RXrxSCLIwvMSZ1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Rzeźba jest wykonana z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Twarz mężczyzny jest pociągła, widoczne są na niej zmarszczki. Mężczyzna ma lekko garbaty nos i zmarszczone czoło. Mężczyzna ma gęste, kędzierzawe włosy, spadające na czoło. Jego broda i wąsy są także kędzierzawe.

Filozoficzna twórczość SenekiLucjusz Anneusz Seneka (Młodszy) (4 p.n.e.–65 n.e.)Seneki jest kontynuacją założeń wcześniejszego stoicyzmu, z mocniejszym jednak akcentem na praktyczny wymiar filozofii. Prymat dał Seneka etyce, nie poświęcając równej uwagi rozważaniom z zakresu logiki i fizyki, filozofując w sposób niesystemowy i unikając abstrakcyjnych spekulacji. Mocno widoczna jest u Seneki, powstała już w kulturze hellenistycznejkultura hellenistycznakulturze hellenistycznej,  interpretacja roli filozofii jako nauczycielki praktycznej „sztuki życia”, czyli drogi do szczęścia.  Nie stronił przy tym Seneka od aprobaty dla innych szkół filozoficznych, co nadawało jego poglądom  pewną eklektycznośćeklektyzmeklektyczność i otwartość. Dla Seneki ważne było, że o poglądach stanowiła nie lojalność wobec jakiejś filozoficznej szkoły, ale gotowość do uwzględniania wielu perspektyw.

Seneka zachował podstawowy pogląd stoików: panteistycznąpanteizmpanteistyczną koncepcję natury, czyli boskiego, rozumnego i harmonijnego porządku świata.

Rzymski filozof pyta:

Istnieje jedność natury świata oraz natury człowieka, dlatego życie zgodne z własną naturą jest życiem zgodnym z naturą w ogóle.

Bardziej niż metafizyczne subtelności interesowało jednak Senekę filozofowanie uczące zasad postępowania i drogi ku szczęściu. Droga ta polega, według Seneki, na spełnianiu natury człowieka, która tkwi w rozumności. To, co sprzyja rozwojowi tej natury, jest dobre, czyli jest cnotą, na przykład sprawiedliwość czy dzielność, złe są natomiast przeciwieństwa cnót – tchórzostwo czy niesprawiedliwość.  Możemy w pewnym uproszczeniu przyjąć, że Seneka zakładał tożsamość cnoty, rozumności i szczęścia. Człowiek osiągający szczęście osiąga również wolność w sensie uniezależnienia od okoliczności życia – wystarcza sam sobie. Szczęście jest więc zawsze w naszym zasięgu.

R1FmQ1rChqMA6

Obraz przedstawia półnagiego, starszego mężczyznę, który stoi w misce z wodą. Obok niego stoją ludzie. Mężczyzna po prawej obmywa mu rękę. Po lewej stronie stoją dwaj żołnierze oraz mężczyzna, który kuca i zapisuje coś w księdze.

Jak stoik powinien odnosić się do dóbr? Poza rzeczami dobrymi, jak cnoty, oraz złymi, jak ich przeciwieństwa, spotykamy rzeczy, które nie są ani dobre, ani złe, jak na przykład zdrowie, przyjemność, piękno, bogactwo, choroba, trud, brzydota, słabość, ubóstwo. Rzeczom ani dobrym, ani złym znaczenie nadają ludzie. Człowiek mądry wie, że nadawane znaczenie powinno zachować rozumną miarę i nie może prowadzić do uzależnienia od rzeczy.

Większość utworów Seneki ma charakter wykładów i wskazówek moralnych. Być może ciężar własnego doświadczenia oraz obserwacja realiów życia w stolicy imperium spowodowały, że stoickie zasady moralne brzmią u Seneki nie tak surowo i bezapelacyjnie, jak u wcześniejszych filozofów tej szkoły. Seneka zapewne doskonale znał zestaw pokus i grzechów swojego środowiska oraz łatwość, z jaką ludzie sami usprawiedliwiają własne zło. Był więc wyrozumiały. Doskonałość moralna, czyli naśladownictwo bogów – twierdził – jest oczywiście obowiązkiem człowieka, o tyle jednak, o ile dozwala na to ułomność ludzka. Seneka unikał moralnego potępienia, starając się raczej wyposażyć bliźniego w zachęty i rady moralne niż w poczucie winy.  Podkreślał jednak, że obowiązkiem człowieka jest rozpoznanie własnych błędów, czemu służy umysł, oraz ich ocena, której dokonuje sumienie – nasz wewnętrzny, jak nazwał je filozof, nieubłagany sędzia. Z pewnością Seneka w swoim sumieniu widział  rozbieżność między własnymi ideałami i własnym życiem. Czy należy czynić z tej rozbieżności zarzut? I czy odbiera ona wartość moralnym wskazówkom rzymskiego stoika?

Słownik