji z każdej strefy klimatycznej. Połączone liniami z miejscowościami na mapie. Różnią się wysokością słupków obrazujących wielkość opadów i przebiegiem wykresów temperatur.

R1BybDvMGgXhY1

Ilustracja przedstawia dwie mapy Europy i obrazuje typowe rozmieszczenie ośrodków barycznych w tym rejonie oraz masy powietrza napływające do Polski w styczniu i lipcu ze wszystkich kierunków. Na mapach kolorami zaznaczono wartości ciśnienia atmosferycznego zredukowane do poziomu morza. Odcienie koloru pomarańczowego oznaczają obszary o wysokim ciśnieniu, odcienie koloru niebieskiego oznaczają obszary o niskim ciśnieniu. Czerwonymi literami W opisano ośrodki wysokiego ciśnienia, niebieskimi literami N opisano ośrodki niskiego ciśnienia. Podano również nazwy ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia. W styczniu niże są w okolicach Islandii, a wyże na Azorach i we wschodniej Azji. W lipcu niże obejmują większą część mapy, a wyż jest jedynie na Azorach i na Grenlandii. Zielonymi strzałkami oznaczono główny kierunek napływu mas powietrza nad obszar Polski (szerokość strzałki jest proporcjonalna do średniej częstotliwości jego występowania).W styczniu z ośrodka niżowego na Islandii płynie do Polski ciepłe morskie powietrze, a z ośrodka wyżowego we wschodniej Azji – powietrze kontynentalne chłodne. W lipcu Niż Islandzki przynosi chłodne powietrze morskie, a niże azjatyckie – ciepłe powietrze kontynentalne. Na mapie opisano izobary co cztery hektopaskale. Najniższa wartość wynosi dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem hektopaskali, najwyższa wartość wynosi tysiąc trzydzieści cztery hektopaskale. Mapy pokryte są równoleżnikami i południkami. Dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. Na dole mapy w legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

12. Klimat Polski – cechy

Nasz klimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje się dużą zmiennością pogody. Jest ostrzejszy na wschodzie oraz w górach (niższe temperatury – w górach cały rok, na wschodzie zimą i tam też większe roczne amplitudy temperatury) i łagodniejszy na zachodzie oraz nad morzem (mniejsze roczne amplitudy temperatury). Największe opady występują w górach i nad morzem, najmniejsze na Nizinach Środkowopolskich.

RDZFpIGBG0wDg1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu. Z lewej strony mapy kolor jest żółty, w kierunku wschodnim, w prawo i południowym, w dół mapy przechodzi w błękitny, dalej niebieski i ciemnoniebieski. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony ciemnoniebieskie do jasnoniebieskiego, środek błękitny, z prawej strony –seledynowy, kremowy i żółty. Każda część paska obrazuje półstopniowy przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu od minus sześć i pół stopnia Celsjusza – niebieskie do minus jeden stopnia Celsjusza – żółte, co pół stopnia.

R1PpQ94P01uUJ1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru pomarańczowego i żółtego zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu. W centralnej części mapy kolor jest najciemniejszy, w kierunku północnym i południowym przechodzi w jaśniejszy. Południowe krańce Polski (tereny górzyste) są w najjaśniejszym kolorze żółtym. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę lipca co jeden stopień od dziesięciu do szesnastu stopni, a dalej co pół stopnia – aż do osiemnastu i pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony jasnożółte, środek jasnopomarańczowy, z prawej najciemniejsze odcienie koloru pomarańczowego. Każda część paska obrazuje jednostopniowy (powyżej szesnastu stopni – półstopniowy) przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w lipcu od dziesięciu stopni Celsjusza (kolory żółte) do ponad osiemnastu stopni Celsjusza (kolory pomarańczowe).

