Prezentacja multimedialna
Na podstawie prezentacji wynotuj te elementy noweli Z legend dawnego Egiptu, które zgadzały się z estetyką dominującą w pozytywizmie oraz te, które się z nią nie zgadzały.
Jakie funkcje w literaturze pozytywistycznej pełniła tematyka historyczna? Sformułuj wypowiedź pisemną.
Starożytny Egipt a pozytywizm 1
Z legend dawnego EgiptuWłaśnie księżyc, przy którym tliła się złowroga gwiazda Saturn, złocił spiżowe wody Nilu, na łąkach i ogrodach malował cienie olbrzymich piramid i na kilka mil wokoło oświetlał całą dolinę. Mimo późnej nocy w chatkach i gmachach płonęły lampy, a ludność pod otwarte niebo wyszła z domów. Po Nilu snuły się łódki gęsto jak w dzień świąteczny; w palmowych lasach, nad brzegami wody, na rynkach, na ulicach i obok pałacu Ramzesa falował niezliczony tłum. A mimo to była cisza taka, że do Horusa dolatywał szmer wodnej trzciny i jękliwe wycie szukających żeru hien.
Źródło: Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu, [w:] tegoż, Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żabski, Wrocław 1996, s. 393.
Przytoczony ustęp z noweli Z legend dawnego Egiptu nie jest opisem krajobrazu typowym dla epoki. Literatura pozytywizmu jest kojarzona przede wszystkim z tematyką jej współczesną. Pisarze tego okresu opisywali najczęściej znane z autopsji środowiska – życie wsi i miasteczek drugiej połowy XIX wieku. Tymczasem w utworze Prusa mamy do czynienia z płaszczem historycznym. Miejscem akcji staje się starożytny Egipt. Ponadto autor Lalki nie stara się ściśle oddać historycznych realiów, lecz umieszcza fabułę w bliżej nieokreślonym momencie rozwoju egipskiego państwa. Opis pejzażu jest nastrojowy, artysta wspomina tylko o jego najważniejszych elementach, takich jak gromadzący się tłum, wycie hien, szumiące trzciny. Podobny sposób obrazowania był zdecydowanie częstszy w późniejszej fazie pozytywizmu, kiedy twórcy skłaniali się ku formom parabolicznym.
Według niektórych badaczy Prus chciał uniknąć oskarżeń o to, że w swojej noweli odnosi się bezpośrednio do aktualnej sytuacji politycznej. W 1887 roku, czyli w czasie, kiedy powstawał utwór, zachorował cesarz niemiecki Wilhelm I, a władzę miał przejąć jego syn Fryderyk III – w opinii wielu polityk bardziej liberalny. I u niego jednak zdiagnozowano chorobę – raka gardła. Być może Prus zainspirował się tą sytuacją, tworząc nowelę Z legend dawnego Egiptu. Tematyka historyczna pomogła też w nadaniu noweli wydźwięku uniwersalnego. Pisarz prawdopodobnie zamierzał sformułować bardziej ogólną refleksję dotyczącą dziejów ludzkości, a nie jedynie skomentować sytuację w Królestwie Prus.
Sceneria mogła wpłynąć również na późniejszą poczytność noweli. Tematyka historyczna zyskiwała na znaczeniu w miarę rozwoju literatury pozytywistycznej. W latach 80. Henryk Sienkiewicz zdobył ogromną popularność za sprawą Trylogii osadzonej w czasach panowania w Polsce Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Prus również zwrócił się ku przeszłości – znacznie jednak odleglejszej. W czasach starożytnego Egiptu osadził akcję nie tylko noweli Z legend dawnego Egiptu, lecz także powieści Faraon wydanej w 1895 roku. Kostium historyczny mógł wpłynąć na szerszą recepcję tych utworów.
