Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z poniższą prezentacją i odpowiedz, czym było Państwo Kościelne i jak się ukształtowało.
Edykt tolerancyjny cesarza Galeriusza z 311 r. oraz tzw. edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego z 313 r. sankcjonują prawną tolerancję Kościoła na terenie imperium. Chrześcijaństwo zaczyna uzyskiwać przewagę nad innymi religiami, które z kolei stają się tolerowanymi, a od czasów cesarza Teodozjusza I (379‑395) nawet prześladowanymi. W związku z tym biskupi Rzymu – papieże, jako namiestnicy Chrystusa i następcy św. Piotra – uzyskują znaczne wpływy, zarówno religijne, jak i polityczne.
W V w. papiestwo staje się, szczególnie na zachodzie, pierwszorzędną powagą moralną, co ujawniło się szczególnie mocno w czasie pontyfikatu papieża Leona I (440‑461). Wraz z upadkiem cesarstwa zachodniego znaczenie Kościoła jeszcze wzrasta. Okres najazdów barbarzyńskich kreuje go na głównego politycznego reprezentanta podbitego ludu wobec nowych władców.
Przełomem okazuje się przyjęcie chrześcijaństwa przez najeźdźców z rąk papieży, co stawia Kościół niemal na równych prawach z władcami tworzących się na gruzach zachodniego cesarstwa nowych państw. Szczególnie ważnym wydarzeniem jest namaszczenie władzy królewskiej Karolingów, co prowadzi w ostateczności do odnowy idei imperium rzymskiego pod berłem Karola Wielkiego w roku 800. Jednocześnie tworzą się zalążki Państwa Kościelnego.
Dalsze lata charakteryzuje umacnianie władzy Kościoła i przywództwa papieża, które ograniczone początkowo tylko do spraw duchownych zaczyna wkraczać w obszar władzy świeckiej. Rozpoczyna się rywalizacja pomiędzy papiestwem i cesarstwem znaczona wielkimi sporami o inwestyturę. Po serii reform wewnętrznych papiestwo konsoliduje się i zdobywa przewagę nad cesarstwem – ostateczne zwycięstwo przypada w wieku XII (pontyfikat Innocentego III).
Papiestwo utrzymuje nie tylko władzę duchowną, sprawuje także władzę świecką, próbując z większym lub mniejszym skutkiem zająć pozycję najwyższego władcy w świecie doczesnym. Wiek XIII przynosi klęskę idei supremacji papiestwa, uwikłanego w konflikty z odnowionym cesarstwem niemieckim (ugoda z cesarzem Fryderykiem II w San Germano), a później z rosnącymi w siłę królestwami narodowymi.
Ostateczny zmierzch dominacji Kościoła związany jest z porażką papiestwa w starciu z królem Francji Filipem Pięknym, zakończonym przeniesieniem Stolicy Apostolskiej z Rzymu do Awinionu (okres tzw. niewoli babilońskiej w latach 1309‑1377).
Stale umacnia się rola biskupa Rzymu. Na początku V w. papież Innocenty I ustanawia niezależność Kościoła od państwa, a kolejny jego następca Leon I Wielki przyznaje sobie sukcesję apostolską i ustanawia autorytet Kościoła nie tylko w sprawach wiary, lecz również w sprawach świeckich. Podstawową rolę w realizacji tych postulatów związanych z hegemonią Kościoła zaczyna odgrywać papiestwo. Stopniowo zwiększa się jego kontrola nad zachodnim chrześcijaństwem, choć jest to proces długotrwały. Etapy owego procesu związane są z poszczególnymi pontyfikatami: Grzegorza Wielkiego (590‑604), Mikołaja I (858‑867), Grzegorza VII (1073‑1085), apogeum osiągając za panowania papieża Innocentego III (1198‑1206).
