Prezentacja multimedialna
Odszukaj w poznanych wierszach Bolesława Leśmiana wymienione w poniższej prezentacji motywy, tematy i słowa‑klucze. Zapisz je poniżej.
ZakamarkizakamarekZakamarki semantyczne, czyli słowa‑klucze w wierszach Leśmiana
Bezświat (Brak, Pustka) i Zaświat
„Brak”, „pustka”, „bezświat” – to przerażające miejsca, w których panuje nicość. Przekraczanie granic tego, co rzeczywiste, jest ryzykowne i kończy się porażką poznania.
Bolesław Leśmian Topielec(...)
A on biegł wybrzeżami coraz innych światów,
Odczłowieczając duszę i oddech wśród kwiatów,
Aż zabrnął w takich jagód rozdzwonione dzbany,
W taką zamrocz paproci, w takich cisz kurhany,
W taki bezświat zarośli, w taki bezbrzask głuchy,
W takich szumów ostatnie kędyś zawieruchy,
Że leży oto martwy w stu wiosen bezdeni,
Cienisty, jak bór w borze – topielec zieleni.
Bóg
Bóg Leśmiana jest inny niż starotestamentowy Jahwe – jest ludzki i swojski, choć próbuje pełnić wyznaczoną mu rolę, jak np. w Urszuli Kochanowskiej. Często też pojawia się wśród bohaterów wierszy i próbuje z nimi konkurować w dziele stworzenia lub podejmuje z nimi dialog, np. w Panu Błyszczyńskim. Pojmowany jest często w panteistyczny sposób, tzn. objawia się w przyrodzie i człowieku.
Bolesław Leśmian Urszula KochanowskaGdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie,
Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie.„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa…
Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa”.
Dziewczyna
W wierszach Leśmiana dziewczyna to bliżej nieokreślona istota pozbawiona spersonalizowanych cech – marzenie i imaginacja podmiotu lirycznego. Uosabia coś lub kogoś, czego lub kogo się pragnie. Ta istota pozostaje jednak nieosiągalna. Z jakichś powodów dziewczyna jest blisko skojarzona ze śmiercią.
Bolesław Leśmian Pan BłyszczyńskiW nic rozwiała się dziewczyna i jej czar, poczęty w niebie,
I pierś, zakończona różową soczystką.
I rozpadło się ciało na żal straszny do siebie
I niewiedzę o tym żalu!… I to – wszystko…Nie umarła, lecz umarło jej odbicie w jezior wodzie.
Już się kończył zaświat… Ustał cud dziewczyński…
Natura i Ogród
Wiersze Leśmiana zawsze są osadzone w naturze, której symbolika jest różnorodna. Poeta wielokrotnie przywołuje w pamięci przyrodę ukraińską i wspomnienia z dzieciństwa. Ogród może przypominać Eden i wspomnienie cielesnego grzechu lub kojarzyć się z alegorią dzieła poetyckiego, jak w Panu Błyszczyńskim. Łąka zaś to świat pełen różnych istnień, stworów i dźwięków.
Bolesław Leśmian ModlitwaI nastał dzień, co zgrozą poraził mi duszę –
I musiałem go przeżyć… On wiedział, że muszę…
A już stało za drzwiami to Złe, co niweczy
Szumy mego ogrodu nad gęstwą wszechrzeczy.
Pieszczota
Erotyka towarzyszyła wierszom Leśmiana na każdym etapie twórczości, nawet tej najwcześniejszej, w okresie Młodej Polski:
Bolesław Leśmian Usta i oczyZnam tyle twoich pieszczot! Lecz gdy dzień na zmroczu
Błyśnie gwiazdą, wspominam tę jedną – bez słów,
Co każe ci ustami szukać moich oczu…
Tak mnie żegnasz zazwyczaj, nim powrócę znów.
Pieszczota – słowo to nieodzownie kojarzy się z erotyzmem, ale u Leśmiana często oznacza jedynie miłość duchową. Śmierć nie przerywa tęsknoty i pragnienia bliskości.
Bolesław Leśmian Rok nieistnieniaUczył się kochać umarłą, pieścił dłoń, której nie było,
Całował oczy zamknięte, każdą powiekę z osobna,
Porozumiewał się z piersią, jak z pełną pieszczot mogiłą –
Ale nie wiedział, co czuła, bo nazbyt była zagrobna.
Sen
Podczas snu człowiek kreuje własny świat, rządzący się swoimi prawami. Leśmianowski sen tożsamy jest z poezją, w której nie istnieją granice wyobraźni. Niekiedy staje się także niepostrzeżonym przejściem do krainy umarłych.
Bolesław Leśmian ZmierzchKto swe serce zbada
W taki zmierzch jak ten?
Łza śmiertelnie blada
W snu głębinę spada,
Choć nie wierzy w sen!…
Śpiew
Śpiew jest metodą na poznanie świata. Można przez niego wyrazić zachwyt nad światem, niepokoje, radość, przeczucia złego. Dzięki niemu udaje się Leśmianowi oddać to, co nieuchwytne i trudne do jednoznacznego określenia.
Bolesław Leśmian Ta oto godzinaZamarły róż okrzyki ku słońcu w wyżynie,
I lasów rozechwianych śpiew – o samym śpiewie –
Szmer przykazań miłosnych w płomienistym krzewie –
Wszystko nagle zamarło w tej oto godzinie!
(zaułek, kąt) - małe, ukryte, trudno dostępne miejsce np. w jakimś pomieszczeniu, mieście, lesie lub przenośnie: głęboko ukryte lub ukrywane sfery życia i psychiki
Wybierz jeden wiersz Bolesława Leśmiana, z którego pochodzi cytat zamieszczony w prezentacji, i przeanalizuj cały utwór tak, aby wydobyć z niego ten sens, na który nakierunkowuje słowo‑klucz.