Rozkwit stylu renesansowego

Kolebką sztuki renesansu są Włochy, w których początki tego stylu rozwinęły się już w XIV w. Za jego prekursora uważa się Giotta. Rozkwit stylu renesansowego przypada na rządy Medyceuszy we Florencji, która stała się centrum nowych tendencji. Artyści zaczęli odwoływać się świadomie do architektury i rzeźby antycznej. Działalność artystyczną traktowano jako wiedzę, nie tylko umiejętność. Opierano ją na ścisłych zasadach. Uprawiający sztukę znali się np. na fizyce (zjawiska optyczne, mechanika), geometrii i anatomii. Zwracano także baczniejszą uwagę na przyrodę. Tematyka dzieł nadal skupiała się na scenach biblijnych i mitologicznych. W malarstwie popularny był akt (podobnie w rzeźbie), portret (w rzeźbie – popiersia), w zakresie techniki – fresk, w architekturze – kolumny, łuki triumfalne. Śmielej rozwijała się architektura świecka: powstają jednolite stylistycznie miasta z ratuszem, pałacami, willami i kamienicami.

Rkiypz5Gr1xrn

Obraz przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje prawy profil. Mężczyzna ma gładkie czoło. Jego brwi są wąskie. Ma oczy przysłonięte grubymi powiekami. Patrzy w swoją prawą stronę. Nos mężczyzny jest duży i prosty. Usta są małe i wąskie. Na głowie ma kornet. Ubrany jest w togę. Pod szyją ma dwa okrągłe guziki. Są rozpięte.

Indywidualność artysty

W przeciwieństwie do średniowiecza, kiedy dzieła często pozostawały anonimowe, w renesansie podkreślano indywidualność artysty. Możni mieli świadomość, że ich imiona mogą przetrwać dla potomności dzięki wielkim dziełom sztuki, toteż stawali się hojnymi mecenasami artystów, którzy odwzajemniali się tworzeniem ich portretów, rzeźb nagrobnych, wznosili i zdobili ich siedziby.

RqjjpYfgmunEJ

Ilustracja przedstawia portret młodego mężczyzny. Postać ukazuje owalną twarz w całości. Mężczyzna ma wysokie, gładkie czoło. Jego brwi są cienkie. Młodzieniec ma oczy lekko przysłonięte przez górną powiekę. Postać ma prosty, długi nos. Policzki mężczyzny są lekko zarumienione. Ma on wąskie usta. Włosy postaci są długie i proste, sięgają ramion. Mężczyzna jest ubrany w obcisłe, ciemne szaty. Za plecami młodzieńca, po prawej stronie obrazu ukazane jest okno. Rozciąga się za nim wiejski pejzaż ze szczytami gór w tle.

Styl renesansowy w Polsce

W Polsce styl renesansowy został zaszczepiony w dużej mierze dzięki artystom włoskim, sprowadzonym na dwór królewski i dwory możnych. Oni tworzyli zarówno architekturę (Franciszek Florentczyk, B. Berrecci, Santi Gucci), jak i rzeźbę renesansową (G.M. Padovano, H. Canavesi). W mniejszym stopniu epoka znalazła wyraz w polskim malarstwie. Warto jednak wspomnieć o malowidłach ściennych w opactwie cystersów w Mogile – dziele jednego z zakonników, Stanisława Samostrzelnika (ok. 1490–1541). Jest on także autorem miniatur w modlitewnikach.

R91lw4y7ZGpp2

Fotografia przedstawia niewielką sześcienną kaplicę. Budowla jest zwieńczona kopułą. Wejście do kaplicy znajduje się w podobnej, jeszcze mniejszej budowli. Jest to łukowy portal. Na pierwszym planie jest ukazana jest rzeźbiona figura świętego. Stoi ona na niewysokiej kolumnie. Rzeźba przedstawia starszego, brodatego mężczyznę. Jest on ubrany w obszerne szaty. W tle lekko zachmurzone niebo.