R1Qdgqm2QWDiw1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru niebieskiego zaznaczono średnie roczne sumy opadów. Na izohietach opisano średnie roczne sumy opadów. Centralną część mapy zajmuje kolor jasnoniebieski przechodzący w ciemnoniebieski w kierunku północnym i południowym. Najciemniejszy niebieski jest na południu. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na jedenaście części od jasnoniebieskich do ciemnoniebieskiego. Każda część paska obrazuje przedział średniej rocznej sumy opadów. Opisano izohiety od pięćset milimetrów do tysiąc czterysta milimetrów, początkowo co pięćdziesiąt milimetrów, powyżej siedemset milimetrów co sto milimetrów, a powyżej tysiąca milimetrów co dwieście milimetrów.

13. Wody w Polsce

Niemal cały obszar Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Dwie największe rzeki – Wisła i Odra – mają asymetryczne dorzecza (więcej dopływów prawych) ze względu na nachylenie powierzchni kraju ku północnemu zachodowi. Największe jezioro to Śniardwy, najgłębsze – Hańcza. Podziemne wody mineralne wykorzystywane są głównie do celów leczniczych.

R1QDj4dREU3Tb1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie granatową linią zaznaczono dział wodny zlewisk Morza Bałtyckiego, Morza Czarnego i Morza Północnego. Linia ta przebiega wzdłuż południowej granicy Polski w dużej mierze całkowicie się z nią pokrywając. Kolorami oznaczono powierzchnie dorzeczy rzek na obszarze poszczególnych zlewisk. Kolory żółte i pomarańczowe obejmują zlewisko Morza Bałtyckiego czyli dorzecze Wisły, Odry, Pregoły, Niemna i rzek Przymorza i zajmują centralną oraz północną część mapy. Kolory zielone obejmują zlewisko Morza Czarnego czyli dorzecze Dunaju, Dniestru i Dniepru i obejmują południową część mapy oraz niewielkie obszary w rejonie wschodniej granicy Polski. Kolorem fioletowym oznaczono zlewisko Morza Północnego, które na mapie pokrywa się z dorzeczem Łaby. Czerwoną linią przedstawiono działy wodne dorzeczy. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki i jeziora. Po prawej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie dziewięć kolorowych prostokątów, które opisano nazwami dorzeczy. Poniżej podano tabelę z informacjami na temat wielkości powierzchni poszczególnych dorzeczy.

14. Morze Bałtyckie

Bałtyk jest małym, płytkim i chłodnym morzem śródlądowym wewnątrzkontynentalnym o dobrze rozwiniętej linii brzegowej i słabym zasoleniu. Temperatura wody i zasolenie obniżają się im dalej od Cieśnin Duńskich. Na południu i wschodzie do Bałtyku uchodzi wiele rzek niosących zanieczyszczenia miejskie, przemysłowe i rolnicze (pestycydy, nawozy sztuczne). Transport morski też zatruwa wody morza.

RYiQR0iVxUwwr1

Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Morza Bałtyckiego. Na mapie hipsometrycznej z przewagą obszarów nizinnych w kolorze zielonym opisano nazwy wysp, państw, mórz, zatok, cieśnin, rzek i jezior. Oznaczono i opisano miasta, wyróżniono stolice. Czerwonymi liniami zaznaczono granice państw, a zieloną linią oznaczono granicę zlewiska Morza Bałtyckiego. W obrębie Morza Bałtyckiego oznaczono strzałkami kierunek prądów morskich i opisano nazwy głębi i basenów. W wybranych miejscach opisano głębokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki i kolory użyte na mapie.

15. Gleby Polski

W Polsce dominują słabe gleby bielicowe i płowe oraz nieco lepsze brunatne. Zajmują one duże obszary Nizin Środkowopolskich i pojezierzy. Najlepsze czarnoziemy występują na małych obszarach Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej oraz na Płaskowyżu Głubczyckim. Bardzo dobre mady pokrywają deltę Wisły na Żuławach. Równie dobre czarne ziemie są na Kujawach oraz koło Wrocławia i Szczecina.

