Władysław Tomkiewicz Rokoko

Cały klimat rokoka podporządkowany był pragnieniom kobiety, przez nią, a przynajmniej dla niej stworzony. To przecież kobiety w pierwszym rzędzie buntowały się przeciw pompie Ludwika XIV […] to one zapragną etykietę dworską zamienić na rzekomy „żywot pasterski”, one zatęsknią do ucieczki na symboliczną wyspę miłości – Cyterę. Kaprys stanie się jakby zawołaniem rokoka, hasłem przede wszystkim ówczesnych kobiet. […] Kobieta pragnąc stworzyć „własny raj na ziemi”, nie mogła obejść się bez odpowiednio wychowanego partnera – mężczyzny. Tak więc salon kobiecy stał się również szkołą owego galant homme, wytwornego pod każdym względem, rozumiejącego psychikę kobiety i skłonnego do spełniania wszelkich jej zachcianek (caprices). Zresztą określenie galant homme było dwuznaczne, bowiem słowo galant oznaczało nie tylko wytwornisia, ale również amanta, uwodziciela. Kształtując swego partnera kobieta doceniała w nim oba te wcielenia. […] Mężczyzna w szybkim tempie uległ feminizacji: uperfumowany, o starannie wygolonej i wypudrowanej twarzy, w białej peruce zakończonej warkoczykiem, w kolorowym fraku ozdobionym koronkami, w pończochach i pantofelkach – już samym swym wyglądem świadczył o preponderancjipreponderancjapreponderancji kobiecości. Ponadto feminizował się wewnętrznie, przejmując od kobiety pewne, nie zawsze najlepsze skłonności: oddaje się chętnie plotce, obmowie, intrydze miłosnej (intrigue galante) i ostatecznie przyczynia się tym do krystalizacji specyficznego dla rokoka klimatu towarzyskiego.

1 Źródło: Władysław Tomkiewicz, Rokoko, Warszawa 1988, s. 21, 23.

Władysław Tomkiewicz Rokoko

W salonach kobiecych panował nastrój hedonistyczny, ale rozkoszom żołądka nie poświęcano głównej uwagi. W wirze dyskusji ostatecznie zgadzano się na to, iż szczęście można osiągnąć przez korzystanie z jak największej ilości doznań radosnych, przyjemnych. Pozostawało nadal kwestią sporną, co dla kogo jest radością; niemniej przyjemność (plaisir) stanie się hasłem naczelnym wypisanym na sztandarze rokoka. Było to całkowite przeciwieństwo kontrreformacyjnej dewizy memento mori. Takoż postawa człowieka rokokowego jest całkowicie laicka. Nie dość, że jak ludzie renesansu nie chce on myśleć o śmierci, ale ponadto zaczyna coraz bardziej powątpiewać w życie pozagrobowe, a zwłaszcza w jego plasirs. A więc trzeba korzystać z życia, wydobyć zeń maksimum radości […]. Miejsce kontrreformacyjnej procesji biczowników zajmie bal maskowy, uroczyste entradyentradaentrady przemienią się w intymne fêtes champêtresfête champêtrefêtes champêtres, pielgrzymki do „miejsc świętych” zastąpi wyprawa na wymarzoną Cyterę, konfesjonał i cela klasztorna przedzierzgną się w maison de plaisancemaison de plaisancemaison de plaisance. […] Wiosną i latem w parkach i laskach podmiejskich organizowano rozliczne fêtes, w czasie których oddawano się różnym zabawom i grom towarzyskim, jak na przykład uwieczniona przez malarstwo… ciuciubabka.

2 Źródło: Władysław Tomkiewicz, Rokoko, Warszawa 1988, s. 24–25.

