Prezentacja multimedialna
Odszukaj w poznanych wierszach Bolesława Leśmiana wymienione w poniższej prezentacji motywy, tematy i słowa‑klucze. Zapisz je poniżej.
ZakamarkiZakamarki semantyczne, czyli słowa‑klucze w wierszach Leśmiana
Bezświat (Brak, Pustka) i Zaświat
„Brak”, „pustka”, „bezświat” – to przerażające miejsca, w których panuje nicość. Przekraczanie granic tego, co rzeczywiste, jest ryzykowne i kończy się porażką poznania.
Topielec(...)
A on biegł wybrzeżami coraz innych światów,
Odczłowieczając duszę i oddech wśród kwiatów,
Aż zabrnął w takich jagód rozdzwonione dzbany,
W taką zamrocz paproci, w takich cisz kurhany,
W taki bezświat zarośli, w taki bezbrzask głuchy,
W takich szumów ostatnie kędyś zawieruchy,
Że leży oto martwy w stu wiosen bezdeni,
Cienisty, jak bór w borze – topielec zieleni.Źródło: Bolesław Leśmian, Topielec, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 47.
Bóg
Bóg Leśmiana jest inny niż starotestamentowy Jahwe – jest ludzki i swojski, choć próbuje pełnić wyznaczoną mu rolę, jak np. w Urszuli Kochanowskiej. Często też pojawia się wśród bohaterów wierszy i próbuje z nimi konkurować w dziele stworzenia lub podejmuje z nimi dialog, np. w Panu Błyszczyńskim. Pojmowany jest często w panteistyczny sposób, tzn. objawia się w przyrodzie i człowieku.
Urszula KochanowskaGdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie,
Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie.„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa…
Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa”.Źródło: Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 179.
Dziewczyna
W wierszach Leśmiana dziewczyna to bliżej nieokreślona istota pozbawiona spersonalizowanych cech – marzenie i imaginacja podmiotu lirycznego. Uosabia coś lub kogoś, czego lub kogo się pragnie. Ta istota pozostaje jednak nieosiągalna. Z jakichś powodów dziewczyna jest blisko skojarzona ze śmiercią.
Pan BłyszczyńskiW nic rozwiała się dziewczyna i jej czar, poczęty w niebie,
I pierś, zakończona różową soczystką.
I rozpadło się ciało na żal straszny do siebie
I niewiedzę o tym żalu!… I to – wszystko…Nie umarła, lecz umarło jej odbicie w jezior wodzie.
Już się kończył zaświat… Ustał cud dziewczyński…Źródło: Bolesław Leśmian, Pan Błyszczyński, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 229.
Natura i Ogród
Wiersze Leśmiana zawsze są osadzone w naturze, której symbolika jest różnorodna. Poeta wielokrotnie przywołuje w pamięci przyrodę ukraińską i wspomnienia z dzieciństwa. Ogród może przypominać Eden i wspomnienie cielesnego grzechu lub kojarzyć się z alegorią dzieła poetyckiego, jak w Panu Błyszczyńskim. Łąka zaś to świat pełen różnych istnień, stworów i dźwięków.
ModlitwaI nastał dzień, co zgrozą poraził mi duszę –
I musiałem go przeżyć… On wiedział, że muszę…
A już stało za drzwiami to Złe, co niweczy
Szumy mego ogrodu nad gęstwą wszechrzeczy.Źródło: Bolesław Leśmian, Modlitwa, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 218.
Pieszczota
Erotyka towarzyszyła wierszom Leśmiana na każdym etapie twórczości, nawet tej najwcześniejszej, w okresie Młodej Polski:
Usta i oczyZnam tyle twoich pieszczot! Lecz gdy dzień na zmroczu
Błyśnie gwiazdą, wspominam tę jedną – bez słów,
Co każe ci ustami szukać moich oczu…
Tak mnie żegnasz zazwyczaj, nim powrócę znów.Źródło: Bolesław Leśmian, Usta i oczy, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 3.
Pieszczota – słowo to nieodzownie kojarzy się z erotyzmem, ale u Leśmiana często oznacza jedynie miłość duchową. Śmierć nie przerywa tęsknoty i pragnienia bliskości.
Rok nieistnieniaUczył się kochać umarłą, pieścił dłoń, której nie było,
Całował oczy zamknięte, każdą powiekę z osobna,
Porozumiewał się z piersią, jak z pełną pieszczot mogiłą –
Ale nie wiedział, co czuła, bo nazbyt była zagrobna.Źródło: Bolesław Leśmian, Rok nieistnienia, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 106.
Sen
Podczas snu człowiek kreuje własny świat, rządzący się swoimi prawami. Leśmianowski sen tożsamy jest z poezją, w której nie istnieją granice wyobraźni. Niekiedy staje się także niepostrzeżonym przejściem do krainy umarłych.
ZmierzchKto swe serce zbada
W taki zmierzch jak ten?
Łza śmiertelnie blada
W snu głębinę spada,
Choć nie wierzy w sen!…Źródło: Bolesław Leśmian, Zmierzch, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 142.
Śpiew
Śpiew jest metodą na poznanie świata. Można przez niego wyrazić zachwyt nad światem, niepokoje, radość, przeczucia złego. Dzięki niemu udaje się Leśmianowi oddać to, co nieuchwytne i trudne do jednoznacznego określenia.
Ta oto godzinaZamarły róż okrzyki ku słońcu w wyżynie,
I lasów rozechwianych śpiew – o samym śpiewie –
Szmer przykazań miłosnych w płomienistym krzewie –
Wszystko nagle zamarło w tej oto godzinie!Źródło: Bolesław Leśmian, Ta oto godzina, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983, s. 34.
Wybierz jeden wiersz Bolesława Leśmiana, z którego pochodzi cytat zamieszczony w prezentacji, i przeanalizuj cały utwór tak, aby wydobyć z niego ten sens, na który nakierunkowuje słowo‑klucz.