Pomysł, by idealnym państwem kierowali filozofowie, pochodził od Platona. W jego wizji społeczeństwo dzieli się na trzy podstawowe stany: filozofów, którzy rządzą, żołnierzy, którzy pilnują porządku, i żywicieli – czyli tych wszystkich, którzy zajmują się wytwarzaniem dóbr potrzebnych do przeżycia. W tym modelu każdy miał swoje miejsce, a przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi stanami było niemożliwe. Nadrzędną zasadą, jaką należało się kierować, była sprawiedliwość – rozumiana jako przykaz, by każdy zajmował się tylko i wyłącznie tym, do czego został powołany. Największym dobrem było dobro państwa, a nie dobro obywateli.

Dla Poppera państwo Platona to symbol totalitaryzmu. Nie ma tu miejsca na prawa jednostki – wszystko jest podporządkowane państwu. O kierunkach jego rozwoju decyduje wąska grupa arystokratów – filozofów. Pozostali muszą się im podporządkować, nie mając żadnego wpływu na swój los.

Nieco upraszczając, Popper utożsamiał ideologię rządzącą tego typu państwem z filozofią Georga Hegla. Filozof ten uważał, że wszystko rozwija się zgodnie z pewną racjonalną logiką ewolucyjną: formy niedoskonałe są zastępowane przez lepsze. Dlatego Hegel stwierdził: „Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste, jest rozumne”. Miała to być apologia współczesnego mu państwa pruskiego. Skoro bowiem istniało państwo pruskie (było rzeczywiste), to znaczy, że musiały doprowadzić do niego racjonalne procesy (jest zatem rozumne). Wolność obywatela była możliwa, ale tylko w ramach instytucji państwa, które były jej gwarantem.

Popper zarzucał Heglowi historycyzm, czyli nieuzasadnioną wiarę w istnienie praw historii. Jeżeli uznamy, że dzieje toczą się zgodnie z pewną logiką, i jeżeli uznamy, że model państwa pruskiego jest najbliższy ideałowi, to wolność jednostki jest tu bardzo ograniczona. W takim systemie obywatel nie może swobodnie decydować o swoim losie – musi podporządkować go prawom historii. Według Poppera to, że coś istnieje, wcale nie oznacza, że musi być racjonalne.

Ten rodzaj państwa miał gwarantować wolność od niesprawiedliwości i wyzysku społecznego. Zniesiona w nim zostanie własność prywatna, a wszelkie dobra i zysk będą należały do całej wspólnoty. W państwie komunistycznym wszyscy będą zatem równi – nie będzie podziału na tych, co posiadają, i tych, co nie mają nic. Marksiści twierdzili, że pojawienie się ustroju komunistycznego jest koniecznym następstwem kapitalizmu, którego sprzeczności tylko w taki sposób mogą zostać przezwyciężone.

Popper doceniał postulat marksistów, by poprawić warunki życia klasy robotniczej. Uważał jednak, że utopia państwa komunistycznego jest oparta na złudnym przekonaniu, podobnie jak u Hegla, że odkryło się prawa rządzące historią. Istnienie takiego państwa również oznacza zniewolenie – jednostka musi bowiem podporządkować się konieczności dziejowej. Konieczność zapewnienia sprawiedliwości ekonomicznej odbiera realny wpływ jednostki na swoje życie.

Jedynie koncepcja społeczeństwa otwartego gwarantowała pełnię wolności obywatelskiej. Jest to bowiem taki typ społeczeństwa, w którym – zdaniem Poppera – nie istnieje odgórnie narzucone rozwiązanie w zakresie tego, jak dane społeczeństwo ma wyglądać. Ustrój państwowy podlega nieustannym renegocjacjom – zmienia się zależnie od potrzeb jednostek. Społeczeństwo jest tu otwarte na permanentną dyskusję i zmianę. Wizję społeczeństwa otwartego wspiera idea społeczeństwa obywatelskiego. Jest to społeczeństwo aktywnych obywateli, którzy angażują się w sprawy publiczne: zarówno poprzez liczne organizacje społeczne, jak i uczestnictwo w życiu politycznym. Społeczeństwo obywatelskie działa niezależnie od władzy państwowej, nie jest przez nią regulowane i kontrolowane. Charakteryzuje się dużą aktywnością obywateli, którzy samoorganizują się wokół istotnych dla siebie spraw i zamiast poddać się wyrokom historii, stają się kowalami swojego losu.