Architektura renesansowa w Polsce

• Założenia urbanistyczne Zamościa

• Ratusz w Zamościu, Poznaniu

• Zamek w Niepołomicach, Baranowie Sandomierskim, Krasiczynie

• Kaplica Zygmuntowska w Katedrze Wawelskiej

• Rzeźba nagrobkowa: Zygmunta Augusta i Stefana Batorego na Wawelu

  R1QPia7IFhWq4

  Fotografia przedstawia kopułę wieńczącą kaplicę. Osadzona jest na ośmiokątnym cokole. Na każdej ze ścianek umieszczono okrągłe okno. Kopuła jest pozłacana. Nie jest gładka, ma fakturę przypominającą rybie łuski. Nad nią umieszczono latarnię z wysokimi, wąskimi oknami. Całość jest zwieńczona złotym krzyżem. Na drugim planie ukazane są mury świątyni. W tle bezchmurne niebo.

  

Muzyka renesansu

W muzyce renesansu nastąpił rozwój kunsztownego śpiewu wielogłosowego (polifonii), w przeciwieństwie do średniowiecznego jednogłosowego chorału. Powstawały msze, motety, psalmy. Do najwybitniejszych kompozytorów należeli: Orlando di Lasso i Giovanni Perluigi da Palestrina, a w Polsce Mikołaj Gomółka, którego wspaniałe psalmy do słów Jana Kochanowskiego są z powodzeniem wykonywane do dziś. W muzyce świeckiej dominowały madrygał i chanson de geste. Pod koniec XVI w. zaczęły powstawać formy instrumentalne, takie jak: canzona, toccata, fantazja. Wtedy też, pod wpływem zainteresowania antycznym dramatem greckim, narodziła się opera. Warto wspomnieć również o szczególnie cenionych instrumentalistach, jakimi byli lutniści. Sławą w Polsce cieszył się Jakub Polak i Valentin Bakfark, który wsławiony na dworach europejskich był także przez pewien czas lutnistą Zygmunta Augusta. Wspomina o nim z wielkim uznaniem Jan Kochanowski we fraszkach (jego sformułowanie „Nie każdy weźmie po Bekwarku lutniej” stało się niemal przysłowiowe). Sztukę mistrza opiewali także inni poeci, m.in. Andrzej Morsztyn i Wespazjan Kochowski.

RyRRd8OOEoPOF

Ilustracja przedstawia zapis nutowy. Strona jest ozdobiona inicjałem umieszczonym w lewym górnym rogu.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Sandro Botticelli (1444 lub 1445–1510)

Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły florenckiej w malarstwie. Malował portrety, obrazy religijne o tematyce mitologicznej i alegorycznej oraz freski. Ważnym zleceniem były dla niego freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie (sceny z życia Mojżesza i Chrystusa). W rodzinnej Florencji stworzył najbardziej znane dzieła: Narodziny Wenus, Wenus i Mars, Zwiastowanie, Boże Narodzenie. Jest także autorem ilustracji do Boskiej komedii Dantego.

RUWur75RHAsKP

Obraz przedstawia grupę młodych osób stojących pośrodku sadu. Mężczyzna stojący po lewej stronie jest półnagi. Prawą ręką sięga po owoc rosnący na drzewie. Jego pierś po prawej stronie okrywa toga. Przez ramię ma przewieszony pasek z pochwą i wetknięty w nią sztylet. Na stopach ma wysokie trzewiki z odsłoniętymi palcami. Obok niego tańczą trzy kobiety. Są ubrane w półprzezroczyste szaty. Trzymają się za ręce. Mają bose stopy. Pośrodku obrazu stoi kobieta ubrana w długą suknię. Pochyla głowę. Jej twarz jest owalna, ma delikatne rysy twarzy. Ma włosy długie, sięgające ramion. Lekko falują. Lewą ręką przytrzymuje szal. Unosi prawą rękę zgiętą w nadgarstku. Jej stopy są bose. Po jej lewej stronie stoi kolejna kobieta. Ma falujące włosy ozdobione wiankiem z kwiatów. Kobieta ma gładkie czoło, jasne brwi, prosty nos i małe usta. Jest ubrana w powiewną, wzorzystą suknię. Przytrzymuje fałdy sukni. Kobieta jest w błogosławionym stanie. Po prawej stronie stoi kobieta ubrana w półprzezroczystą szatę. Jej talię obejmuje unoszący się skrzydlaty mężczyzna. Ma on okrągłą twarz. Marszczy brwi i patrzy na kobietę. Ma tors przykryty ciemną tkaniną Jego włosy, skóra i skrzydła są nienaturalnie ciemne. W tle rosną owocujące drzewa.

