Możemy wyróżnić kilka sposobów podziału ekosystemów ziemskich. Podstawowy to podział na ekosystemy lądowe i wodne (słono- i słodkowodne).

Ze względu na ingerencję człowieka (antropopresjęantropopresjaantropopresję) ekosystemy dzieli się na: ekosystemy sztuczne, ekosystemy półnaturalne, ekosystemy naturalne oraz ekosystemy pierwotne.

W strukturze pokarmowej ekosystemu możemy wyróżnić trzy podstawowe piętra: producentów, konsumentów i destruentów.

• Producenci to rośliny i inne organizmy samożywne, które zapewniają sobie dopływ energii i materii bez udziału innych organizmów w procesach foto- lub chemosyntezy.

• Konsumenci są cudzożywnymi organizmami wyższych szczebli. Dzielą się na:
  – konsumentów I rzędu (tzw. fitofagi odżywiające się roślinami lub ich częściami); 
  – konsumentów kolejnych rzędów (tzw. zoofagizoofagizoofagi odżywiające się tkankami zwierzęcymi; w tej grupie wyróżnia się drapieżniki, pasożyty oraz padlinożerców).

• Destruenci (inaczej reducenci) to organizmy odżywiające się szczątkami organicznymi innych organizmów. Rozkładają złożone związki organiczne, uwalniając do środowiska proste związki chemiczne i pierwiastki przyswajane następnie przez producentów. Stanowią końcowy etap łańcucha pokarmowego.

Las naturalny jest przykładem ekosystemu o złożonej, wielowarstwowej strukturze. Dynamika procesów, jakie w nim zachodzą, zależy od strefy klimatycznej, w której się znajduje. W strukturze pionowej lasu strefy umiarkowanej wyróżnia się cztery główne warstwy:

1. Ściółka − to warstwa opadłych liści, gałęzi, kawałków kory i nasion, a także szczątków zwierząt. Chroni ona las przed nadmiernym parowaniem. To tu destruenci rozkładają martwą materię organiczną. Ściółkę leśną licznie zamieszkują owady, dżdżownice, krety oraz ryjówki. Dżdżownice i larwy owadów, drążąc kanaliki, napowietrzają glebę. Ściółka leśna to także miejsce życia chrząszczy, biegaczy, ślimaków i niektórych pająków.

2. Runo leśne − to pierwsze piętro lasu, w którym występują żywe rośliny (krzewinki – borówki i jagody, rośliny zielne, grzyby, mchy i porosty). Bytują w nim również licznie bezkręgowce (owady, pajęczaki i mięczaki) i kręgowce (żaby, w wilgotniejszych miejscach traszki, węże i jaszczurki, oraz ssaki − od drobnych ryjówek po nornice, jeże i borsuki). W lasach liściastych i mieszanych runo rozwija się najintensywniej wczesną wiosną, gdy drzewa nie wykształciły jeszcze liści, dzięki czemu promienie słoneczne penetrują las aż do ściółki. W runie gęstych lasów iglastych występuje niewiele roślin − jedynie mchy i porosty.

3. Podszyt − tworzą go krzewy i młode drzewa (m.in. leszczyna, dziki bez, czeremcha). Występują w nim licznie ptaki (dzięcioły, rudziki, zięby), a także ssaki − np. jelenie i sarny.

4. Drzewostan − to najwyższa warstwa koron drzew, takich jak sosny, świerki, dęby, buki, klony i jesiony. W zależności od składu gatunkowego może dzielić się na kilka poziomów. Bytuje w nim wiele gatunków ptaków, m.in. ptaki drapieżne (bieliki, orlik, jastrzębie) i dziuplaki (kowaliki, sikory, dzięcioły). W drzewostanie występują też niewielkie nadrzewne ssaki (wiewiórki czy popielice).

Ekosystemy jeziorne − są naturalnymi śródlądowymi zbiornikami wodnymi. Większość z nich ma pochodzenie polodowcowe, natomiast ich istnienie uwarunkowane jest obecnością zagłębienia (misy jeziornej), w którym gromadzą się wody powierzchniowe. Mogą być zasilane przez dopływające do nich rzeki, wody podskórne, czy opadowe; funkcjonują tylko wtedy, gdy zasilanie w wodę przewyższy straty wskutek parowania lub odpływu.

Stawy − to ekosystemy sztuczne, wg Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych, staw to płytki zbiornik wodny powstały przez sztuczne zatamowanie (zastawienie) rzeki, najczęściej w celu hodowli ryb. Od jeziora odróżnia go brak strefy afotycznejstrefa afotycznastrefy afotycznej. Do samego dna stawu docierają promienie słoneczne; na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona.

Ekosystemy rzeczne − są ciekami wodnymi większymi od strumieni i potoków. Zróżnicowanie rzek pod względem wielkości jest duże. Ich długość waha się od 100−200 km (rzeki małe) do długości powyżej 2500 km (rzeki wielkie). Głębokość − od kilkudziesięciu centymetrów do kilkudziesięciu metrów; szerokość od kilku metrów do nawet stu kilometrów (Amazonka). Czynniki decydujące o charakterze rzeki to: szybkość prądu, pokrój koryta, obecność roślin naczyniowych i fitoplanktonu, zooplanktonu i kręgowców wodnych. Dla życia w rzekach ważne są także inne czynniki, m.in. temperatura, pH, warunki świetlne.

Polecamy Ci lekcje na temat nieco większych jednostek przyrodniczych – biomów wodnych oraz lądowych.

Słownik