Poszukiwanie Boga?
Człowiek przełomu XIX i XX wieku, pełen zwątpienia i niewiary w lepsze jutro, czuł się zagubiony w świecie. W poszukiwaniu sacrum, które stanowiłoby dla niego oparcie i wyznacznik stałych wartości, tylko utwierdzał się w przekonaniu, że „żadna z dawnych wiar już nie wystarcza”. Udręczony człowiek, w swoich próbach znalezienia duchowego spokoju, wykraczał poza religię chrześcijańską. Zainteresowanie wierzeniami Wschodu czy rozmaitymi mitologiami nie było jednak w stanie trwale wypełnić duchowej pustki.
1) Wyszukaj w dostępnych ci źródłach następujące dzieła sztuki:
Salvador Dali, Ukrzyżowanie (1954), Chrystus św. Jana od Krzyża (1951),
Andy Warhol, Christ $9,98 (1985–86),
Andy Warhol i Jean Michel Basiquiat, Ten Punching Bags (Last Supper), 1985–1986.
W jaki sposób została ukazana na nich tematyka sakralna?
Na czym polega połączenie sacrum i profanum w tych dziełach?
Granice, których nie powinien przekraczać artysta… Omów je na podstawie jednego z zaproponowanych dzieł sztuki współczesnej.
2) Przeczytaj wiersz Charles’a Baudelaire’a Spleen. Wyobraź sobie świat zaprezentowany przez francuskiego poetę.
Spleen
Spleen (LXXVIII)Kiedy niebo, jak ciężka z ołowiu pokrywa,
Miażdży umysł złej nudzie wydany na łup,
Gdy spoza chmur zasłony szare światło spływa,
Światło dnia smutniejszego niźli nocy grób;Kiedy ziemia w wilgotne zmienia się więzienie,
Skąd ucieka nadzieja, ten płochliwy stwór,
Jak nietoperz, gdy głową tłukąc o sklepienie,
Rozbija się bezradnie o spleśniały mur;Gdy deszcz robi ze świata olbrzymi kryminał
I kraty naśladuje gęstwa wodnych smug,
I w mym mózgu swe lepkie sieci porozpinał
Lud oślizgłych pająków – najwstrętniejszy wróg;Dzwony nagle z wściekłością dziką się rozdzwonią,
Śląc do nieba rozpaczą szalejący głos
Jak duchy potępieńców, co od światła stronią
I nocami się skarżą na swój straszny los.A w duszy mej pogrzeby bez orkiestr się wloką,
W martwej ciszy – nadziei tylko słychać jęk,
Na łbie zaś mym schylonym, w triumfie, wysoko,
Czarny sztandar zatyka groźny tyran – Lęk.Charles Baudelaire, Spleen (LXXVIII), [w:] tegoż, Kwiaty zła, tłum. Bolesław Wieniawa Długoszowski, Kraków 1990, s. 203.
Wyjaśnij tytuł wiersza. Wyszukaj polskie odpowiedniki wyrazu spleen. Ułóż z nimi trzy rodzaje zdań złożonych podrzędnie.
Nazwij uczucia towarzyszące odbiorcy przy lekturze wiersza Charles’a Baudelaire’a Spleen.
Opisz świat przedstawiony w wierszu przez poetę.
Wymień fizyczne i uczuciowe doznania, jakie towarzyszą czł
owiekowi znajdującemu się w świecie opisanym w wierszu.
Czy możliwa jest zmiana sytuacji osoby mówiącej w wierszu? Odpowiedź uzasadnij.
Z którymi młodopolskimi wierszami poznanymi do tej pory kojarzy ci się utwór Charles’a Baudelaire’a? Wyjaśnij, na czym polega to podobieństwo.
Próżnia
Stanisław Korab-Brzozowski
Polski poeta i tłumacz, jeden z ważniejszych przedstawicieli polskiego dekadentyzmu.
Współpracował z czasopismem „Chimera”, tłumaczył utwory Charles’a Baudelaire’a, Paula Verlaine’a i Maurice'a Maeterlincka. W 1901 roku popełnił samobójstwo. Jego wiersze zebrano pośmiertnie w tomie Nim serce ucichło.
Utwór Próżnia pochodzi z tomu poetyckiego zatytułowanego Nim serce ucichło. Wiersz wpisuje się w postawę dekadencką, pełną pesymizmu, znużenia i beznadziei, typową dla poety. Próżnia ponadto porusza temat młodopolskiego interpretowania sacrum.
PróżniaDrzewo samotne, obnażone,
Podnosi chude swe ramiona,
Rozpaczy hymny śle chropawe
Do stalowego nieba próżni.Pod drzewem stoi krzyż zmurszały,
Na nim rozpięty Chrystus kona,
Wznosząc swe oczy beznadziejne
Do stalowego nieba próżni.Pod krzyżem dusza ma cierpiąca
Z otchłani czarnej swej nicości
Wznosi pragnienia obłąkane
Do stalowego nieba próżni.Stanisław Korab-Brzozowski, Próżnia, [w:] tegoż, Nim serce ucichło, Warszawa 1910, s. 5.
Scharakteryzuj każdego z trzech bohaterów wiersza. Co ich łączy? Opisz wygląd i to, co się z nimi dzieje.
Zinterpretuj w wierszu drzewo, Chrystusa na krzyżu i ludzką duszę. Na czym polega przenośne znaczenie tych poetyckich obrazów?
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni kolejność obrazów poetyckich zastosowanych w wierszu.
Zinterpretuj metaforę: „stalowego nieba próżnia”.
Określ, jakie zagadnienie pominięte w Spleenie pojawia się w Próżni.