R1anJ1SoM81cT

Obraz przedstawia dwoje młodych ludzi wypoczywających na łące. Po lewej stronie półleży kobieta. Postać ukazuje prawy półprofil. Kobieta ma gładkie czoło, jasne brwi, małe oczy, nos i usta. Jej jasne włosy są częściowo opuszczone na ramiona, a częściowo upięte z tyłu głowy. Postać opiera prawy łokieć o poduszkę. Kobieta jest ubrana w długą suknię uszytą z cienkiego, marszczonego materiału. Ma bose stopy. Po przeciwnej stronie półleży drzemiący mężczyzna. Przechyla do tyłu głowę. Ma owalną twarz. Jego czoło jest zmarszczone. Ma duże usta. Tors mężczyzny jest nagi. Ma osłonięte biodra. Pod lewym łokciem mężczyzny skrada się rogata postać z ostro zakończonymi uszami. Jest to mały, pulchny chłopiec. Ma ciemne włosy, okrągłą twarz i figlarny uśmiech. W tle ukazane są podobne postaci. Trzy diabełki dźwigają długą tyczkę. Jeden z nich nadyma buzię i dmucha w dużą muszlę, w kierunku ucha śpiącego mężczyzny. W tle rosną drzewa.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Leonardo da Vinci (1452–1519)

Geniusz renesansowy, wszechstronny i utalentowany artysta i naukowiec, twórca wielu wynalazków. Jego największe dzieła to: Dama z łasiczką (gronostajem) – jedyne dzieło Leonarda znajdujące się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, Ostatnia Wieczerza, Mona Lisa.

R1TnxK4SE2OQC

Obraz przedstawia portret młodej kobiety. Postać ukazuje prawy półprofil. Czoło kobiety jest gładkie. Kobieta ma jasne brwi i duże oczy. jej nos jest prosty, a usta wąskie. Ma długie, proste włosy równo zaczesane na dwie strony i związane z tyłu głowy. Jej głowa jest osłonięta przezroczystą tkaniną. Jej brzeg opada na czoło postaci. Kobieta jest ubrana w suknię z dużym kwadratowym dekoltem. Na odsłoniętej szyi wiszą dwa sznury ciemnych korali. Na rękach trzyma łasicę, która sprawia wrażenie łagodnej. Jasna skóra modelki kontrastuje z ciemnym tłem.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Michał Anioł Buonarotti (1475–1564)

Włoski malarz, rzeźbiarz, architekt, poeta. Jego rzeźby uważane są za szczytowe osiągnięcie renesansu w tej dziedzinie. Działał głównie w Rzymie i Florencji. Arcydziełem młodego, dwudziestokilkuletniego artysty jest Pieta z bazyliki św. Piotra w Rzymie. Wkrótce potem stworzył ogromny, pięcioipółmetrowy posąg Dawida dla Florencji. W 1505 r. otrzymał zlecenie od papieża Juliusza II na nagrobek, który został zaprojektowany jako dzieło gigantyczne: prace nad nim trwały kilkadziesiąt lat i nigdy nie zostały ukończone. Pozostały fragmenty – słynny Mojżesz oraz posągi niewolników i jeńców. Ambitny papież równocześnie zlecił artyście ogromne dzieło malarskie: ozdobienie freskami Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. W ciągu czterech lat powstały arcydzieła o tematyce biblijnej. Najbardziej znane malowidło – Sąd Ostateczny – stworzył artysta ponad dwadzieścia lat później na zlecenie jednego z kolejnych papieży, który powierzył mu także dalszą budowę bazyliki św. Piotra. Z powodu szczególnego dynamizmu, który cechował jego dzieła, dramatyzmu, cierpienia i niepokoju, którymi emanowały, długowieczny Michał Anioł został uznany za ojca sztuki barokowej. Fascynuje też do dziś twórczość literacka artysty, powstająca głównie pod koniec jego życia. Autobiograficzne w pewnej mierze sonety Michała Anioła, podejmujące odwieczne tematy miłości i śmierci, stanowiły inspirację dla następnych pokoleń. W Polsce ich tłumaczem był Leopold Staff. Wydane zostały także listy renesansowego geniusza.