RWmGFQyG3TYRP1

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono typy gleb. Centralną część Polski zajmują gleby bielicowe oznaczone kolorem żółtym i gleby płowe oznaczone kolorem beżowym. Na północy przeważają gleby brunatne właściwe i kwaśne oznaczone dwoma odcieniami koloru brązowego. Wzdłuż rzek występują mady (kolor turkusowy) i gleby bagienne (kolor zielony). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie jedenaście kolorowych prostokątów, które opisano nazwami gleb. Wydzielono pięć rodzajów gleb strefowych: bielicowe, płowe, brunatne właściwe, brunatne kwaśne i czarnoziemy oraz sześć rodzajów gleb astrefowych: czarne ziemie, mady, gleby bagienne, rędziny, inicjalne gleby górskie i gleby antropogeniczne. Gleby astrefowe rozmieszczone są nierównomiernie, gleby antropogeniczne występują wokół miast.

16. Lasy w Polsce

Lasy zajmują ok. 30% powierzchni Polski. Najwięcej ich jest na pojezierzach i w górach. Najsłabiej zalesione są Niziny Środkowopolskie. Z lasu pozyskujemy przede wszystkim drewno, a ponadto runo leśne (grzyby, borówki, jagody, zioła). W polskich lasach żyją dzikie zwierzęta, m.in. sarny, jelenie, łosie, daniele, żubry, niedźwiedzie, dziki, wilki, lisy, rysie, bobry, zające.

RXQCXE8YTLEJb1

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono trzy główne typy lasów, łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe. Większą część Polski zajmują grunty orne oznaczone kolorem żółtym. W dolinach rzek i na pojezierzach występują lasy iglaste, gdzieniegdzie lasy liściaste. Na terenach górskich występują lasy mieszane. W rejonie dużych miast oznaczono tereny miejskie i przemysłowe. Najwięcej łąk i pastwisk występuje w północno-wschodniej części Polski. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano główne rzeki i morze. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono siedem kolorowych prostokątów, które opisano. Wydzielono trzy rodzaje lasów: iglasty, mieszany i liściasty oraz łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe.

Zadania

Pamiętam i rozumiem

1. Wymień z pamięci nazwy państw sąsiadujących z Polską.

2. Jakie jednostki podziału administracyjnego ustanowiono w Polsce? Określ, które jednostki należą do I stopnia, które do II, a które do III stopnia podziału.

3. Wymień 3 główne rodzaje skał i podaj odpowiednie przykłady.

4. Podaj różnice w genezie Karpat i Sudetów.

5. Wymień z pamięci pasy rzeźby terenu Polski w kolejności z południa ku północy.

6. Podaj przykłady kilku polodowcowych form terenu – nizinnych oraz górskich – i opisz, w jaki sposób one powstały.

7. Wymień najważniejsze bogactwa mineralne Polski i wskaż na mapie miejsca ich wydobycia.

8. Wymień główne czynniki kształtujące klimat w Polsce i wyjaśnij „sposób ich działania”.

9. Dlaczego bryza dzienna wieje od morza, a bryza nocna od lądu?

10. Wymień rodzaje wód podziemnych według głębokości ich występowania.

11. Wskaż na mapie państwa bałtyckie.

12. Podaj przykłady gleb dobrych i słabych. Wyjaśnij, od czego zależy jakość gleby.

13. Opisz położenie geograficzne swojego regionu i swojej miejscowości. Wymień jednostki podziału administracyjnego, w których mieszkasz.

Czytam i interpretuję

1. Korzystając z przeglądowej mapy EuropyiyxKnzH5Qu_d917e509przeglądowej mapy Europy, opisz położenie geograficzne Polski.

2. Z poniższej mapy wybierz swoje województwo i odczytaj nazwy powiatów grodzkich. Wskaż obszary powiatów ziemskich mające swe siedziby w miastach na prawach powiatu.

   RBnItW5e6sZsE1

   Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.

   Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.

