RtfFQ3RBKTFSc1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i gminy i obrazuje gęstość zaludnienia. Granice województw zaznaczone są białą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Kolorami od żółtego (poniżej dwudziestu) przez pomarańczowy i czerwony do purpurowego (powyżej dwóch tysięcy) oznaczono liczbę mieszkańców na jeden kilometr kwadratowy według gmin. Największa gęstość zaludnienia – ponad dwa tysiące osób na jeden kilometr kwadratowy występuje w większości miast wojewódzkich. Dużą gęstość zaludnienia notuje się w województwach centralnych i południowych, najmniejszą – w północno-wschodnich, południowo-wschodnich i północno-zachodnich. W obrębie poszczególnych województw występują małe ciemniejsze obszary – gminy z dużą gęstością zaludnienia. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono wyjaśnienie kolorów użytych na mapie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

1. Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności

Rozmieszczenie ludności zależy od wielu różnych czynników. W dawnych czasach o osadnictwie na danym terenie decydowały głównie sprzyjające warunki naturalne – łagodny klimat, wystarczająca ilość wody, dobre gleby, korzystne ukształtowanie terenu. Podstawowym problemem człowieka było wtedy wyżywienie, toteż najpierw szukał on miejsc, gdzie mógł zbierać owoce, orzechy, jaja albo polować na zwierzęta, a potem terenów przede wszystkim dogodnych dla rozwoju rolnictwa.
Od XIX wieku na ziemiach polskich znaczenia zaczęły nabierać warunki ekonomiczne, co było związane z rozwojem przemysłu, miast, szlaków komunikacyjnych. Ludzie masowo emigrowali na tereny, gdzie pojawiały się szanse lepszego życia, np. do miast.

W Polsce największy wpływ na rozmieszczenie ludności miały wtedy dwa czynniki:

• rozwój przemysłu na bazie wydobycia surowców mineralnych,

• wędrówki ludności (migracje) związane z przesunięciami granic.

Dziś na rozmieszczenie ludności wpływają głównie czynniki ekonomiczne, a zwłaszcza możliwości znalezienia pracy. Ludzie, przeważnie młodzi, nadal przyjeżdżają do dużych miast w poszukiwaniu zatrudnienia. Ale obecni mieszkańcy miast – posiadający już stałą, dobrą pracę – coraz częściej przenoszą się na tereny podmiejskie. Jedne miasta posiadają wielki potencjał rozwojowy i przyciągają nowych mieszkańców (np. stołeczna Warszawa), a w innych mieszkańców ubywa ze względu na utratę znaczenia gospodarczego (np. Łódź z powodu upadku przemysłu włókienniczego i odzieżowego).
Spory wpływ na zaludnienie danego obszaru mają też czynniki demograficznedemografiademograficzne charakterystyczne dla tamtejszego społeczeństwa. Najważniejsze z nich to liczba urodzeń i zgonów (przyrost naturalny), struktura wieku, przeciętna długość życia.

R1ZvgIshRmhmP1

Na ilustracji schemat. Czynniki przyrodnicze: klimat, wody, gleby, rzeźba terenu, surowce mineralne, klęski żywiołowe. Czynniki poza przyrodnicze: rozwój gospodarczy, praca, bezrobocie, migracje, urodzenia i zgony, długość życia, sytuacja polityczna.

2. Rozmieszczenie ludności w Polsce

Rozmieszczenie ludności na danym obszarze najczęściej obrazowane jest poprzez średnią gęstość zaludnieniagęstość zaludnieniagęstość zaludnienia określoną dla mniejszych jednostek terytorialnych. W przypadku Polski są to województwa, powiaty lub gminy.
Gęstość zaludnienia to średnia liczba osób, jaka mieszka na danej powierzchni. Najczęściej wyraża się ona liczbą mieszkańców na 1 kmIndeks górny 2². Oblicza się ją, dzieląc ogólną liczbę mieszkańców obszaru przez jego powierzchnię. Tak otrzymaną wartość gęstości zaludnienia należy zaokrąglić do liczby całkowitej.

Rozmieszczenie ludności w Polsce wykazuje duże zróżnicowanie przestrzenne, które jest efektem:

• zróżnicowania warunków przyrodniczych środowiska geograficznego – gleb, ukształtowania powierzchni, lasów, wód, surowców mineralnych;

• zmiennej sytuacji polityczno‑gospodarczej państwa polskiego – zabory, wojny, rozwój/kryzys gospodarczy, klęski żywiołowe;

• ustalenia granic Polski w 1918 roku, a także późniejszych ich przesunięć i związanych z tym wielkich akcji migracyjnych;

• forsownej polityki industrializacji w okresie gospodarki centralnie planowanej (1945–1989).