RQxMSUYfsO0Ny

Obraz przedstawia rzeźbę dojrzałego mężczyzny trzymającego na rękach ciało Jezusa Chrystusa. Postać stoi, ma opuszczoną głowę. Mężczyzna ma głęboko osadzone oczy, prosty nos, wąskie usta i krótką brodę. Ubrany jest w długą szatę, na głowie ma kaptur. Ciało Chrystusa zwisa z jego rąk bezwładnie. Jest przepasane jedynie materiałem na biodrach, wychudzone. Nogi Chrystusa podtrzymują dwie młode kobiety.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Rafael (Raffaello Santi, 1483–1520)

Najmłodszy z trójki najwybitniejszych artystów dojrzałego renesansu; Leonarda da Vinci i Michała Anioła poznał we Florencji, dokąd przyjechał w wieku 19 lat. W 1509 r. przybył do Rzymu, gdzie w służbie papieży pozostał do śmierci. Miał tam okazję do rozwinięcia w pełni swojego talentu, zarówno jako malarz, jak i architekt: kierował budową bazyliki św. Piotra, zaprojektował kościół, kaplicę, willę, pałace. Najpełniej wypowiedział się jednak w malarstwie, w którym stworzył niepowtarzalny styl pełen harmonii, spokoju i łagodnego, „słodkiego” piękna. Kompozycje jego obrazów zdają się doskonałe, oparte często na schematach geometrycznych, artysta stosował barwy na ogół pastelowe, stonowane. Obrazy są bogate w treści: portrety zdradzają ambicję realistycznego odtworzenia wyglądu przy równoczesnym oddaniu cech osobowości modela, natomiast w obrazach religijnych postaci, zwłaszcza chętnie malowane Madonny, są wyidealizowane, stanowiąc wzór urody uznawanej w epoce. Do najwspanialszych dzieł Rafaela należą: freski w pokojach papieskich w Watykanie, m.in. Adoracja Eucharystii i Szkoła Ateńska, freski w willi Farnesina (Eros i Psyche), obrazy przedstawiające Madonny, m. in. Madonna Sykstyńska, Madonna della Sedia, portrety, np. Baldassare Castiglione – twórcy Dworzanina (którego parafrazy dokonał m.in. Łukasz Górnicki).

R1NdJCvQLmd3p

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Tycjan (Tiziano Vecellio, 1488–1576)

Malarz działający głównie w Wenecji. Jego styl odznaczał się perfekcyjnością formy, siłą wyrazu, harmonią barw. Obrazy Tycjana były doskonałym wyrazem idei humanizmu. W dziełach o tematyce mitologicznej uwydatniał piękno nagiego ciała kobiecego. Słynne są do dziś zwłaszcza akty leżące, szczególnie uważana za wzorzec tego rodzaju malarstwa Wenus z Urbino. Znane są obrazy religijne, np. Grosz czynszowy czy Assunta. W portretach Tycjan oddawał wizerunek zewnętrzny i psychologiczny postaci. Z ostatniego okresu jego twórczości pochodzą pełne wyrazu autoportrety. Uważany za mistrza barwy i światła, wywarł znaczny wpływ na malarstwo europejskie. Nawiązywali do jego twórczości mistrzowie wieków XVII (Rubens i Velázquez) i XIX (Manet i Renoir).

