R18RDXU5Btstx

Obraz przedstawia ciemny, gęsty las. Znajdują się w nim wysokie drzewa z grubymi pniami. Przed nimi jest trawa. Zza liści wyłania się fragment jaśniejszego nieba.

Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciem analizy kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Polega ona na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie znalezienie odpowiedzi na pytania:

• Czemu służy zastosowana budowa wiersza?

• Dlaczego określone elementy zostały wykorzystane w tekście?

• Jakie relacje zachodzą między nimi?

W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. tylko jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.

Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekście, który jest sugerowany w samym tekście.

Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?

Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego

Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:

ROFNvOPV16om71

Obraz przedstawia nagą, unoszącą się nad ziemią kobietę. Jest ona owinięta roślinami i gałęziami. Jest ona zwrócona tyłem. W tle są łąki, pola, staw, wąska rzeka oraz błękitne niebo.

• kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,

• kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,

• kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,

• kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,

• kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,

• kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.

Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem eksplikacji, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.

Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniec^{Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.}

Konteksty przydatne do interpretacji wiersza Jadwiga Bolesława Leśmiana

Przedstawioną interpretację warto rozszerzyć o konteksty, w tym wypadku konteksty historycznoliterackie i biograficzne. Oto informacje, które mogą się okazać przydatne:

Kontekst biograficzny

W roku 1922, a więc w czasie, gdy wiersz Jadwiga powstał, Bolesław Leśmian przeniósł się z Hrubieszowa do Zamościa, gdzie pełnił obowiązki notariusza. To spokojny i stabilny okres w życiu poety.

Kontekst historycznoliteracki

RsfwBfOLyIcLb1

Ilustracja przedstawia wysokie góry z wejściem do jaskini na środku. Znad wejścia wydobywają się promienie. Na dole jest napis: Czartak. W tle jest ciemne niebo z gwiazdami.

Wiersz Jadwiga ukazał się w pierwszym numerze czasopisma „Czartak” w 1922 roku. Utwór ten miał prawdopodobnie wejść do planowanego przez Leśmiana w tym czasie tomu. Zbiór ten, jak zapowiadało wydawnictwo „Czartak”, miał nosić tytuł Wieczność i purpura. Planów tych nie udało się jednak zrealizować. Wiersz ukazał się w wydanym pod koniec roku 1936 tomie Dziejba leśna. Zbiór ten został opublikowany po śmierci poety.

Leśmian w balladach,

RJwFnv91Duddu1

Obraz przedstawia młodą, uśmiechniętą kobietę, która gra na gitarze. Ubrana jest w długą, jasnoróżową spódnicę z jasnoniebieską bluzką, na którą ma założony ciemnoniebieski szal. Kobieta ma krótkie, lekko kręcone włosy. W tle jest ciemna ściana.

Ballada (franc. ballade, od wł. ballare – tańczyć) to pieśń opowiadająca historię jakiegoś niezwykłego zdarzenia, w wersji pierwotnej była przeznaczona do śpiewania, a nawet do tańczenia (stąd jej nazwa). Najważniejszymi wyróżnikami ballady są: żywa akcja, dialog, dramatyczna fabuła, często nasycona elementami fantastycznymi, prosty język, budowa stroficzna, częste posługiwanie się refrenem. W balladzie narrator jest obserwatorem opisywanego zdarzenia, stara się je skomentować, wyrażając wprost swój emocjonalny stosunek do niego. Narracja z jednej strony, a wyrażanie stanów emocjonalnych z drugiej decydują o tym, że ballada jest gatunkiem z pogranicza liryki i epiki, czyli gatunkiem synkretycznym.

Można wyróżnić dwa rodzaje ballady: ludową i literacką. Ballada ludowa powstała w Europie w XII wieku; pierwsi anonimowi twórcy czerpali tematy do ballady z miejscowej historii, legend i współczesnego im życia. Opowiadali o tym, co najbardziej ciekawiło słuchaczy: o miłości, bohaterskich czynach, nadprzyrodzonych zjawiskach, wojnach. Wydarzenia, sceneria i postacie w balladzie są najczęściej historyczne, legendarne, fantastyczne lub baśniowe. Ballada literacka nie jest już anonimowa i stanowi nierzadko wynik stylistycznej archaizacji: poeta, tworząc nową balladę, nawiązuje do średniowiecznych tematów oraz wzorców formalnych.

Ballada staje się popularnym gatunkiem literackim od XVIII wieku, od momentu wydania przez Thomasa Percy’ego w Anglii zbioru ballad z okresu wojen szkocko‑angielskich. Największe zainteresowanie tym gatunkiem przypada na okres Sturm und Drang (w Niemczech) i romantyzmu (w całej Europie). Znani twórcy ballad to: m.in. Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, Samuel Taylor Coleridge i John Keats.