Największe zagęszczenie ludności występuje na południu Polski, a najmniejsze w części północno‑wschodniej i północno‑zachodniej. Na mapie poniżej wyróżnia się obszar przypominający kształt trójkąta o podstawie leżącej wzdłuż południowej granicy i wierzchołku w okolicach Trójmiasta. Taki układ związany jest z rozwojem gospodarczym, który skoncentrował się w Polsce Południowej i Polsce Centralnej. Szczególnie zwraca tu na siebie uwagę region katowicko‑krakowski, a ponadto większe miasta i zespoły miejskie – Warszawa, Łódź, Trójmiasto, Wrocław, Poznań.

Obszary słabo zaludnione to przede wszystkim duże kompleksy leśne na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, Ziemi Lubuskiej, w Beskidach Wschodnich. Tam też mało jest miast – przeważa ludność wiejska – co wpływa na niską średnią gęstość zaludnienia.

RtfFQ3RBKTFSc1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i gminy i obrazuje gęstość zaludnienia. Granice województw zaznaczone są białą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Kolorami od żółtego (poniżej dwudziestu) przez pomarańczowy i czerwony do purpurowego (powyżej dwóch tysięcy) oznaczono liczbę mieszkańców na jeden kilometr kwadratowy według gmin. Największa gęstość zaludnienia – ponad dwa tysiące osób na jeden kilometr kwadratowy występuje w większości miast wojewódzkich. Dużą gęstość zaludnienia notuje się w województwach centralnych i południowych, najmniejszą – w północno-wschodnich, południowo-wschodnich i północno-zachodnich. W obrębie poszczególnych województw występują małe ciemniejsze obszary – gminy z dużą gęstością zaludnienia. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono wyjaśnienie kolorów użytych na mapie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

Największe wartości gęstości zaludnienia występują w Polsce Południowej. W wielu tamtejszych regionach znacznie przewyższają one wartość średnią dla Polski, np. w województwie śląskim są to 372 osoby/kmIndeks górny 2², czyli ponad 3‑krotnie więcej niż średnia krajowa. Na stosunkowo małym obszarze Górnego Śląska znajduje się bardzo dużo miast, w obrębie których gęstość zaludnienia osiąga kilka tysięcy osób na 1 kmIndeks górny 2².

Wartości najniższe – zaledwie kilka, kilkanaście osób na 1 kmIndeks górny 2² – notowane są w gminach wiejskich na północy Polski, a także na Ziemi Lubuskiej, w Bieszczadach i na Lubelszczyźnie.

Pod koniec XX wieku zaobserwowano w Polsce nasilanie się zjawiska depopulacjidepopulacjadepopulacji, czyli wyludniania. Najbardziej widoczne było ono na wiejskich obszarach wschodniej Polski, skąd coraz więcej młodej ludności migrowało do miast, a zwłaszcza do Warszawy. Zjawisko wyludniania całego obszaru Polski nasiliło się szczególnie po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i otworzeniu rynków pracy dla Polaków na przykład w Wielkiej Brytanii, Irlandii czy Niemczech. Z tego powodu nasz kraj zmniejszył nieco liczbę mieszkańców, a największy odpływ ludności zanotowano w województwie opolskim – od dawna mieszka tam wiele rodzin posiadających niemieckie korzenie i teraz duża ich część, zwłaszcza ludzie młodzi, zdecydowała się na emigrację.

Od wielu lat w Polsce utrzymują się niezbyt korzystne wartości wskaźników demograficznych. Mamy coraz mniej ludzi młodych, co skutkuje małą liczbą urodzeń. Zgonów jest dużo, gdyż przybywa ludności starszej, która choć średnio żyje coraz dłużej, to nie przyczynia się do wzrostu liczby nowych mieszkańców. To zjawisko nazywane jest starzeniem się społeczeństwa.

Od końca II wojny światowej liczba ludności Polski wzrosła o 15 milionów. W 1946 roku nasz kraj liczył 23,5 mln mieszkańców, a dziś jest nas 38,5 mln. Przez ten czas ogólne rozmieszczenie ludności w zasadzie się nie zmieniło. Wciąż najsilniej zaludnione pozostają województwa południowe (śląskie i małopolskie), a najsłabiej – województwa północne. Warto zwrócić uwagę na obszary tzw. Ziem Odzyskanych, które tuż po wojnie były zdecydowanie najsłabiej zaludnione. Tamtejsza ówczesna ludność niemiecka musiała uciekać, a Polacy, którzy napłynęli, tzw. repatrianci, dopiero zaczynali się tam osiedlać, nie zawsze mając pełne przekonanie, że jest to rozwiązanie racjonalne. W tamtym czasie tereny te często były traktowane jako tylko „chwilowo polskie” i przesiedleńcy nie byli pewni, jak długo będą mogli na nich pozostać.