Symbol
SymbolNoc na wód cichym bezbrzeżnym pustkowiu.
Przez nieruchome ciemnych wód tumany
na fale księżyc prześwieca miedziany
wśród gwiazd, o blasku przygasłym ołowiu.Wiatr, świszcząc głucho, jak w gęstym sitowiu,
pełza po wody powierzchni rozchwianej,
i, zda się, wlecze senne oceany
ku nagich, skalnych wybrzeży wezgłowiu.Na głębi głuchej, ciemnej i bezkresnej,
w mglistym księżyca blasku się kołysze
krzyż – na nim Chrystus rozpięty bolesny.Gdzieś w nieskończoność, w nieprzebraną ciszę,
w niezmierną pustkę, płynie przez odmęty
krzyż – na nim Chrystus bolesny rozpięty...Symbol, [w:] Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje, Warszawa 1980, s. 398.
Opisz krajobraz w wierszu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Dopasuj epitety do rzeczowników.
niezmierna, ciemne, przygasły, ołowiany, miedziany, mglisty, świszczący głucho, bolesny, rozpięty, nagie, skalne, głucha, ciemna, bezkresna, nieruchome, nieprzebrana, ciche, bezbrzeżne, senne
| pustkowie | |
| wody | |
| tumany wód | |
| księżyc, blask księżyca | |
| blask gwiazd | |
| wiatr | |
| oceany | |
| wybrzeża | |
| głębia | |
| cisza | |
| pustka | |
| Chrystus |
Określ, jakie emocje wywołuje świat przestawiony wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Jak w takim otoczeniu mógłby czuć się człowiek?
Opisz nastrój obrazu Arnolda Böcklina Ruiny nad morzem. W jaki sposób odpowiada on wierszowi Kazimierza Przerwy‑Tetmajera?
Wskaż, w którym miejscu obrazu Böcklina można by umieścić postać Chrystusa opisaną przez Przerwę‑Tetmajera.
Ustal, co symbolizuje Chrystus umierający na krzyżu i jaką funkcję pełni w wierszu Symbol.
Określ, jaka wizja świata, Boga i człowieka wyłania się z utworu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Porównaj swoje wnioski z wyciągniętymi po przeanalizowaniu wiersza Stanisława Korab‑Brzozowskiego Próżnia.
Sztuka współczesna
Sztuka współczesna często nawiązuje do sfery sacrum. Twórcy niezmiennie zastanawiają się nad obecnością Boga i religii w świecie, a wiele ich dzieł ma niekonwencjonalny i kontrowersyjny charakter. Artyści wykorzystujący w swych pracach symbolikę religijną zachęcają do rozważań nad egzystencjalną sytuacją człowieka – jego szczęściem, zagubieniem czy osamotnieniem.
Obraz hiszpańskiego surrealisty Salvadora Dali Chrystus św. Jana od Krzyża namalowany w 1951 roku, wywołuje ogromne wrażenie. Przyczyniają się do tego jego rozmiary (205 x 116 cm), jak i niespotykana wcześniej perspektywa przedstawienia Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Artysta czerpał inspirację z „kosmicznego snu”, który przyśnił mu się w 1950 roku, jak i z szesnastowiecznego rysunku hiszpańskiego mnicha Jana od Krzyża.
Christ $9,98 jednego z głównych przedstawicieli pop‑artu - Andy’ego Warhola - powstał w latach 1985–86, niedługo przed śmiercią artysty. Warhol, znany z szukania tematów do swej twórczości w nierzadko zaskakujących elementach codzienności (czego przykładem są chociażby obrazy przedstawiające puszki zupy Campbell’s), tym razem wykorzystał motyw figurki Chrystusa, którą przerysował, wraz z ceną, z jednej z gazet.
Stworzona przez Andy’ego Warhola i amerykańskiego artystę Jean‑Michela Basiquata instalacja Ten Punching Bags (Last Supper) [Dziesięć worków bokserskich (Ostatnia Wieczerza)] to dziesięć treningowych worków bokserskich z namalowanymi na nich farbami akrylowymi i olejnymi podobiznami Chrystusa. Dzieło to ma związek z datowanym na 1986 rok żywym zainteresowaniem Warhola obrazem Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza, którego centralna postać została zwielokrotniona w Ten Punching Bags. W momencie powstania instalacji Warhol i Basiquat uprawiali boks.
Obejrzyjcie podczas lekcji dzieła sztuki przygotowane wcześniej. Ustalcie, które z nich i dlaczego korespondują z Próżnią Stanisława Korab‑Brzozowskiego i Symbolem Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
Przyjrzyj się witrażowi Bóg Ojciec zaprojektowanemu przez Stanisława Wyspiańskiego i opisz wizerunek Boga na nim ukazany.
Zastanów się i powiedz, czy nawiązania do postaci ukrzyżowanego Chrystusa pojawiające się w dziełach Warhola i Basiquata są dopuszczalne, czy też mogą obrażać uczucia religijne.
Zapisz refleksje dotyczące relacji Bóg - człowiek, pojawiające się po analizie dzieł Warhola i Basiquata.
Zadaniowo
Wyszukaj inne przykłady dzieł sztuki współczesnej bądź tworów kultury popularnej (teledyski, komiksy, filmy, kampanie modowe, itp.) wykorzystujących motywy religijne.
Porównaj stosunek człowieka do sacrum współcześnie i na przełomie XIX i XX wieku. Jakie widzisz podobieństwa, a jakie - różnice?
Zastanów się, w jaki sposób człowiek współczesny wypełnia duchową pustkę.
Stwórz mapę myśli dotyczącą młodopolskiego rozumienia sacrum.