Jeszcze raz o tym, czym jest teologia
(tylko nieco szerzej)

Teologia, rozumiana jako „nauka o Bogu” czy „nauka o bogach”, ma (także terminologicznie) czysto grecki rodowód. Próby rozumnego przeniknięcia sfery boskości i  zrozumienia zagadnień dalece wykraczających poza rzeczywistość są jednak starsze niż grecka kultura. Zapewne jest to dążenie, które towarzyszy człowiekowi od jego pojawienia się na Ziemi.

Jeszcze raz o tym, czym jest teologia
(tylko nieco szerzej)

W węższym znaczeniu tego terminu („teologia chrześcijańska”) chodzi o próbę poprawnego zinterpretowania i zrozumienia prawd objawionych. Objawienie, jakie ma spływać od Boga i ukazywać dogmaty wiary, jest bowiem swoistą iluminacją, ukazaniem wiedzy, która dalece wykracza poza zdolności intelektualne zwykłego człowieka. Teologia stara się więc tak przedstawiać i opracowywać Słowo Boże, aby jego treści stawały się jak najbardziej zrozumiałe dla ludzi oraz wyznaczały spójny światopogląd i konkretne normy postepowania. Używa przy tym metod typowych dla filozofii, zaś poszczególni teologowie na przestrzeni dziejów często chętnie odwoływali się do swoich greckich („pogańskich”) poprzedników.

Jak sami greccy filozofowie używali tego pojęcia (i czy zupełnie inaczej niż myśliciele chrześcijańscy?)

Teologia, jako pojęcie o starogreckim rodowodzie, pojawiała się w swej początkowej formie już u greckich filozofów. Można powiedzieć, że dość mocno przenikała się z metafizyką, a więc dziedziną wiedzy, która próbuje wyjść poza fizyczne właściwości otaczającego nas świata. Samo greckie pojęcie metafizyka (τtauαalfa μmuεepsilonτtauαalfa τtauαalfa φphiυupsilonσsigmaιiotaκkappaά – tá metá tá physiká) odnosi się do zagadnień ponadfizycznych, wykraczających poza zagadnienia przyrodnicze. Teologia, jako rodzaj wiedzy metafizycznej, pojawiała się m.in. u Platona, który dzięki jej pojęciu obalał poetyckie i potoczne (a przez to – trywialne) rozumienie zagadnień boskości, bogów czy treści mitologii. Rozważania Ateńczyka na temat Demiurga, czyli boskiego rzemieślnika, który stworzył otaczający nas świat, to rozważania na równi metafizyczne i teologiczne. Podobnie teologię uprawiał jego uczeń Arystoteles, który odżegnywał się od dawnej mitologii i bezmyślnie przyjmowanej wiary. Jego teologia objawia się np. w rozważaniach o nieruchomym poruszycielu, owej pierwszej przyczynie, która wprawiła świat w ruch i podtrzymuje jego trwanie.

Jak sami greccy filozofowie używali tego pojęcia (i czy zupełnie inaczej niż myśliciele chrześcijańscy?)

Co warto podkreślić, to fakt, że teologia chrześcijańska wychodzi od Objawienia i dopiero w oparciu o jego treści przeprowadza racjonalne rozumowania dążące do wyjaśnienia ostatecznych prawd na temat rzeczywistości. Jest to odwrócenie relacji, jaka interesowała myślicieli greckich. Ci bowiem wychodzili od racjonalnego namysłu nad rzeczywistością, aby za jego pomocą dojść do prawd ostatecznych i wiecznych.

Kluczowe idee filozofii greckiej, które chętnie przejęli teologowie chrześcijańscy

Przypomnijmy te wątki greckiej filozofii, które okazały się niezwykle atrakcyjne dla myślicieli chrześcijańskich, uzupełniając ich listę (zaprezentowaną w lekcji) o kilka pomniejszych przykładów.

• Byt eleatów – zgodnie z założeniem Parmenidesa cała zmienna rzeczywistość jest nietrwałą ułudą, prawdziwie zaś istnieje tylko niematerialny, odwieczny, niezmienny i niepodzielny byt.

• Idealizm Platoński – przekonanie o  wyższości świata niematerialnego nad materialnym (który zmieni się w podział na świat doczesny i wieczny); przekonanie o niematerialności i niezniszczalności duszy ludzkiej, która zachowuje czystość tylko poprzez przestrzeganie norm moralnych; przekonanie o stworzeniu świata w twórczym akcie boskiego rzemieślnika.

Kluczowe idee filozofii greckiej, które chętnie przejęli teologowie chrześcijańscy

• Metafizyka Arystotelesowska – przekonanie o istnieniu boga będącego nieruchomym poruszycielem, istoty najwyższej i najdoskonalszej, która wprawiła świat w ruch i jest podstawą wszelkiej rzeczywistości i obiektywności zmian, jakie w niej zachodzą.

• Stoickie postrzeganie rzeczywistości – przekonanie, że cały świat materialny przenika racjonalny, rozumny duch, a także postawa, w myśl której doskonałość moralna polega na dystansowaniu się od życia doczesnego oraz unikanie pokus i pragnień.

• Cynicki sposób bycia – postawa wzgardy wobec dobrobytu materialnego, obojętność wobec rzeczy doczesnych.

• Neoplatońska koncepcja Jedni – postrzeganie Boga jako najwyższej doskonałości, z której powstał cały świat, stanowiący Jego zwieńczenie i dopełnienie.

Teologia a filozofia chrześcijańska

Bardzo często oba wymienione pojęcia bywają (całkiem niesłusznie) utożsamiane ze sobą. Teologia, w węższym, chrześcijańskim rozumieniu, zajmuje się racjonalnym wyłożeniem i logicznym uzasadnieniem prawd objawionych. Nie jest więc filozofią, choć pewien filozoficzny namysł i korzystanie z metodologii filozoficznej zazwyczaj odgrywały w niej rolę istotną.

Teologia a filozofia chrześcijańska

Filozofia chrześcijańska, w swym najszerszym znaczeniu, jest ogółem powstałych w naszej erze koncepcji filozoficznych, które odwołują się do nauki chrześcijańskiej. Biorąc jej dogmaty za punkt wyjścia i obiektywną podwalinę wszelkich rozumowań, stają się one koncepcjami filozoficznymi rozwijanymi w kręgu religii chrześcijańskiej. Jak łatwo się domyślić, filozofię chrześcijańską uprawiało wielu teologów. Pamiętajmy jednak, że nie trzeba być wykwalifikowanym teologiem, aby tworzyć namysł filozoficzny w duchu religii chrześcijańskiej.