R9ZVGrrvGfWcO1

Ilustracja przedstawia dwie mapy Polski z podziałem na województwa i obrazuje gęstość zaludnienia w tysiąc dziewięćset czterdziestym szóstym roku i dwa tysiące piętnastym roku. Granice województw zaznaczone są białą linią. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Odcieniami koloru pomarańczowego oznaczono liczbę mieszkańców na jeden kilometr kwadratowy według województw. Największa gęstość zaludnienia na obu mapach jest w województwie śląskim (184 i 371) i małopolskim (dawniej krakowskim) (134 i 221). Najniższa gęstość zaludnienia jest w obu przypadkach w województwie warmińsko-mazurskim (dawniej olsztyńskim) (18 i 59). Na pierwszej mapie wartości dla poszczególnych województw są średnio dwa razy mniejsze niż na drugiej i wynoszą od osiemnastu do stu osiemdziesięciu czterech osób na kilometr kwadratowy. Na drugiej mapie wynoszą odpowiednio od pięćdziesięciu dziewięciu do trzystu siedemdziesięciu jeden. Podano średnią wartość gęstości zaludnienia dla Polski w obu latach – 76 i 123. Mapy pokryte są równoleżnikami i południkami. Dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

Podsumowanie

• Rozmieszczenie ludności w Polsce jest nierównomierne, co wynika z:

  • warunków środowiska przyrodniczego;

  • rozwoju rolnictwa, rzemiosła, usług, a w największym stopniu przemysłu;

  • zaborów i przesunięć granic politycznych i administracyjnych (np. migracja na Ziemie Odzyskane);

  • migracji na obszary dające szanse lepszego życia (np. ze wsi do miast);

  • czynników demograficznych – urodzenia, zgony, starzenie się społeczeństwa.

• Najgęściej zaludniona jest Polska Południowa i Centralna ze względu na najlepszy rozwój gospodarczy tego obszaru.

• Najrzadziej zaludniona jest Polska Północno‑Zachodnia i Północno‑Wschodnia ze względu na znaczne zalesienie i małą liczbę miast.

• Współcześnie niektóre obszary Polski objęte są zjawiskiem depopulacji polegającym na odpływie ludności ze wsi do miast, z obszarów miejskich do stref podmiejskich, a także poza granice kraju.

Praca domowa

Polecenie 7.1

Znając gęstość zaludnienia oraz powierzchnię, na jakiej ona występuje, można obliczyć liczbę mieszkańców danego obszaru. Korzystając z danych w tabeli poniżej, oblicz liczbę mieszkańców w każdym z województw. Możesz to zrobić ręcznie za pomocą kalkulatora lub automatycznie, kopiując tabelę do programu liczącego, np. MS Excel czy OpenOffice Calc.
Swoje obliczenia sprawdź, sumując liczby mieszkańców ze wszystkich województw – powinien wyjść wynik odpowiadający liczbie ludności Polski.
Ułóż województwa w kolejności:

• od najbardziej zaludnionego do najmniej zaludnionego,

• od najgęściej zaludnionego do najrzadziej zaludnionego.

Porównaj województwa ułożone według obu tych kolejności i odpowiedz na pytania:

• Czy województwo najbardziej zaludnione jest też województwem najgęściej zaludnionym?

• Czy województwo najmniej zaludnione jest też województwem najrzadziej zaludnionym?

Odpowiedzi uzasadnij.

Gęstość zaludnienia w województwach (2013 r.)

Województwa	Liczba ludności w mln	Powierzchnia w kmIndeks górny 22	Gęstość zaludnienia w osobach na 1 kmIndeks górny 22
P O L S K A	38,5	312 679	123
Dolnośląskie	2,9	19 947	146
Kujawsko‑pomorskie	....................	17 972	117
Lubelskie	....................	25 122	86
Lubuskie	....................	13 988	73
Łódzkie	....................	18 219	139
Małopolskie	....................	15 183	221
Mazowieckie	....................	35 558	149
Opolskie	....................	9 412	107
Podkarpackie	....................	17 846	119
Podlaskie	....................	20 187	59
Pomorskie	....................	18 310	125
Śląskie	....................	12 333	374
Świętokrzyskie	....................	11 711	109
Warmińsko‑mazurskie	....................	24 173	60
Wielkopolskie	....................	29 826	116
Zachodniopomorskie	....................	22 892	75

Polecenie 7.2

Znajdź w tabeli (pobierz załącznik) dane dotyczące gęstości zaludnienia w powiatach twojego województwa.
Następnie wydrukuj jedną z map, dobierz odpowiednie kredki (np. od barw jasnożółtych, poprzez pomarańczowe, czerwone, aż do brązowych) i ją pokoloruj.
Po wykonaniu mapy przyjrzyj się jej i opisz w zeszycie ogólne rozmieszczenie ludności w swoim województwie.

R4RyNQv9sF7eC1

załącznik

załącznik

RCpT9RdpRPCZ41

Mapy konturowe województw

Mapy konturowe województw

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1GoKYG9R

Dowiedz się więcej

Ludność

Słowniczek

Zadania