   

   Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

3. Z poniższej tabeli odczytaj nazwy epok w kolejności od najstarszej do najmłodszej.

   Ery, okresy, epoki

   ERA	Okresy	Epoki
   KENOZOIK	Czwartorzęd	holocen
   		plejstocen
   	Neogen	pliocen
   		miocen
   	Paleogen	oligocen
   		eocen
   		paleocen

4. Na mapie PolskiiyxKnzH5Qu_d917e515mapie Polski wskaż góry młode, stare oraz najstarsze i wykaż zależność ich wysokości bezwzględnych od wieku.

5. Na rysunku poniżej przedstawiono krzywe hipsograficzne dla Antarktydy, Azji i Polski. Na ich podstawie przedstaw główne różnice w ukształtowaniu pionowym tych obszarów.

   R1QAbr0r6GqON1

   Na ilustracji krzywe hipsograficzne dla Polski, Azji i Antarktydy. Antarktyda – krzywa jest niska, gruba i wypukła, przeważa kolor jasnopomarańczowy. Azja – krzywa jest bardzo wysoka, cienka i wklęsła. Polska – krzywa jest niska, cienka i wklęsła. Przeważa kolor zielony.

   

6. Opisz krótko zasięgi kolejnych zlodowaceń na obszarze Polski i wymień ich główne skutki.

   RQ8SZ9BjkwVlQ1

   Ilustracja przedstawia konturową mapę Polski z podziałem na województwa. Na mapie przedstawiono granice województw, przedstawiono i opisano hydrografię oraz miasta wojewódzkie. Kolorowymi liniami przedstawiono zasięg czterech zlodowaceń. Jeden – zlodowacenie podlaskie – zielona linia biegnie z północnego zachodu na środkowy wschód. Dwa – zlodowacenie południowopolskie – czarna linie biegnie równoleżnikowo na południu Polski wzdłuż Przedgórza Sudeckiego i Pogórza Karpackiego. Trzy – zlodowacenie środkowopolskie – niebieska linia biegnie z zachodu na wschód najpierw wzdłuż Przedgórza Sudeckiego, następnie skręca na północ ponad Kielce, potem kieruje się na południe ku ujściu Sanu do Wisły i potem kieruje się na wschód. Cztery – zlodowacenie północnopolskie – czerwona linia biegnie z okolic Zielonej Góry z zachodu na wschód, na wysokości Niziny Mazowieckiej kierując się ku północy. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

   

7. Odczytaj z mapy nazwy surowców mineralnych, które występują w Polsce, ale nie są pozyskiwane na skalę przemysłową.

   RHgHjqIcrfgud1

   Bogactwa mineralne Polski

   

8. Odczytaj z poniższej mapy pogody, jakie masy powietrza będą napływać do Polski. Pamiętaj o kierunkach ruchu powietrza wokół wyżu i niżu na półkuli północnej.

   RLgzkkSyvQWxd1

   Na ilustracji mapa pogody dla Europy. Lądy zielone, wody niebieskie. Zaznaczone ośrodki niżowe na północy, nad wodami i wyżowe na południu, nad lądem. Opisane izobary. Oznaczone masy powietrza PPm – na północy nad morzem, PA – na połnocy nad lądem, PPm – nad Wielką Brytanią, PPms - nad Białorusią , PPmc – nad Polską .

   

9. Wskaż różnice w wykresach klimatycznych dla Wrocławia oraz Zakopanego i je wyjaśnij.

   R1Mu72ZtuOlcs1

   Na ilustracji klimatogram dla Wrocławia. Niebieskie słupki, opady maksymalnie siedemdziesiąt milimetrów, największe latem. Czerwona linia - wykres temperatury, latem 20 stopni, zimą niewiele poniżej zera. Drugi klimatogram dla Zakopanego. Niebieskie słupki - opady, maksymalnie sto pięćdziesiąt milimetrów, największe latem. Czerwona linia - wykres temperatury, latem 15 stopni, zimą minus pięć.

   

10. Policz, ile dopływów lewych i ile prawych Wisły pokazano na poniższej mapie. Na tej podstawie sformułuj odpowiedni wniosek i go wyjaśnij.