Władysław Tomkiewicz Rokoko

Najważniejszym fragmentem apartamentu pani domu był buduar, położony zazwyczaj między salonem a sypialnią. Był to niewielki pokój oświetlony przez ogromne okna sięgające podłogi (porte‑fenêtre), jakie znajdowały się i w innych pomieszczeniach pałacyku rokokowego. Buduar był czymś pośrednim między gabinetem a małą bawialnią: w nim gospodyni spędzała sporo czasu, zajęta grą na klawesynie, pisaniem listów czy przyjmowaniem nieoficjalnych, często intymnych gości. Buduar był urządzony całkowicie według gustu kobiety, pod jej nadzorem i dyktandem. […] Sufit płaski z malowidłem plafonowym o tematyce zrazu mitologicznej, następnie miłosnej lub pasterskiej. […] Ściany bądź pokryte jasną, wzorzystą materią jedwabną, bądź rozczłonkowane przez panneau w ramach stiukowych lub drewnianych posrebrzanych (rokoko uważało barwę srebrną za szlachetniejszą od złotej). […] Na dekoracyjnej intarsjowanej posadzce w sposób pozornie niedbały ustawione były meble: biureczko, komódka, kanapka, foteliki i krzesełka […]. Niemal nieodzownym meblem buduaru był szpinetszpinetszpinet, a niebawem klawesyn, na którego pudle spoczywały w nieładzie porozrzucane instrumenty muzyczne (skrzypce, flety) często zdobione miniaturowymi malowidłami. W niektórych buduarach znaleźć też można było chińskie parawaniki, podkreślające intymność wnętrza. Wreszcie nie należy zapomnieć o serwatce – oszklonej szafce, w której oglądać można było przeróżne bibeloty i cacka (bimbellotes joujous) z kości słoniowej, brązu, a nade wszystko z porcelany – początkowo chińskiej, a następnie europejskiej. Wszystkie meble miały kształty opływowe, nogi wygięte i odznaczały się bardzo starannym i precyzyjnym wykonaniem. W biurkach, komódkach i szafkach nie brak było intarsji, a zwłaszcza wymyślnych inkrustacji. Tkaniny ścienne i obicia mebli nadawały buduarowi koloryt jasny, choć wyrazisty, utrzymany w pastelowych barwach jasnego różu, błękitu, seledynu lub bladego fioletu (lilas).

3 Źródło: Władysław Tomkiewicz, Rokoko, Warszawa 1988, s. 30–31.

Władysław Tomkiewicz Rokoko

O ile człowiek baroku był aktorem, o tyle pod wpływem rokoka przekształca się w tancerza. Sztuką nadrzędną rokoka był niewątpliwie taniec, jego piętno daje się odczuć niemal wszędzie, nie tylko w muzyce, czy teatrze. To samo zjawisko występowało w plastyce.  […] Wprowadzone do malarstwa przez Watteau fêtes galantes zawierają wiele scen tanecznych sensu stricto; nawet na tych obrazach, gdzie postacie jeszcze nie tańczą, zdają się wyraźnie zasłuchane w rytm menuetamenuetmenueta płynący z głębi lasu. Nawet motywowi rocaille’arocaillerocaille’a z kogucim grzebieniem nadaje się zwiewność tanecznego gestu […]. Niejako obowiązkiem każdego członka „towarzystwa” była umiejętność gry na jakimś instrumencie – klawesynie, szpinecie, skrzypcach czy flecie. W buduarze odbywały się koncerty kameralne bez udziału słuchaczy – a więc duety czy tercety. Większe koncerty amatorskie z zaproszoną publicznością organizowano już w salonie. […] Była to w znacznej części muzyka taneczna. Szał tańca ogarnął ludzi rokoka. Tańczono wszędzie: w salonie, w ogrodzie, na polanie leśnej, na estradzie, na scenie. Taniec towarzyski stawał się coraz szybszy, przechodził ewolucje od menueta do słynnego kadrylowegokadrylkadrylowego „młynka” (moulinet), uwiecznionego przez ówczesnych malarzy. Muzyka taneczna opanowuje operę, interesuje nawet takich kompozytorów, jak Mozart czy Haydn.

4 Źródło: Władysław Tomkiewicz, Rokoko, Warszawa 1988, s. 7–8, 35–36.