Grzegorz Wielki, benedyktyński mnich, wybrany na papieża w czasie zarazy pustoszącej Rzym okazał się zręcznym organizatorem i genialnym ideologiem papiestwa. Był tym, który z żelazną konsekwencją realizował program „mądrości chrześcijańskiej” i dominacji papieskiej, odznaczającej się ideą pełnego podporządkowania władzy świeckiej. Prezentował siebie jako przywódcę świata zachodniego, nawiązywał stosunki dyplomatyczne z królami Wizygotów, Franków i Longobardów. Przyczynił się do scentralizowania pod przewodnictwem Rzymu zachodniego Kościoła, jednocześnie wzmacniając jego strukturę jako całości poprzez serię reform administracyjnych (uporządkowanie zarządu majątkiem tzw. Patrimonium Sancti PetriPatrimonium Sancti Petri). Grzegorz Wielki prowadził także udaną akcję misyjną, doprowadzając do nawrócenia anglosaskiej Brytanii, a jego reformy w zakresie doktrynalnym objęły przede wszystkim liturgię („śpiew gregoriański”). Zachwalał ponadto koncepcje decydującego znaczenia wiary i Kościoła w kształtowaniu człowieka i społeczeństwa, stwarzając tym samym podwaliny chrześcijańskiego teokratyzmuteokratyzmu.
Po okresie odnowy cesarstwa rzymskiego za panowania Karola Wielkiego i powstaniu silnej władzy świeckiej (cesarstwo) następuje ponowna aktywacja Kościoła. Wraz z pontyfikatem Mikołaja I papiestwo podejmuje próbę wyzwolenia się spod kurateli cesarstwa. Powraca pogląd o niezależności władzy duchownej, a nawet o jej wyższości nad władzą świecką. Mikołaj gruntuje powszechną i absolutną władzę zwierzchnią papieża nad całym Kościołem. Kościoły krajowe zostają, z pominięciem władzy państwowej, bezpośrednio uzależnione od Rzymu, równocześnie dążąc do pełnej autonomii w stosunku do władzy świeckiej. Papież przypisuje sobie prawo arbitrażu w stosunku do władców świeckich, głosząc, iż monarchowie w sprawach sumienia podlegają Stolicy Apostolskiej, a zadaniem papieża jest czuwanie nad zachowaniem społecznego i politycznego pokoju. W ten sposób krystalizuje się główny pogląd doktryny teokratycznej o nadrzędności władzy duchownej nad władzą świecką.
Wiek IX i X zaznacza się okresem upadku Kościoła, który targany jest wieloma wewnętrznymi problemami. Jednak już na początku X stulecia rozpoczyna się ruch reform skierowany głównie przeciwko podległości władzy świeckiej i związanymi z nią symonią – sprzedażą stanowisk kościelnych, oraz nikolaityzmem – uchylaniem się duchownych od celibatu. Propagatorem nowego ruchu i najsilniejszym jego ośrodkiem jest klasztor Benedyktynów w Cluny. To z tego środowiska wywodzi się papież Grzegorz VII, główny ideolog reformy. Według Grzegorza odnowa Kościoła winna polegać na wyzwoleniu papiestwa z zależności od cesarzy.
Doprowadziło to do ostrego konfliktu z cesarzem Niemiec, Henrykiem IV. Konflikt ten powszechnie jest znany pod nazwą sporu o inwestyturę. Grzegorz VII wydaje sławny dokument Dictatus PapaeDictatus Papae, uważany za tekst kładący podstawy pod ideę supremacji papiestwa. Zdaniem papieża bowiem, wstępem do wszelkich reform Kościoła winno być zapewnienie nadrzędności władzy papieskiej w stosunku do jakiejkolwiek władzy świeckiej. Papież powinien posiadać pełne prawo do powoływania bądź usuwania z urzędów biskupów, wyłączność w mianowaniu i odwoływaniu cesarza, ponadto wszystkie wyroki winny być przedstawiane papieżowi do zatwierdzenia. Papież pozostaje poza wszelką jurysdykcją, jako głowa Kościoła rzymskiego nigdy się nie myli i według świadectwa Pisma Świętego nigdy się nie omyli. Przysługuje mu również wyłączne prawo zwalniania poddanych z przysięgi wierności złożonej świeckiemu władcy. Poprzez taki program polityczny Grzegorz VII kładzie podwaliny odnowy, zwanej później „reformą gregoriańską”, jednocześnie dając swoim następcom prawo do ubiegania się o władzę nad chrześcijańskim światem.