    RocM6DFFZhhm01

    Zlewiska i dorzecza na obszarze Polski

    

11. Na mapie poniżej wskaż ważniejsze elementy linii brzegowej Morza Bałtyckiego (archipelagi, wyspy, półwyspy, zatoki, cieśniny).

    RYiQR0iVxUwwr1

    Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Morza Bałtyckiego. Na mapie hipsometrycznej z przewagą obszarów nizinnych w kolorze zielonym opisano nazwy wysp, państw, mórz, zatok, cieśnin, rzek i jezior. Oznaczono i opisano miasta, wyróżniono stolice. Czerwonymi liniami zaznaczono granice państw, a zieloną linią oznaczono granicę zlewiska Morza Bałtyckiego. W obrębie Morza Bałtyckiego oznaczono strzałkami kierunek prądów morskich i opisano nazwy głębi i basenów. W wybranych miejscach opisano głębokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki i kolory użyte na mapie.

    

12. Jakie rodzaje roślinności widoczne są na poniższym zdjęciu?

    R1C2Ow3T0N8Gr1

    Na zdjęciu pastwiska i lasy w terenie górzystym.

    

13. Korzystając z poniższych map tematycznych, scharakteryzuj środowisko przyrodnicze własnego regionu.

R5u1DEH0jCFKC1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Polski. Na mapę nałożone są linie oddzielające od siebie jednostki geograficzne: pobrzeża, pojezierza, niziny środkowopolskie, wyżyny, kotliny podgórskie, góry, które opisano na mapie. Po najechaniu na określony pas zostaje on podświetlony – reszta rozmyta. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowi w kolor żółty i pomarańczowy aż do czerwonego. Morza zaznaczono kolorem niebieskim Na mapie opisano nazwy jednostek geograficznych, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, morza, zatok, zalewów, rzek i jezior. Na obszarze morza w wybranych miejscach opisano głębokości. Oznaczono czerwonymi kropkami i kwadracikami oraz opisano główne miasta, stolicę – Warszawę wyróżniono sygnaturą uwzględniającą kształt i wielkość powierzchni miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano wysokością oraz nazwą szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice Polski, czerwoną linią oznaczono granice pozostałych państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Polską.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

R1aC9eMWuB7rV1

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono rodzaje skał i ich wiek. Większą część obszaru Polski pokrywa kolor żółty, który obrazuje występowanie najmłodszych skał ery kenozoiku – iłów, mułków, żwirów, węgli brunatnych, łupków ilastych , mułowców i piaskowców, andezytów i cieszynitów. Na południu oznaczono kolor niebieski i zielony obrazujący występowanie wapieni, dolomitów, margli i piaskowców z ery mezozoiku. Najstarsze skały pochodzące z ery prekambryjskiej i paleozoicznej występują w rejonie Sudetów. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie dwanaście kolorowych prostokątów, które opisano nazwami skał. Wydzielono pięć er i czternaście okresów.

R8CdlTEjfNDCx1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono rodzaje skał z epoki plejstocenu i holocenu czyli utwory czwartorzędowe. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie i opisano je. Opisano rzeki i państwa sąsiadujące z Polską.Większą część obszaru Polski pokrywa jasnobrązowy obrazujący plejstoceńskie piaski żwiry i gliny zwałowe lodowcowe występujące pod postacią wysoczyzn morenowych. Poprzeplatane są one kolorem żółtym obrazującym piaski i żwiry wodnolodowcowe, głównie sandrowe. Obszary górskie oznaczono kolorem pomarańczowym obrazującym gliny stokowe. Wzdłuż rzek występuje kolor zielony obrazujący piaski i żwiry rzeczne oraz piaski den pradolin. Kolor różowy na obszarze Wyżyny Częstochowskiej, Wyżyny Lubelskiej i Kotliny Sandomierskiej obrazuje lessy.Kolorowymi liniami przedstawiono zasięg czterech zlodowaceń. zlodowacenie podlaskie – zielona linia biegnie z północnego zachodu na środkowy wschód.zlodowacenie południowopolskie – czarna linie biegnie równoleżnikowo na południu Polski wzdłuż Przedgórza Sudeckiego i Podgórza Karpackiego.zlodowacenie środkowopolskie – niebieska linia biegnie z zachodu na wschód najpierw wzdłuż Przedgórza Sudeckiego, następnie skręca na północ ponad Kielce, potem kieruje się na południe ku ujściu Sanu do Wisły i potem kieruje się na wschód.zlodowacenie północnopolskie – czerwona linia biegnie z okolic Zielonej Góry z zachodu na wschód, na wysokości Niziny Mazowieckiej kierując się ku północy.Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie osiem kolorowych prostokątów, które opisano nazwami skał z okresu plejstocenu i holocenu, opisano zasięgi zlodowaceń i literowe oznaczenia pradolin.

