Prezentacja multimedialna
Utylitaryzm
Tło historyczne
Jak XVIII‑wieczni prekursorzy utylitaryzmu rozumieli przyjemność?
Doktryna
Jeremy Bentham
- Nazwa kategorii: Kryteria Bentchama
- Nazwa kategorii: intensywność
- Nazwa kategorii: długotrwałość
- Nazwa kategorii: pewność
- Nazwa kategorii: głębokość
- Nazwa kategorii: płodność tj., że po jakiejś przyjemności będą następowały następne podobnego rodzaju
- Nazwa kategorii: czystość tj., że po jakiejś przyjemności nie będą następowały jej przeciwieństwa
- Nazwa kategorii: rozciągłość Koniec elementów należących do kategorii Kryteria Bentchama
- Elementy należące do kategorii Kryteria Bentchama
- Nazwa kategorii: Kryteria Bentchama
- Nazwa kategorii: intensywność
- Nazwa kategorii: długotrwałość
- Nazwa kategorii: pewność
- Nazwa kategorii: głębokość
- Nazwa kategorii: płodność tj., że po jakiejś przyjemności będą następowały następne podobnego rodzaju
- Nazwa kategorii: czystość tj., że po jakiejś przyjemności nie będą następowały jej przeciwieństwa
- Nazwa kategorii: rozciągłość Koniec elementów należących do kategorii Kryteria Bentchama
- Elementy należące do kategorii Kryteria Bentchama
Kryterium „rozciągłość” dotyczy liczby osób, na które działa dana przyjemność; to kryterium wyraźnie odróżnia utylitarystyczną wersję hedonizmu od indywidualistycznej, zapoczątkowanej w starożytności. W filozofii Benthama społeczeństwo było zbiorem jednostek i przy obliczaniu ogólnego rozmiaru szczęścia należało zsumować szczęście poszczególnych jednostek. W tym rachunku słynna stała się reguła Benthama mówiąca, iż każdy liczy się za jednego i nikt za więcej. Doktryna ta była oparta na egalitaryzmie i często wykorzystywana jest w uzasadnieniach teorii demokracji.
John Stuart Mill
Kim są sędziowie kompetentni
według Johna Stuarta Milla?
Nawiązania
Filozofowie XX w. znacznie zmodyfikowali postulaty utylitaryzmu w jego współczesnej wersji. Obecnie przyjmuje się, że utylitaryzm może występować w dwóch formach:
Nazywany inaczej utylitaryzmem prostym. W tej dziedzinie przedmiotem moralnej refleksji są czyny i ich skutki. Kiedy mamy do wyboru jakieś dwa możliwe w danej sytuacji działania, powinniśmy się zastanowić, jakie będą ich konsekwencje i wybrać to, które w tej sytuacji jest jedynie słuszne, tzn. to działanie, które przysporzy więcej dobra niż jakiekolwiek inne. Utylitaryzm prosty daje nam jedną tylko wskazówkę słusznych wyborów: zasadę użyteczności
. Przyjmuje się, że Bentham i Mill byli przedstawicielami utylitaryzmu czynów, choć Ewa Klimowicz twierdzi, że u J.S. Milla znajdują się elementy utylitaryzmu reguł. Utylitaryzm czynów jest krytykowany za to, że dopuszcza, iż na jego gruncie każdy może stać się moralnym prawodawcą dla siebie (poprzez każdorazowe odwoływanie się do zasady użyteczności), a to może prowadzić do dowolności w podejmowaniu decyzji.
zwany też utylitaryzmem zasad. Jest to współczesna wersja utylitaryzmu; jej przedstawiciele twierdzą, iż do zasady użyteczności można się odwoływać z poziomu reguł, a nie z poziomu czynów. Zgodnie z tą teorią, należy w danej sytuacji wybierać między dwoma czynami zawsze w oparciu o normy moralne, a nie na podstawie antycypacji wartości ich skutków. Reguły natomiast ustanawia się zgodnie z zasadą naczelną
. Ostateczną instancją odwoławczą jest tu jednak nadal zasada użyteczności. Utylitaryzm reguł jest swego rodzaju propozycją teorii metaetycznej, dość popularną, zwłaszcza w kręgu anglo‑amerykańskiej myśli filozoficznej. Wśród współczesnych filozofów i myślicieli trudno byłoby znaleźć przedstawiciela prostego utylitaryzmu czynów. Natomiast bardzo popularne są różne wersje utylitaryzmu reguł, w tym na przykład konsekwencjalizm. Jest to pogląd etyczny głoszący, iż moralna ocena czynu jest uzależniona od skutków, jakie on przynosi. Zwłaszcza na gruncie myśli politycznej, społecznej i etycznej można spotkać wielu myślicieli o takim nastawieniu. Należą do nich m.in. R.M. Hare (1919‑2002), filozof i etyk brytyjski, twórca preskryptynizmupreskryptynizmpreskryptynizmu, a także Peter Singer (ur. 1946) filozof i etyk zajmujący się bioetykąbioetykabioetyką oraz działaniem na rzecz ochrony praw zwierząt. Argumenty utylitarystyczne często używane są na gruncie bioetyki – np. w dyskusji o eutanazji podnoszony jest argument tzw. jakości życia.
Oponenci
Co w utylitaryzmie krytykują kantyści, a co myśliciele chrześcijańscy?
Jakie są główne różnice między utylitaryzmem czynów a utylitaryzmem reguł? Zapisz w formie notatki.
Słownik
dział etyki zajmujący się aspektami ingerencji człowieka w procesy biologiczne (np. eutanazja, kontrola urodzeń, inżynieria genetyczna)
pogląd głoszący, iż wszyscy ludzie są równymi sobie jednostkami.
grupa filozofów i wolnomyślicieli we Francji XVIII w. (m.in. D. Diderot, d’Alembert); propagowali ideały i poglądy Oświecenia, zaangażowani w tworzenie monumentalnej Encyklopedii, która miała zawierać całą dostępną wiedzę
pogląd filozoficzny głoszący, iż przyjemność (z gr. hedoné) jest wartością samą w sobie
pogląd etyczny, którego twórcą jest R.M. Hare- głosi on, iż sądy powinnościowe są zarazem nakazami, które różnią się od zwykłych rozkazów tym, że są uogólniane; w tym sensie preskryptywne są przepisy prawa