Szczyt potęgi papieskiej przypada na pontyfikat Innocentego III. Jest to czas po załagodzeniu konfliktu papiestwa z cesarstwem niemieckim – pokój z cesarzem Fryderykiem I w Konstancji (inwestytura) – 1183 r. Jego rządy pozostają zarazem ostatnim etapem osiągania hegemonii papieskiej nie tylko nad Kościołem, ale także światem kultury łacińskiej. W tym względzie papież okazał się genialnym uczniem Grzegorza VII. Innocenty III uważał siebie już nie tylko za następcę św. Piotra, ale również za namiestnika Chrystusowego na ziemi. Usiłuje więc z tytułu duchowej supremacji – plenitudo potestatis spiritualis – pod pozorem walki ze złem doczesnym i grzechem, występować w roli zastępcy Chrystusa.
Papież staje się „królem królów” – rex regum, ponad wszelkimi „książętami i sędziami”. Występuje jako udzielny władca, podporządkowując sobie znaczną część państw chrześcijańskich (między innymi Aragonię, Kastylię, Portugalię, Norwegię, Polskę i Węgry). Działalność Innocentego cechuje ogromny rozmach. Przeprowadza głęboką reformę dworu papieskiego, ingeruje w wewnętrzne spory pomiędzy europejskimi monarchami. Papież jest ponadto inicjatorem kolejnych krucjat, które wyzwalają Ziemię Świętą i zwalczają herezjeherezje na południu Francji. Wbrew jego woli kolejna krucjata kończy się zdobyciem Konstantynopola i powstaniem popieranego już przez niego cesarstwa łacińskiego, co prowadzi do ponownego, przynajmniej pozornie, zjednoczenia podzielonego schizmą (wielka schizma z 1054 r.) Kościoła.
Jest to szczyt potęgi papieskiej. Papież posiada całkowitą niezależność polityczną, co więcej zyskuje przewagę nad innymi władcami, nikomu nie podlega, może zaś jako głowa Kościoła mieć własnych wasalów, niezależnych od cesarza. Rozdaje również, nie oglądając się na powagę imperium, korony królewskie (Polska, Chorwacja). Po śmierci Innocentego, a szczególnie pod koniec XIII w. następuje jednak załamanie siły politycznej Kościoła. W walce monarchii narodowych z papiestwem po stronie tych ostatnich opowiada się społeczeństwo. Papiestwo przegrywa spór z królem francuskim i pod względem politycznym uzależnia się od niego. Dopiero w wieku XV nastąpi odnowa papiestwa, będzie ona już jednak miała charakter czysto religijny.
Jak ukształtowała się dominująca w Kościele rola biskupa Rzymu i do jakich źródeł się odwoływano?
Słownik
dokument sformułowany przez Grzegorza VII w 1075 r., przedstawiający 27 tez zakładających supremację władzy papieskiej
(gr. haíresis – wybór, łac. haeresis) poglądy sprzeczne z chrześcijańską ortodoksją, wykształconą stopniowo na soborach ekumenicznych w IV i V w.
okres przeniesienia Stolicy Apostolskiej z Rzymu do Awinionu (1309‑1377), kiedy to papiestwo uzależniło się w tym czasie od królów Francji
(łac. ojcowizna po świętym Piotrze) państwo istniejące w okresie ok. 755‑1870 roku, rządzone przez papieży jako świeckich monarchów; siedziba Stolicy Apostolskiej
(gr. theokratía, od theós – bóg, krátos – władza) doktryna głosząca dominację Kościoła i papieża, odnoszącą się przede wszystkim do sfery życia duchowego