RDZFpIGBG0wDg1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie kolorami zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu. Z lewej strony mapy kolor jest żółty, w kierunku wschodnim, w prawo i południowym, w dół mapy przechodzi w błękitny, dalej niebieski i ciemnoniebieski. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony ciemnoniebieskie do jasnoniebieskiego, środek błękitny, z prawej strony –seledynowy, kremowy i żółty. Każda część paska obrazuje półstopniowy przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu od minus sześć i pół stopnia Celsjusza – niebieskie do minus jeden stopnia Celsjusza – żółte, co pół stopnia.

R1PpQ94P01uUJ1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru pomarańczowego i żółtego zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu. W centralnej części mapy kolor jest najciemniejszy, w kierunku północnym i południowym przechodzi w jaśniejszy. Południowe krańce Polski (tereny górzyste) są w najjaśniejszym kolorze żółtym. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę lipca co jeden stopień od dziesięciu do szesnastu stopni, a dalej co pół stopnia – aż do osiemnastu i pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony jasnożółte, środek jasnopomarańczowy, z prawej najciemniejsze odcienie koloru pomarańczowego. Każda część paska obrazuje jednostopniowy (powyżej szesnastu stopni – półstopniowy) przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w lipcu od dziesięciu stopni Celsjusza (kolory żółte) do ponad osiemnastu stopni Celsjusza (kolory pomarańczowe).

R1Qdgqm2QWDiw1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Na mapie odcieniami koloru niebieskiego zaznaczono średnie roczne sumy opadów. Na izohietach opisano średnie roczne sumy opadów. Centralną część mapy zajmuje kolor jasnoniebieski przechodzący w ciemnoniebieski w kierunku północnym i południowym. Najciemniejszy niebieski jest na południu. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na jedenaście części od jasnoniebieskich do ciemnoniebieskiego. Każda część paska obrazuje przedział średniej rocznej sumy opadów. Opisano izohiety od pięćset milimetrów do tysiąc czterysta milimetrów, początkowo co pięćdziesiąt milimetrów, powyżej siedemset milimetrów co sto milimetrów, a powyżej tysiąca milimetrów co dwieście milimetrów.

RocM6DFFZhhm01

Zlewiska i dorzecza na obszarze Polski

RWmGFQyG3TYRP1

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono typy gleb. Centralną część Polski zajmują gleby bielicowe oznaczone kolorem żółtym i gleby płowe oznaczone kolorem beżowym. Na północy przeważają gleby brunatne właściwe i kwaśne oznaczone dwoma odcieniami koloru brązowego. Wzdłuż rzek występują mady (kolor turkusowy) i gleby bagienne (kolor zielony). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie jedenaście kolorowych prostokątów, które opisano nazwami gleb. Wydzielono pięć rodzajów gleb strefowych: bielicowe, płowe, brunatne właściwe, brunatne kwaśne i czarnoziemy oraz sześć rodzajów gleb astrefowych: czarne ziemie, mady, gleby bagienne, rędziny, inicjalne gleby górskie i gleby antropogeniczne. Gleby astrefowe rozmieszczone są nierównomiernie, gleby antropogeniczne występują wokół miast.

