Droga do wojny – Japonia, Włochy i Niemcy

Po przejęciu władzy w Niemczech przez nazistów i wystąpieniu z Ligi Narodów kanclerz Adolf Hitler w 1935 r. przywrócił w Rzeszy powszechną służbę wojskową i przystąpił do zbrojeń. Tym samym złamał postanowienia traktatu wersalskiegotraktat wersalskitraktatu wersalskiego. Nie spotkało się to jednak z żadną reakcją ze strony byłych państw ententyententaententy. W 1935 r. większość mieszkańców Zagłębia Saary, od 15 lat administrowanego przez Ligę NarodówLiga NarodówLigę Narodów, opowiedziała się za przyłączeniem do Niemiec. Rok później wojska niemieckie wkroczyły do Nadrenii, będącej obszarem zdemilitaryzowanymdemilitaryzacjazdemilitaryzowanym. Na to złamanie traktatu Zachód także nie zareagował. Kolejnym naruszeniem międzynarodowego ładu ustanowionego po I wojnie światowej było przyłączenie do Rzeszy Austrii, co nastąpiło w marcu 1938 r. (tzw. Anschluss – po niemiecku: aneksja, przyłączenie), i proklamowanie Rzeszy Wielkoniemieckiej.

W tym samym czasie Włochy realizowały swoje imperialne ambicje poza Europą, w 1935 r. zagarnęły Abisynię (obecnie Etiopia). Etiopczycy przegrali w starciu z wojskami włoskimi, stosującymi gazy bojowe. Włosi dążyli także do przekształcenia Morza Śródziemnego w swoje „morze wewnętrzne”, co groziło konfliktem na Bałkanach z Jugosławią i Grecją.

Siłą rzeczy państwa kierowane przez Benita Mussoliniego i Adolfa Hitlera były dla siebie naturalnymi sojusznikami politycznymi. Wyrazem woli wspólnego działania stał się podpisany 15 października 1936 r. traktat o przyjaźni między Włochami a Niemcami, będący tak naprawdę pierwszym z agresywnych sojuszy polityczno‑militarnych. Oba kraje zdecydowały się na ten krok, gdy Liga Narodów sprzeciwiła się agresji włoskiej na Abisynię. Mussolini, mówiąc o zawartym porozumieniu, wspominał o powstaniu „osi” między III Rzeszą a Włochami, wobec której inne państwa europejskie będą musiały się podporządkować. Dlatego też sojusz ów nazwano osią Berlin–Rzym, a po dołączeniu Japonii do paktu stalowego w 1940 r. wobec członków tego układu zaczęto stosować określenie „państwa Osi”.

W Japonii przybierały na sile tendencje nacjonalistyczne i militarystyczne. Od początku XX w. państwo to coraz mocniej dominowało we wschodniej Azji – rywalizowało z Rosją o Mandżurię, w 1910 r. zaanektowało Koreę. Japończycy przekonywali, że dążą do zrzucenia europejskiego jarzma i panowania w Azji, ale jednocześnie sami chcieli podporządkować sobie tereny bogate w surowce naturalne i siłę roboczą, co miało pozwolić ich gospodarce na dynamiczny rozwój. Japonia wykorzystała trwającą w Chinach wojnę domową między komunistami a nacjonalistami, aby osłabić pozycję Chin i zdobyć kontrolę nad Mandżurią. We wrześniu 1931 r. stacjonująca w Korei część armii japońskiej zajęła Mandżurię, gdzie powołano do życia Mandżukuo – marionetkowe państwo całkowicie podporządkowane Japonii. Na jego czele stał obalony w 1912 r. cesarz chiński Puyi z mandżurskiej dynastii Qing, jednak faktycznie państwową administracją kierowali japońscy wojskowi. Dążąc do dalszego rozszerzenia wpływów, Japonia rozpoczęła w 1937 r. wojnę z Chinami. Wprawdzie Japończycy w krótkim czasie zajęli wschodnią część tego kraju wraz z Pekinem i Szanghajem, jednak walki (głównie partyzanckie) trwały w sumie aż do kapitulacji Japonii kończącej II wojnę światową.

Od walki z komunizmem po podział świata

R11yposxZkHZc1

Ilustracja przedstawia polityków podpisujących dokumenty. Trzej z nich ma azjatyckie rysy twarzy, pozostali to Europejczycy. Wszyscy ubrani są w ciemne garnitury i krawaty oraz jasne koszule.

Wszystkie te trzy państwa – Japonię, Niemcy i Włochy – łączył wspólny cel: zmiana dotychczasowego układu sił na świecie i powiększenie własnych terytoriów. Od 1936 r. Niemcy i Włochy łączył sojusz, nazwany przez Mussoliniego osią Rzym–Berlin. 25 listopada 1936 r. III Rzesza i Japonia podpisały pakt przeciw ZSRS. Oficjalnie jego celem było zwalczanie III Międzynarodówki Komunistycznej (KominternuKominternKominternu), jednak tak naprawdę sygnatariusze układu dążyli do narzucenia światu swojej hegemonii oraz zbudowania przymierza przeciwko państwom alianckim (Wielkiej Brytanii i Francji). Do tego sojuszu, zwanego paktem antykominternowskim, w 1937 r. przystąpiły Włochy, a w kolejnych latach także Hiszpania oraz państwa satelickie Niemiec i Japonii, m.in. Węgry, Mandżukuo, Rumunia i rząd chorwacki.

To właśnie pakt antykominternowski stał się podstawą do kolejnych porozumień zawieranych między III Rzeszą, Włochami a Japonią. Stanowił m.in. punkt wyjścia do podpisania w maju 1939 r. tzw. paktu przyjaźni i sojuszu między Niemcami a Włochami, określanego również jako pakt stalowy. Zawierano go na 10 lat. Jego najważniejsze zapisy dotyczyły uznania przez III Rzeszę rejonów Morza Śródziemnego za obszar pozostający pod włoskimi wpływami, natomiast faszystowskie Włochy zapewniały o bezgranicznym poparciu niemieckiej polityki oraz wsparciu sojusznika w przypadku wybuchu wojny.

Indeks dolny Wyjaśnij, dlaczego w tekście paktu stalowego zostały przywołane Albania i Etiopia. Indeks dolny koniec_{Wyjaśnij, dlaczego w tekście paktu stalowego zostały przywołane Albania i Etiopia.}

Gdy do wspomnianego układu we wrześniu 1940 r. dołączyła Japonia, został on przekształcony w tzw. pakt trzech.

Słownik

Słowa kluczowe

III Rzesza, pakt antykominternowski, oś Rzym–Berlin–Tokio, Anschluss Austrii, świat przed II wojną światową, pakt stalowy

Bibliografia

P. Schmidt, Statysta na dyplomatycznej scenie, tłum. H. Kurnatowski, Kraków 1962.

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.

S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 3, 1935–1939, Poznań 1992.

Historia powszechna 1918–1945 (wybór tekstów źródłowych), oprac. B. Łyczko‑Grodzicka, M. Pułaski, Kraków 1981.