W Polsce kariera ballady rozpoczyna się od wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza (1822), które potem często były naśladowane przez innych poetów. Ballada, zupełnie zapomniana w pozytywizmie, odrodziła się jako rodzaj poetyckiej inspiracji w Młodej Polsce (np. w poezji Kazimierza Przerwy‑Tetmajera). Do ballad nawiązywali też poeci dwudziestolecia międzywojennego: Józef Czechowicz czy Bolesław Leśmian, a także twórcy współcześni, np. Miron Białoszewski.

Leśmian bardzo często w tytułach swoich ballad umieszczał imiona ich bohaterów, np. Dusiołek, Marcin Swoboda, Świdryga i Midryga, Piła, Migoń Jawrzon, Zmierzchun.

RnOHmyqTiZodD

Obraz przedstawia profile twarzy kobiety i mężczyzny, którzy zbliżają się do siebie, aby się pocałować. Obydwoje mają zielonkawe twarze. Kobieta ma różowy kapelusz i naszyjnik z kameą u szyi. Mężczyzna ma kapelusz, garnitur i zamknięte oczy. Tło jest w odcieniach zieleni, żółci i błękitu.

RVqi0gbAjrUQt

Obraz przedstawia półnagiego mężczyznę i kobietę, którzy leżą przytuleni na ziemi. Wokół nich znajdują się gałęzie z kwitnącymi kwiatami różowego i białego bzu. Całość otoczona jest bladym kolorem niebieskim, a na górze ilustracji znajduje się księżyc w pełni.

Konteksty filozoficzne

RJtVBumgLKISf1

Zdjęcie przedstawia lewy profil mężczyzny. Ma krótkie, zaczesane ku górze włosy oraz gęste wąsy. Podpiera głowę prawą ręką. Ubrany jest w garnitur.

Filozofia niemieckiego myśliciela, Fryderyka Nietzschego (1844‑1900) była niezwykle inspirująca dla literatury Młodej Polski (kiedy to Leśmian debiutował jako poeta); w wierszu Jadwiga można odnaleźć ideę „pustego nieba”, wyrażoną przez Nietzschego w słynnym zdaniu „Bóg umarł”.

Nietzscheanizm zainspirował także późniejsze nurty filozoficzne, w pewnym stopniu przeczuwane przez twórców młodopolskich i modernistycznych. Jedną z kluczowych koncepcji rozwijającego się w pierwszej połowie XX wieku egzystencjalizmu było przeświadczenie, że człowieka otacza nicość, że powstał on z nicości i zapadnie się w nicość.

– czy właśnie nie to przydarza się bohaterce Leśmiana?

Zdaniem uhonorowanego literacką Nagrodą Nobla francuskiego myśliciela, Henriego Bergsona (1859‑1941) rozwój w świecie przyrody nie jest mechaniczny, ale:

Zatem podążając za Marianem Stalą zauważmy, że

Widać to w języku poety, w tworzonych przez niego neologizmach.

W jednym z wywiadów Leśmian miał wypowiedzieć słowa, które można uznać za credo jego twórczości:

Konteksty literackie i artystyczne

R2DSz2kW8H0bI

Obraz przedstawia stojącego na gałęzi kościotrupa z ogromną, ludzką głową. Z boków głowy wyrastają gałęzie. Postać jest łysa, ma wydatny nos. Tło obrazu jest ciemnożółte.

• wiersz Charlesa Baudelaire’a Padlina, z tomu Kwiaty zła (1857);

• wiersz Stanisława Grochowiaka (Dla zakochanych to samo staranie...), z tomu Rozbieranie do snu (1959);

• wiersz Haliny Poświatowskiej (chcę cię nakarmić sobą...), z tomu Wiersze z lat 1958‑1962;

• rysunek Odilona Redona Duch lasu (1880).

• przykładem artystycznej realizacji tego toposu może być np. obraz Egona Schiele Śmierć i dziewczyna z roku 1915.

RaaQN6oiOvDv5

Obraz przedstawia kobietę z rudymi włosami, czerwonawą sukienką i szarą skórą, która na klęczkach przytula postać klęczącego przed nią mężczyzny. Mężczyzna ma ciemną skórę, zmarszczki na twarzy, krótkie, ciemne włosy oraz czarny strój. Dotyka lewą ręką głowę kobiety. Postaci znajdują się na białym materiale. Wokół są plamy w odcieniach żółci.

Słownik