RXQCXE8YTLEJb1

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono trzy główne typy lasów, łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe. Większą część Polski zajmują grunty orne oznaczone kolorem żółtym. W dolinach rzek i na pojezierzach występują lasy iglaste, gdzieniegdzie lasy liściaste. Na terenach górskich występują lasy mieszane. W rejonie dużych miast oznaczono tereny miejskie i przemysłowe. Najwięcej łąk i pastwisk występuje w północno-wschodniej części Polski. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano główne rzeki i morze. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono siedem kolorowych prostokątów, które opisano. Wydzielono trzy rodzaje lasów: iglasty, mieszany i liściasty oraz łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe.

R17zmH2x0TXIg1

Mapy hipsometryczne województw

Mapy hipsometryczne województw

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

RpmnfhSRZAD3I1

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DvAlJZxAB

iyxKnzH5Qu_d917e509

ReOgmujkiY03k1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

iyxKnzH5Qu_d917e515

R5u1DEH0jCFKC1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Polski. Na mapę nałożone są linie oddzielające od siebie jednostki geograficzne: pobrzeża, pojezierza, niziny środkowopolskie, wyżyny, kotliny podgórskie, góry, które opisano na mapie. Po najechaniu na określony pas zostaje on podświetlony – reszta rozmyta. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowi w kolor żółty i pomarańczowy aż do czerwonego. Morza zaznaczono kolorem niebieskim Na mapie opisano nazwy jednostek geograficznych, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, morza, zatok, zalewów, rzek i jezior. Na obszarze morza w wybranych miejscach opisano głębokości. Oznaczono czerwonymi kropkami i kwadracikami oraz opisano główne miasta, stolicę – Warszawę wyróżniono sygnaturą uwzględniającą kształt i wielkość powierzchni miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano wysokością oraz nazwą szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice Polski, czerwoną linią oznaczono granice pozostałych państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Polską.Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Rozwiązuję problemy

1. Wyjaśnij, dlaczego latem w Polsce nad morzem dni są dłuższe niż w górach.

2. Wyobraź sobie, że mieszkasz w powiecie oleśnickim w gminie wiejskiej, której siedziba znajduje się w mieście. Jak nazywa się ta gmina? Twoi dziadkowie mieszkają w dwóch innych gminach wiejskich tego samego powiatu. Które to gminy?

   RS5DHcXeW3kJ11

   Mapa województwa dolnośląskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa.

   

3. Spacerując po polskiej wyżynie, znajdujesz duży biały kamień z odciśniętą skorupą głowonoga morskiego, podobną do spiralnie zwiniętej muszli wielkiego ślimaka. Jak to wytłumaczysz?

4. Wyjaśnij, dlaczego węgiel kamienny zaliczany jest do skał osadowych pochodzenia organicznego.

5. Jak wyglądałaby powierzchnia Ziemi, gdyby działały tylko geologiczne procesy wewnętrzne, a nie byłoby procesów zewnętrznych? Podaj przykłady odpowiednich procesów.

6. Wyjaśnij różnice między młodoglacjalną a staroglacjalną rzeźbą terenu.

7. Wskaż alternatywne źródła energii – zamiast szkodliwego dla środowiska spalania węgli i ropy.

8. W grudniu nad Skandynawią rozbudował się potężny wyż. Jakiej pogody możemy spodziewać się w Polsce?

9. Latem przez dłuższy czas wieją w Polsce wiatry zachodnie – jaką mamy pogodę?

10. W jaki sposób – będąc w terenie – rozróżnisz jezioro naturalne od sztucznego?

11. Podaj propozycje działań mogących przyczynić się do poprawy czystości wód Morza Bałtyckiego.

12. W jaki sposób można zapobiegać zmniejszaniu się powierzchni lasów wskutek pozyskiwania drewna?

13. Wskaż główne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego własnego regionu i zaproponuj sposoby przeciwdziałania im.

Projekt badawczy

Wyniki i wnioski z problemu badawczego

Test sprawdzający do działu: I. Położenie i środowisko przyrodnicze obszaru Polski

Test sprawdzający

Klucz testu