RxXnW6aCiljRn

Obraz przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje prawy półprofil. Twarz mężczyzny jest owalna. Jego czoło jest gładkie, brwi ciemne, a oczy przymknięte. Patrzy w swoją lewą stronę. Mężczyzna ma długi, prosty nos i wąskie usta. Jego policzki i podbródek są zarośnięte ciemną brodą. Ma wąsy. Włosy postaci są ciemne i długie. Ich końce są lekko podkręcone. Mężczyzna jest ubrany w szatę z dekoltem w kształcie łódki. Jego ramiona okrywa ciemny szal. Po jego lewej stronie stoi mężczyzna w sile wieku. Ukazuje lewy profil. Ma wysokie, zmarszczone czoło i haczykowaty nos. Ma gęstą bodę i kolczyk w uchu. Patrzy na mężczyznę w sile wieku, podając mu monetę. Tło obrazu jest ciemne.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Albrecht Dürer (1471–1528)

Niemiecki malarz i grafik, który jako pierwszy artysta z północnej części Europy przejął styl włoskiego renesansu. Własny, rozpoznawalny styl stworzył dzięki połączeniu doświadczeń włoskich z niderlandzkimi i niemieckimi (późny gotyk). Najwybitniejszym dziełem pierwszego okresu twórczości jest cykl 14 drzeworytów do Apokalipsy. Późniejsze cykle drzeworytów również podejmują tematykę biblijną. Są to: Pasja Chrystusa i Życie Marii. Dürer uprawiał też malarstwo olejne (Adam i Ewa, Adoracja Trójcy Świętej). Do arcydzieł zalicza się jego miedzioryty, w których wyrażał swój światopogląd i przekonania na temat sztuki: Rycerz, śmierć i diabeł, Święty Hieronim w celi, Melancholia.

R1A0wSYlJjO53

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Filippo Brunelleschi (1377–1446)

Florencki architekt, rzeźbiarz i złotnik, prowadził też studia nad mechaniką, matematyką i geometrią, które pozwoliły mu na sformułowanie zasady perspektywy linearnej. Świetnie znał sztukę starożytną oraz zasady konstrukcji budowli, dzięki czemu mógł stworzyć nową koncepcję architektury opozycyjną wobec gotyku. Cechami charakterystycznymi jego stylu były: przejrzysty, zwarty plan budowli, oszczędne stosowanie ozdób, wykorzystanie form antycznych, takich jak kolumny, kapitele, arkady i kopuły. Niestety, tylko nieliczne jego projekty zostały zrealizowane, ale mimo to odgrywa on rolę przełomową w nowożytnej sztuce architektonicznej. Jego najbardziej znanymi dziełami są: Ospedale degli Innocenti (przytułek dla dzieci) i kopuła katedry we Florencji.

R19PA1ockVYBW

Fotografia przedstawia dachy budynków w mieście. Po lewej stronie ukazana jest kopuła świątyni. Pośrodku zaprezentowana jest bryła katedry. Uwagę zwraca rozeta znajdująca się nad wejściem. Po prawej stronie stoi wysoka wieża. W tle szczyty gór i pogodne niebo.

Najwybitniejsi przedstawiciele:

Donato Bramante (ok. 1444–1514)

Architekt i malarz, działający najpierw w Mediolanie, a następnie w Rzymie. Cechami charakterystycznymi jego budowli są: centralne plany, kopuły z otwartą galerią, filarowe loggie i krużganki. Dzieło Bramantego uważa się za początek dojrzałego renesansu, a równocześnie jedno ze źródeł sztuki kolejnej epoki – baroku. Najważniejsze realizacje architektoniczne Bramantego to: kościół S. Maria delle Grazie w Mediolanie, naśladujące świątynie antyczne Tempietto w Rzymie, rozbudowa pałacu papieskiego w Watykanie, projekt nowej bazyliki św. Piotra jako budowli na planie krzyża greckiego z wysoką kopułą.

RnTlQLX7bAWex

Fotografia przedstawia niewielki dziedziniec. Wokół niego stoją trzykondygnacyjne budynki. U góry, na pierwszym planie jest ukazany jest łuk portalu wiodącego na dziedziniec. Na wprost nas znajduje się wejście do okrągłego budynku. Otacza je krużganek. Nad nim umieszczona jest otwarta galeria. Całość jest zwieńczona ozdobną kopułą.